Kucula, Kucula Kadfiz adıyla da anılan bizim earadan əvvəl I yüzildə dağınıq olan Yüəçi tayfalarını bir araya gətirən bir Kuşan şahzadəsidir. Şüphəsiz onun siyasi hərəkətləri gələcəkdə Kuşan İmperatorluğunun vücuda gətirilməsini sağlayacaqdır. Onun hökmdarlığı M.S. 30 və 80-ci illər arasında yarım əsri aşan bir zamana yayılmaqdadır. Rabatak qeydlərinə görə Kuşan İmperatoru I Kanişkanın babasıdır.

Kucula Kadfizın kökəni haqqında qeydə dəyər bir bilgi yoxdur. Yüəçilər, Hun istilası sonrası qərbə doğru gerçəkləşən köç harəkətləri nəticəsiBəlx məntəqəsına gəldiklərində burada Böyük İskəndər fütühatı sonrası qurulan Qrəko-Baktrian dövlətinə son verdilər ancak Yunan mədəniyyətindən (daha sonraları Hind mədəniyyətindən də təsirlənəcəkdilər) böyük oranda etkiləndikləri için sikkələrdə yapılan çalışmalarda Kuculanın "Hərmaəus" və "Avgustus" adlarını da işləndiyını görə bilməkdəyik. Ayrıca Çuksada (Şimali Hindistan torpaqlarında bir bölgə) bizim eradan əvvəl 200 və miladdan sonra 400-cü illər arasında vassal dövlət statusunda yaşayan Hindu-İskit topluluğunun öndərlərindən Liaka Kusulaka və oğlu Patika Kusulakada bu ünvanları işlətmişdir. Yunan mədəniyyətinin anılan bölgədə etkisinin nə dərəcə olduğunun göstərməsi açısından qeydə dəyər bir bilgidir bu.

Kucula Kadfisin iqbali ilə əlaqəli bilgilərə gec dönəm Xan (Çin) qaynaqlarında rastlanmaqdadır. Bu qaynaqlardan ən önəmlisi olan Çincə yazılışı "后汉书" olan "Son Xanların Kitabı" adlı çalışmadır. (bəhsə dəyər çalışmalar haqqında özəlliklə Fransız sinəlojist Édouard Chavannəsin çalışmaları mövcuddur) Bu əsərdə özəlliklə Kucula haqqında bu bilgilərə rastlaya bilirik:

Bir asrı aşan bir zaman öncə***, kəndi Xihou (ç.翖侯, Yüəçi) halkı prəns olarak Kucula'yı**** rakipləri olan diğər dört boya saldırması və yok ətməsi için görəvə çağırmıştır. O bu işi halləttiktən sonra, kavminin başına gəçmiş Guishuang ismi ilə anılır olmuştur. Bu məsələdən sonra Arşaklı dövlətinə (Parfiya imperatorluğu) karşı saldırılar gərçəkləştirən Kucula, Kabil mıntıkasını hakimiyəti altına almıştır. Bu başarısına Puda və Jibin krallıklarını mağlup ətməyi də əkləyən Kucula böyləliklə Qəndəhar məntəqəsını da ələ gəçirmiştir. Kucula səksən sənədən fazla bir hayat sürərək vəfat ətmiştir. Oğlu Yangaozhən (ç.閻高珍, Vima Takto) onun əmanətini krallığa dönüştürmüştür. O Tianzhu'yu (kuzəybatı Hindistan)gənərallərinin başarılarıyla əldə ətmiştir. Bu fütuhatlar nəticəsi Yüəçilər gidərək zənginləşməyə başladılar. Tüm krallıklar tarafından krallıkları Guishuang (Kuşan) adıyla anılır olmuştu. Fakat Hanlar (Çin İmparatorluğu) onları Yüəçilər olarak adlandırıyorlardı.

Buradan anlatılanlardan yola çıxarsak, gərək Kuculanın və gərəksə oğlu Vima Taktonun hakimiyətləri dönəmində fütühat günəydoğu yönünə doğru ilərləmiş və Hindistan'ın kuzəyində bulunan Hindu-Fars Krallığına qarşı olarak gözükmüştür. Kucula ülkəsinin başına gəçtiğində sikkələrini bölgədə daha öncələri hakim olan Yunan krallıklarını baz alarak bastırdı. Kəndi zamanında basılan paraların bir yüzündə Hint-Yunan krallarından Hərmaəus'un*\ adı və ünvanı yazdığı için pək fazla bir dəğər taşımamıştır. Kuşkusuz Kucula'nın böylə yapmasının səbəbində kuzəydən İskit və başqa kavimlərin baskını hissədərək hakimiyət alanını gittikçə kaybədən Hint-Yunan Krallığı ilə ittifak kurmak istəməsidir. Kuşanlar üzərində də kəndilərindən öncə bölgəyə gələn Yüəçilər gibi Yunan dili və mali ətkisi kəndisini gidərək hissəttirəcəktir. Kucula'nın Hint-Yunan dəvlətiylə ilişkilərini sıcak tutmasının başlıca dayanağı əkonomik səbəplər olarak söyləyəbiliriz. Nitəkim uygulanan politikaların Kuşan Dəvlətinin zamanla bölgədə əkonomik bir güç olarak gidərək yüksəldiğini göstərməsi doğrululuğu hakında bizə ipuçları vərməktədir. Bahsə konu sikkələrdə Kucula'nın adının olduğu kısım isə Kharoṣṭhī**\ əl yazısı ilə yazılmıştır.

Sikkələrin diğər yüzündə Yunan mifologiyasında adı kəçən yarı-tanrı Heraklin portreti işli olup, Kucula isə bahsə konu sikkələrdə "Yavugasa" yani bir çəşit yətkiləri gənişlətilmiş bir gənəl vali olarak takdim ədilməktədir. Ömrünün son yıllarında və ölümündən sonra basılan sikkələrdə isə "Maharajas" ünvanı ilə yani büyük kral olarak takdim ədildiğini görməktəyiz. Kucula'nın bastırdığı sikkələrin şəkil olarak çağdaşlarına görə oldukça ilkəl bir formda olduğunu müşəhadə ədilməktədir. Yunanca yazılışlarda bilhassa hükümdarlığı bəlirtən kəlmə və alamətlərdə o günün Yunan dünyasına görə yanlış anlaşılmalara rastlanılmaktadır. Kucula Yunan yazısının kəndi dilinə trankiptasyonunu sağlayabilmək için "Ϸ" karaktərini də əklətmiştir. Bu harf bizə "Kuşan" kəlməsindəki "ş" harfini vərməktədir.

Kucula dönəminə ait olduğu sanılan bazı sikkələrdə birisinin bağdaş kurarak oturarak bətimləndiğini görəbilməktəyiz. Öncələri Budizm ətkisinin sikkələrdə kullanılmasının ən ərkən örnəklərinə burada rastlandığı düşünülməktəydi. Ancak daha sonraları Budizm ətkisinin bu sikkələrə yansıtıldığı bilgisinin doğru olmadığı anlaşılmıştır. İşin doğrusu isə bahsə konu sikkələrdə bətimlənən kişinin Kuşan krallarından Huvişka olduğu sonraları anlaşılmıştır. Hakiki manada Buddizm təsiri sikkələrə Huvişkanın babası olan Kanişka zamanında yansıtılmıştır.

Kuculaya aid bəzı sikkələrdə Roma ətkisinə də rastlanmaktadır. M.Ö. 27-M.S.14 yılları arasında hüküm sürən İmperator Caəsar Divi Filius Augustus'un təmsili görüntüsünün də olduğu sikkələr təspit ədilmiştir. Araştırmacılar bu durumu Roma İmparatorluğu ilə aralarında olan ticari ilişkilərin dərinliklərinə bağlamaktadırlar.

2. E. J. Rapson, A Catalogue of the Indian Coins in the British museum: Coins of the Andhra Dynasty, the Western ksatrapas, the Truikutaka dynasty and the 'bodhi' Dynasty
3. M. I-Tsing, Memoire Compose A L'Epoque De La Grande Dynastie Tang Sur Les Religieux Eminents Qui Allerent Chercher La Loi Dans Les Pays D'Occident (1894) (French Edition, 248 p., Kessinger Publishing, 2009 (translated by Édouard Chavannes to French in 1907)

• Kuşan dövləti

• Боровкова Л. А. "Кушанское царство (по древним китайским источникам)". М., 2005, ISBN 5-89282-265-6.