Məsud Səəd Salman
Məsud Səəd Salman (1046–1121) — İran şairi.
| Məsud Səəd Salman | |
|---|---|
| Doğum tarixi | 1046[1][2][…] |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 1121[2][3] |
| Fəaliyyəti | şair, yazıçı |
Məsud 1046-cı ildə Lahorda anadan olub. Şairin ailəsi Həmədandan olsa da sonra Qəzvinə köçmüşlər. Onun atası 60 il Qəznəvilər dövlətinin əyanlarından (mustovfi) biri olmuş və müxtəlif dövlət işlərini görmüşdür. Bu barədə şair şeirlərinin birində deyir:
Altmış il tamam xidmətdə oldu,
Mənim atam Səəd ibn Səlman.
Gah əyalətlərdə hakim oldu,
Gah da sarayda oldu əyan.
Şair hələ gənc yaşlarından yaxşı təhsil almış və dövlət işlərini, maliyyə hesablarını yaxşı bilmişdir. Eləcə də özündən əvvəlki poeziyanı dərindən öyrənmişdir. Mənbələrin verdiyi məlumata görə, onun üç dildə: dəri, ərəb və hind dilində divanı olmuşdur. Şairin həmin divanlarından yalnız dəri dilindəki divanı bizə gəlib çatmışdır. Ərəb dilində yazdığı şeirlərdən isə təkcə bir beyt Vətvatın divanından bizə məlumdur. Vətvat onu çox sevmişdir və şeirlərindən nümunələr vermiş, onlara nəzirə yazmışdır. Bu fakt göstərir ki, şair bir neçə dil bilmiş və zəmanəsinin savadlı ziyalılarından olmuşdur.
Səəd Salman həm də dövrünün qabaqcıl şairləri, ziyalıları ilə dost olmuşdur. Səmərqənddən ona Əbu Məhəmməd Rəşidi öz şeirlərini göndərirdi. Dövrün böyük şairi Əbülüla ibn Yəqub Ətai ilə dostluq edirdi. Ətai 1097-ci ildə vəfat etmişdir və Səəd Salman divanının iki yerində onun vəfatından danışır. Əbülfərəc Runi onun dostlarından idi. Runi istedadlı şair idi və Səəd Salman onu özünün müəllimi hesab edirdi. Səəd Salman dövrünün qabaqcıl şairləri olan Mux-tari, Müizzi, Sənai, Kamal Buxarai, Cəmaləddin Naser ilə ədəbi əla-qələr saxlayırdı. Xaqani Şirvani ilə tanış olmasını söyləmək çətindir, ancaq Xaqani onun barəsində öz divanında deyir:
Ünsüri tərzilə şeirlər yazır Ünsüridən xoşu gəlmir,
Qəsidələrində hərdən ona sataşır, bu nədəndir?
Onun Qəznəvilər sarayında dəqiq hansı vaxtdan etibarən qullu-ğa başlaması məlum deyil, ancaq İbrahim şah oğlu Seyfəldövlə Mah-mudu 1076-cı ildə Hindistan əyalətlərinə hakim təyin edəndə Səəd Salman ona qəsidə yazmışdır. Həmin qəsidə bir neçə nöqteyi-nə-zərdən olduqca maraqlıdır:
Əlli il bundan qabaq söylədi Əbu Reyhan,
Onun kitabı adlanırdı "Təfhim"
Bir şah olacaq dünyaya hakim,
Hicri tarixində olanda te, sin və cim.
Şair şeirində Əbu Reyhan Biruninin 1030-cu ildə yazdığı "Ət təfhim li-əvail zinəət ət-təncim" (Astronomiya incəsənətinin izahına giriş) kitabına işarə edir və əbcəd hesabı ilə tarixi göstərir: 400(ت)+60(س)+3(ج)=463. Bu məlumatdan aydın olur ki, Əbu Rey-han Biruninin "Təfhim" kitabında həm də gələcəkdən xəbər verməyə dair məlumatlar olmuşdur. Şair Seyfəldövlə Mahmudla çoxdan tanış idi. Onları şairin atası Qəzvində tanış etmişdir. Səəd Salmanın şeirlərindən məlum olur ki, gənc vəliəhd Seyfəldövlə Mahmud Hindistana yürüş edəndə belə, onunla birlikdə olmuşdur:
İki xoşbəxtlik bir araya gəldi bu gün:
Biri ilin təhvili, biri döyüşdə qələbə.
Vəliəhd Mahmuda həsr edilmiş bu qəsidədə şair Novruz bayra-mı ilə onun qələbəsinin bir günə düşməsini qeyd edir. Həqiqətən də, vəliəhdin Aqr üzərində qələbəsi 21 martda olmuşdur. Şeirlərindən məlum olur ki, Səəd Salman sarayın məşhur şairlə-rindən olmuşdur, onun divanı 16 min beytdir və onlar qəsidələrdən, məsnəvilərdən, qitələrdən, müsəmmət, qəzəl və rübailərdən ibarətdir. Hətta bu barədə şairin özü də qeyd edir ki, mən fars şeirinin Rudəkisi, ərəb şeirinin Hanisiyəm:
Qarşımda səcdəyə gəlsinlər,
Sadədil Rudəki, o İbn Hani.
XI əsrdə Abbasi xəlifələrinin saray şairi olan Əbu Nuvəs ibn Hani ərəb şeirində çox məşhur idi, necə ki, Rudəki farsdilli ədəbiyyatda. Şairin şeirlərində özündən əvvəlki şairlərin təsiri hiss edilir. Xüsusilə, Şəhid Bəlxinin bu mətlə ilə başladığı şeirinə nəzirəni görürük:
Min kəklikdə bir şahin qəlbi yox,
Min bəndədə bir Xudavənd ürəyi.
Şair, görünür, həyatda çox səxavətli adam olmuş və onun səxa-vətindən sonrakı şairlər belə bəhs etmişlər:
Az-çox səxavətə, sözdə çox güman ki,
Mən Xacə Məsud Səəd Səlmanam.
Bu misraların sahibi Ruhi Vəlvəlici adlı şairdir. Saray mühitin-də şairlərin əməyini qiymətləndirmək, çox güman ki, Səəd Salmana həvalə edilmişdir. Şairin özü də, çox güman ki, sultanlardan kifayət qədər hədiyyələr almışdır. Hətta mənbələrdəki bəzi məlumatlara görə, onun mülkü bir vaxt əlindən alınmış və şair mülkünü geri almaq üçün Qəznəyə şikayətə getmişdir. Ancaq şair Qəznəyə çatmamış düşmənləri işdən xəbərdar olmuş və onu gözdən salmaq üçün tədbirlər görmüşlər.
- Abdülhay Habîbî, "Meĥâbis-i Mesûd-i SaǾd-i Selmân", Yağmâ, XI/12, Tehran, 1347 hş., s. 678–686;
- Ahmed Ateş, "Mes’ûd", İA, VIII, 141–144;
- J. W. Clinton, "MasǾūd-i SaǾd-i Salmān", EI² (İng.), VI, 783;
- J. T. P. de Bruijn, "Ĥabsiyya", EI² Suppl. (İng.), s. 333–334.
- ↑ Mas'ud Sa'd Salman // Encyclopædia Britannica (ing.).
- ↑ 1 2 Masʿūd Saʿd Salmān // CERL Thesaurus (ing.). Consortium of European Research Libraries.
- ↑ Mas'ud Sa'd // NUKAT. 2002.