Adi moruq
Adi moruq (lat. Rubus idaeus) — bitkilər aləminin gülçiçəklilər dəstəsinin gülçiçəyikimilər fəsiləsinin moruq cinsinə aid bitki növü.
| Adi moruq | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||||
|
Domen: Klad: Ranqsız: Aləm: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Dəstə: Fəsilə: Yarımfəsilə: Triba: Cins: Növ: Adi moruq |
||||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||||
| ||||||||||
Qırmızı moruq yabanı formada Azərbaycanın dağlıq yerlərində, meşə açıqlıqlarında, çayların kənarlarında, dərələrdə və bir qədər rütubətli torpaqlarda bitir.
Moruq iyunda çiçəkləyir. Ağ rəngli ətirli çiçəkləri 1ay müddətində açılır. Külli miqdarda çiçəkləmə isə 2 həftə davam edir. Meyvələri çiçək açdıqdan 35-40 gün sonra, yəni iyul-avqustda yetişir. Meyvəsinin rəngi tünd qırmızı, açıq qırmızı, ağımtıl-sarı olur, yetişəndə tez tökülür. Meyvəsi yumru, oval və yastı-yumru formada olur. Dadı şirin, meyxoş və ətirlidir. Iri özək üzərində xırda meyvəciklər yerləşmişdir. Hər meyvəciyin üzərində isə bir ədəd nazik sarı tük vardır. Moruğun tərkibində 3-11% şəkər (qlükoza, fruktoza, pentoza), 1-2% üzvi turşu (salisil, alma, limon, şərab) və onların duzu, 0,5-2,8% pektinli maddə, 6% sellüloza, 2,7% pentozanlar, 0,1-0,3% aşılayıcı, 0,8-1,9% azotlu, 0,4-0,8% minerallı maddə vardır. 2-29 mq% C vitamini, karotin və B qrupu vitaminləri vardır.
Moruğun meyvələri tam yetişdikdə yığılır. Təzə halda yeyilir. Ondan mürəbbə, kompot, şərbət, kisel, marmelad, pastila, nastoyka, spirtli içki, likör, şərab, sərinləşdirici içkilər və s. hazırlanır. Moruğu qurudub dərman kimi istifadə edirlər. Xalq təbabətində moruq meyvəsini çay kimi dəmləyib soyuqdəymədə tərlədici dərman kimi işlədirlər. Elmi təbabətdə ödqovucu dərman kimi də dəmləmə və bişirilmələr şəklində istifadə edilir. Təzə dərilmiş moruq meyvəsindən hazırlanan moruq mürəbbəsi və şərbəti böyrək xəstəliyinin və soyuqdəymənin yaxşı dərmanıdır.
Moruq həm də balverən bitkidir. 1 hektar moruq sahəsindən arılar 100 kq bal hasil edə bilirlər. Yabanı moruq bir çox mədəni moruq sortları üçün əcdad hesab edilir.[2]
- Batidaea idea (L.) Nieuwl.
- Batidaea strigosa subsp. itascica Greene
- Batidaea vulgaris Nieuwl.
- Batidea peramoena Greene
- Rubus acanthocladus Borb s
- Rubus buschii (Rozanova) Grossh.
- Rubus chrysocarpus Čelak. ex G yer
- Rubus × euroasiaticus Sinkova
- Rubus fragrans Salisb.
- Rubus frambaesianus Lam.
- Rubus glaber Mill. ex Simonk.
- Rubus greeneanus L.H.Bailey
- Rubus idaeus var. angustifolius Schmidely
- Rubus idaeus f. anomalus Arrh.
- Rubus idaeus var. caudatus (B.L.Rob. & J.Schrenk) Fernald
- Rubus idaeus var. denudatus K.F.Schimp. & Spenn.
- Rubus idaeus var. egglestonii (Blanch.) Fernald
- Rubus idaeus var. eucyclus Fernald & Weath.
- Rubus idaeus var. heterolasius Fernald
- Rubus idaeus subsp. idaeus idaeus
- Rubus idaeus var. idaeus idaeus
- Rubus idaeus f. idaeus
- Rubus idaeus var. inermis Hayne
- Rubus idaeus var. integrifolius Blytt ex Lindeb.
- Rubus idaeus var. leesii Bab.
- Rubus idaeus var. leucocarpus Hayne
- Rubus idaeus f. maritimus Arrh.
- Rubus idaeus subsp. maritimus (Arrh.) Focke
- Rubus idaeus var. matsumurae Nakai [Spelling variant]
- Rubus idaeus var. matsumurianus (H.L‚v. & Vaniot) Nakai
- Rubus idaeus var. matsumurianus (H.L‚v. & Vaniot) Koidz.
- Rubus idaeus var. obtusifolius (Willd.) Focke
- Rubus idaeus var. peramoenus (Greene) Fernald
- Rubus idaeus f. phyllanthus Frid. & Gelert
- Rubus idaeus var. purpureus Focke
- Rubus idaeus var. simplicifolius Blytt ex F.Aresch.
- Rubus idaeus f. strobilaceus Focke
- Rubus idaeus subsp. subcandicans Borb s
- Rubus idaeus var. viridis D”ll
- Rubus idaeus f. vulgatus Arrh.
- Rubus leesii Bab.
- Rubus obtusifolius Willd.
- Rubus sericeus Gilib.
- Rubus strigosus var. caudatus B.L.Rob. & J.Schrenk
- Rubus vulgatus Rozanova
- Rubus vulgatus subsp. buschii Rozanova
- Rubus vulgatus var. illuminatus Rozanova
- Rubus vulgatus var. umbrosus Rozanova
- ↑ Linnaeus C. Species Plantarum (lat.): Exhibentes plantas rite cognitas ad genera relatas. 1753. C. 1. S. 492.
- ↑ Ə-C.İ.Əhmədov, N.T.Əliyev. Meyvə və tərəvəzin əmtəəşünaslığı (Dərslik). Bakı: 2009.