Əsas məqalə: Azərbaycan Respublikasının məhkəmə sistemi

Azərbaycan Respublikasında birinci instansiya məhkəməsi kimi rayon (şəhər) məhkəmələri, ərazi yurisdiksiyası üzrə fəaliyyət göstərən hərbi, yerli inzibati-iqtisadi və ağır cinayətlər məhkəmələri fəaliyyət göstərir. Yeni məhkəmə sisteminə müvafiq olaraq ölkənin 6 regionunda apelyasiya məhkəmələri fəaliyyət göstərir. Apelyasiya məhkəmələri 4 kollegiyadan — mülki, cinayət, hərbi və inzibati-iqtisadi kollegiyalardan ibarət olmaqla müvafiq ərazi yurisdiksiyası üzrə fəaliyyət göstərir. Azərbaycan Respublikasının məhkəmə sisteminə daxil olan Naxçıvan MR məhkəmələrinin təşkilində muxtar respublikanın ölkənin əsas ərazisindən kənarda yerləşməklə təcavüzkar Ermənistan Respublikası tərəfindən blokadada saxlanılması nəzərə alınmışdır. Belə ki, Naxçıvan MR Ali Məhkəməsi muxtar respublika məhkəmələrinə münasibətdə apelyasiya instansiyasıdır. Naxçıvan MR Ali Məhkəməsinin qərarlarına isə kassasiya qaydasında Azərbaycan Respublikasının Ali Məhkəməsi tərəfindən baxılır.

Məhkəmə hakimiyyətinin həyata keçirilməsi

I. Azərbaycan Respublikasında məhkəmə hakimiyyətini ədalət mühakiməsi yolu ilə yalnız məhkəmələr həyata keçirirlər.

II. Məhkəmə hakimiyyətini Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi, Azərbaycan Respublikasının Ali Məhkəməsi, Azərbaycan Respublikasının apelyasiya məhkəmələri, Azərbaycan Respublikasının ümumi məhkəmələri və digər ixtisaslaşdırılmış məhkəmələri həyata keçirirlər.

III. Məhkəmə hakimiyyəti Konstitusiya, mülki və cinayət məhkəmə icraatı vasitəsilə və qanunla nəzərdə tutulmuş digər vasitələr ilə həyata keçirilir.

IV. Cinayət məhkəmə icraatında Azərbaycan Respublikasının Prokurorluğu və müdafiə tərəfi iştirak edir.

V. Məhkəmə quruluşu və məhkəmə icraatı qaydası qanunla müəyyən olunur. VI. Məhkəmələrin səlahiyyətlərinin dəyişdirilməsi məqsədilə müəyyən olunmamış hüquqi üsulların tətbiq edilməsi və fövqəladə məhkəmələrin yaradılması qadağandır.

Rusiya Federasiyası Konstitusiyasına görə — Rusiya, Rusiyada məhkəmə hakimiyyəti:

1. yalnız məhkəmələr tərəfindən həyata keçirilir;
2. nominal olaraq tam müstəqilliyə malikdir;
3. konstitusiya, mülki, inzibati, cinayət və arbitraj icraatı zamanı qanunun tətbiqi yolu ilə həyata keçirilir;
4. Rusiyanın məhkəmə sisteminin birliyi ilə səciyyələnir, bunu təmin edir:

• məhkəmə sisteminin ilkələrinin Konstitusiyada və "Rusiya Federasiyasının məhkəmə sistemi haqqında" Federal Konstitusiya Qanununda birləşdirilməsi .
• bütün məhkəmələr tərəfindən vahid, qanuni olaraq müəyyən edilmiş prosedur qaydalarına əməl edilməsi;
• əyalət daxilində qanuni qüvvəyə minmiş bütün məhkəmə qərarlarına əməl etmə öhdəliyinin tanınması;
• məhkəmə icraatının bütün səviyyələrində hakimlərin status birliyinin möhkəmləndirilməsi;
• hakimlərin federal büdcədən maliyyələşdirilməsi.

  Əsas məqalə:

Rusiyanın mövcud Konstitusiyasına görə, məhkəmə hakimiyyəti federal məhkəmələr və Rusiyanın tərkibindəki məhkəmələr tərəfindən həyata keçirilir.

• , qanunların və qanunların konstitusiyaya uyğunluğuna etiraz, Rusiya Konstitusiyasını şərh etmək, habelə prosedurların gücləndirilməsinə dair sərhədlərlə müəyyən konstitusiya mübahisələrinin həllinə dair işlərə baxaraq (Rusiya Prezidentinin vəzifəsindən kənarlaşdırılması);
• ;

• Ədalət.
• Prosessual məcburetmə tədbirlərinin tətbiq edilməsinin qanuniliyi və etibarlılığı üzərində məhkəmə nəzarəti (nəzarət).
• Qanuni qaydaların şərhi.
• Hüquqi əhəmiyyətə malik faktların təsdiqlənməsi.