Lunmen mağaraları
Lunmen mağaraları (çin. 龙门石窟) — Çinin Xenan əyalətində Loyan şəhərindən 13 kilometr cənubda yerləşən budda mağarlaları kompleksi.[1][2]
Qədim Çinin daş mağaralar sənətinin xəzinəsidir. V əsrin sonunda Şimali Vey sülaləsinin imperator hökuməti paytaxtı Loyan şəhərinə köçürdü. O dövrdə artıq Hindistandan buddizm götürülmüş və imperator əyanları arasında yayılmağa başlamışdı. Buddizmin təsiri altında dağlarda mağaralar yaratmaq dəbə düşmüşdü. Şimali Vey imperatoru Syaovenin dövründə (493-cü ildə) Loyandan cənubda Lunmen dağlarında buddizm ayinlərinin yerinə yetirilməsi üçün mağaraların yaradılması işlərinə başlanıldı. Sonrakı 400 il ərzində Tan, Sun və ardıcıl gələn digər 4 sülalənin dövründə irimiqyaslı tikinti işləri davam etdirilmişdi. Beləliklə, Lunmen mağaralarının tarixi 1400 ildən artıq hesablanır. Loyandan cənubdakı Lunmenşan (qərb dağları) və Syanşan (şərq dağları) dağlarının İ çayı sahillərində yerləşən qaya və ətəklərində bizim günlərə qədər 1352 mağara, 785 kiot, təxminən 100000 budda heykəli[2] və 3680-dan çox xəttatlıq yazılı abidə və heykəl saxlanılır. Süni mağaralar olan qayaların ümumi uzunluğu 1 km təşkil edir.
Şimali Vey sülaləsi dövründə döşənmiş buddaların əksi olan divar oyuqları kiotların ümumi sayının üçdə birini, Tan sülaləsi dövründəkilər isə üçdə ikisini təşkil edir. Sifət cizgiləri, heykəllərin libası və sənətkarların bədii üslubları iqtibas edilmiş buddizm kanonlarının Çin mağara sənətinə təsirinin getdikcə azalmasından xəbər verir. Çin sənətkarlarının əsərlərində aşkar milli kolorit xarakterikdir, heykəllər özü isə əl ilə qayrılmış mağaralarda daş heykəllərin yaradılması sənətinin zirvəsinin ifadəsidir. Bin Yan Çjun mağarasında 11 nəhəng budda var, onları həqiqətən də bu sənət növünün nümunəvi əsərləri adlandırmaq olar. Heykəllərin azad və təbii şəkli, pozaların sərbəstliyi Şimali Vey dövrü üçün tam xarakterikdir. Bu əsərlər Yunqan daş mağaralarının (Şanqun əyaləti) nəzərəçarpacaq təsiri ilə yaradılmış və öz növbəsində təravətli, həyat dolu fiqurları ilə Tan sülaləsi realist stilinin formalaşması üçün fundament rolunu oynamışdır. Tan sülaləsindən sonra o dövrdə hökm sürən estetik kanonun tələblərinə cavab verərək mağara heykəlləri dolğun və möhkəm olmuş, lakin bununla belə zəriflik və parlaqlıqdan xali olmamışdır. O dövrə xas olan stilə ən parlaq nümunə - Fentyan məbədi (“Əcdadların xatirəsinin yad edilməsi məbədi”) ərazisindəki heykəl kompleksidir, o, U.Tszetyanın – Çinin bütün tarixi boyu yeganə imperatriçasının əmri ilə yaradılmışdır. Kompleks başlıca heykəl- hündürlüyü 17,14 m olan “Budda Luşen”dən, Luşenin tələbələri – Pusa (Budda zümrəsi), Tyanvanın (Səma Allahı) heykəllərindən, cəngavərlərin və məbədə qurban verənlərin qoşa heykəllərindən ibarətdir. “Budda Luşen”in sifəti ciddi və gözəldir, bu da ümumilikdə feodal dövrü Çinində ideal imperatorların təsvirlərinə xasdır. Heykəl mükəmməl sənət əsəri, Çin buddist sənətinin zirvəsi hesab olunur.[3]
- ↑ "Лунмынь". 2022-06-21 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-11-29.
- ↑ 1 2 Fiala, Robert D. "Longmen Grottoes (carved 480s-900 onward)" Arxivləşdirilib 2016-06-02 at the Wayback Machine. orientalarchitecture.com. Retrieved 18 May 2011.
- ↑ Həbibzadə Еlcan. Salam, Çin. Bakı: Azərnəşr, 2007, s. 90-91