Məhəmmədqulu Salik Ordubadi
Hacı Mirzə Ağarəhim Qüdsi Vənəndi (1773, Xanağa, Naxçıvan xanlığı – 1861, Xanağa, Naxçıvan qəzası) — Əncüməni-şüəra məclisinin fəal üzvlərindən və ilk rəhbərlərindən biri
| Məhəmmədqulu Salik Ordubadi | |
|---|---|
| Doğum tarixi | 1773 |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 1861 |
| Vəfat yeri | |
| Dəfn yeri | |
| Fəaliyyəti | şair |
| Üzvlüyü | |
 Məhəmmədqulu Salik Ordubadi Vikimənbədə | |
Əncüməni-şüəra məclisinin fəal üzvlərindən Salik Ordubadi haqqında ilk məlumata Məhəmmədəli Tərbiyətin "Danişməndani-Azərbaycan" adlı təzkirəsində rast gəlirik. Məhəmmədəli Tərbiyət bu əsərində "Salik" təxəllüslü şairlər sırasında Salik Ordubadinin də adını çəkmiş və haqqında çox bəsit məlumat verərək yazmışdır: "Salik Ordubadi – hicri-qəməri XIII əsr (miladi XIX) söz ustalarındandır. Onun şeirləri Türk dilindədir M. Tərbiyət çox güman ki, Salikin əlyazma divanından xəbərsiz olduğundan onun əsərlərinin yalnız Türk dilində olduğunu söyləmişdir. Halbuki şairin əlimizdə olan divanı həcmcə çox geniş olub, həm Türk, həm cığatay, həm də fars və ərəb dillərindədir. Bu divanı ilk dəfə Ordubadın tanınmış maarif xadimlərindən olan mərhum Əli Qənbərli tapmışdır. 25–30 il bundan öncə Ordubadın Xanəgah (indiki Xanağa) kəndindəki qədim müqəddəs pir uçmuş və oradan xeyli kitablar çıxmışdır. Əli Qənbərli ərəb əlifbasını bildiyi üçün həmin kəndə dəvət olunmuş və pirdəki kitabların içərisindən Salikin də divanını tapıb öz arxivində saxlamışdır. Bu divanın fotosurətini mən sonralar doktorluq mövzumla ("XIX əsr Ordubad ədəbi mühiti") əlaqədar olaraq çox çətinliklə əldə etmiş və çapa hazırlayıb Təbrizdə əski əlifba ilə nəşr etdirmişəm.1 Divanın fotosurətini mənə hörmətli alimlərimizdən olan mərhum Yolçu Piriyev vermişdir. Bu lütfkarlığına və xeyirxahlığına görə allahdan ona rəhmət diləyirəm. Məzarı nurla dolsun.
Məhəmmədqulu Salik öz divanını "Gülşəni-vəhdət" adlandırmışdır. Şair özü divanının yazılma tarixi haqqında "Qiteyi-lətifə" adlı bir şerində məlumat verərək yazırdı:
"Gülşəni-vəhdət"i yazmaqdan ötrü Gülşəni seyr etməyə çıxdım. Peyğəmbərin hicrətindən 1200 il keçirdi, Bunu dörd fəsldə nəzmə çəkdim. Yeddini yetmişə əlavə elə, Ta haqqın kamalı yerinə yetişsin. Sevinc gətirən, ürək açan bağ, Dolandıqja hamıya sevinc bağışlasın. Bu, kəmtər, mühəqqirin ərmağanı, Salikin səfərdən sonra töhfəsidir. O dostlara ki, sədaqətli olalar, Onlara yox ki, sədaqətsiz və zalım olalar.
Bu məlumatdan aydın olur ki, Salik öz divanını hicri-qəməri tarixinin 1277-ci ilində tərtib etməyə başlamışdır. Divanın ərəbjə yazılmış "Xatimə" hissəsindən isə əsərin hicri-qəməri tarixinin 1280-ci ilində tərtib edilib tamamlandığı aydın olur. Salik özü bu haqda məlumat verərək yazır: "Mən fərağat hasil elədim bu kitabın təlifindən və yazılmasından ki, bu nüsxeyi-şərifənin adı "Gülşəni-vəhdət"dir. Bu kitab çox günahkar, çox düşkün, çox həqir və fəqir olan, Allahın yolunu gedən və Allahın ipindən tutan Məhəmmədqulunun yazdıqlarındandır ki, təxəllüsü "Salik"dir. Bu Salik həqiqət yolunun salikidir. Ona görə də rəbbül aləminin rəhmətinə möhtajdır ki, Allah rəhmət eləsin, Allah bağışlasın. Kərbəlayi Əbdülhüseyn Xaturinin oğludur ki, Allah ona da rəhmət eləsin. Və bu kitabı da rəcəbül mərjəb ayında Allahın köməyi ilə peyğəmbərin hicrətinin 1280-ci ilində yazdım ki, Allah ona və onun xanədanına minlər səlamu səlavat göndərsin".
Bu məlumatlar təsdiq edir ki, Salik öz divanını hicri-qəməri tarixinin 1277–1280-ci illərində tərtib edib tamamlamışdır.
Salikin həyatı haqqında əlimizdə əsaslı məlumat yoxdur. Lakin şairin Xanəgah kəndində yaşayan varisləri, yaxın qohumları və kəndin qojaman sakinləri onun ilk təhsilini ata babasının yanında aldığını, sonra Ordubaddakı mədrəsədə oxuduğunu, daha sonra isə İranda ali ruhani təhsili aldığını söyləyirlər. Salikin anadan olma və vəfat tarixləri də dəqiq məlum deyildir. Lakin şair divanına daxil etdiyi "Qiteyi-lətifə" adlı şeirində özünün qojalıq çağlarında əsərini Necə qələmə almasından bəhs edərkən yaşının 55-dən yuxarı olduğunu qeyd edir. Bu isə təsdiq edir ki, Salik 1277-ci ildə divanını tərtib etməyə başlayan zaman onun yaşı 55-dən yuxarı, yəni 56-ya yaxın imiş. Belə olduqda 1277-ci il tarixindən, Salikin özünün dediyi kimi, yaşının 55–56 olması rəqəmini çıxsaq, o zaman onun anadan olduğu vaxt hicri-qəməri tarixinin 1221–1222-ci illərinə təsadüf edir ki, bunu da miladi tarixinə çevirdikdə Salikin anadan olduğu tarix 1806-jı ilə düşür. Lakin şairin neçəncu ildə vəfat etməsi naməlumdur.
- Мящяммядяли Тярбийят. Данишмяндани-Азярбайжан. "Азярняшр", Бакы, 1987, сящ. 292
- "GÜLŞƏNİ — VƏHDƏT" DİVAN 2 cilddə I cild