Krım Tatar Pedaqoji Kolleci
Krım Tatar Pedaqoji Kolleci və yaxud Totayköy Pedaqoji Texnikumu (Totayköy Pedtexnikomu), (krımtat. Кырым татар педагогика техникумы) — 1922-ci ildən 1931-ci ilə qədər mövcud olmuş krım tatarlarının orta səviyyəli təhsil müəssisəsi. İlk iki ildə texnikum Totayköydə, sonra isə Simferopolda yerləşirdi.[1]
| Krım Tatar Pedaqoji Kolleci КТПТ | |
|---|---|
_house,_2018.06.16_-_2.jpg) | |
 | |
| 44°57′30″ şm. e. 34°06′42″ ş. u.HGYO | |
| Əsası qoyulub | 1922 |
| Bağlanıb | 1931 |
| Tip | orta-ixtisas təhsili müəssisəsi |
| Şəhər | Simferopol, Kiyevskaya küç., 25 |
| Ölkə | |
Təhsil müəssisəsi 1922-ci ilin yazında Totayköy kəndində Krım Pedaqoji Kursları kimi açılmışdır. Yeni təhsil müəssisəsinin açılmasında məqsəd məktəb, siyasi təhsil və məktəbəqədər üçün kadrlar hazırlamaq, həmçinin Krımın tatar əhalisi arasında praktiki və xüsusi bilikləri yaymaq idi. Kurslar milliləşdirilmiş Kessler-Fersman qəsrinin binasında fəaliyyət göstərmişdir.[1] Kollecin ilk direktoru Əhməd Özənbaşlı olub.[2][3] Bir il sonra kurslar yeni qurulmuş Krım Tatar Pedaqoji Kollecinə çevrildi. Təlimin müddəti dörd il idi. Texniki məktəbə qəbul əvvəlcə birinci səviyyəli məktəb, daha sonra isə yeddiillik məktəb əsasında həyata keçirilirdi. Birinci ildə tələbələrin sayı 150 nəfər olub.[1] Texnikumda bir şöbə var idi - məktəb şöbəsi. Tədris krım tatar və rus dillərində aparılırdı.[4]
1924-cü ilin yayında texnikum Simferopola köçürüldü və Xristoforovun keçmiş mədaxil evində məskunlaşdı. 1924-1930-cu illərdə texnikumda (hazırlıq şöbəsi də daxil olmaqla) 190-a yaxın adam təhsil alırdı. Texnikumun kitabxanasında 5 minə yaxın kitab və tədris vəsaiti var idi. Çökürçə kəndindəki orta məktəb texnikuma baza müəssisəsi təyin edilmişdi və burada şagirdlər pedaqoji təcrübə keçirdilər.[1]
Texnikumda tədris prosesi tələbələrin rus dilini zəif bilməsi ilə çətinləşirdi. 1928-ci ilin hesabatında deyilirdi: “Şagirdlərin rus dilini zəif bilməsi, habelə öz ana dilində dərsliklərin olmaması və onların əksəriyyətindən istifadə edilməsi ilə ümumi həcmin 52%-ni təşkil edən rus dilində tədris rus, tələbələrin məhsuldarlığını aşağı salır”. Bununla əlaqədar olaraq Bolşeviklərin Ümumittifaq Kommunist Partiyası Krım Vilayət Komitəsinin Katibliyi texnikumda xüsusi hazırlıq qrupu yaratdı.[4]
Texnikum 1931-ci ildə fəaliyyətini dayandırdı.[4]
1922-ci ildən 1925-ci ilə qədər texnikumda 18 müəllim işləyirdi, onlardan altısı Krım tatarları idi. 1926-1927-ci illərdə kollecdə 16 müəllim işləyirdi ki, onlardan doqquzu Krım tatarları idi. 1928-ci ildə texnikumda 20 müəllim (13 rus və 7 Krım tatarı) çalışırdı.)[4] Onların arasında Krım tatar görkəmli mütəfəkkirlərindən Bəkir Çobanzadə, Şövqi Bektörə, Həbibulla Odabaş, Həsən Səbri Ayvazov, Osman Nuri Ağçoqraqlı və Həsən Rüfətov da var idi.[1]
Həsən Rüfətov kollec Totayköydə olarkən təhsil müəssisəsinin qeyri-rəsmi himninə çevrilən “Totayköy xoranı” (Totayköy marşı) əsərini yazmışdır.[5]
Krım Tatar Pedaqoji Kollecinin fəaliyyət göstərdiyi dövrdə 200-dən çox müəllim hazırlanıb. Tədris ili üzrə: 1922/23 - 3, 1923/24 - 28, 1924/25 - 34, 1925/26 - 59, 1926/27 - 33, 1927/28 - 21, 1928/29 - 23.[1]
Məzunlar arasında İrqat Qədir, Ziyyəddin Cavtöbəli, İbrahim Bəxşiş, Şamil Ələddin, Məmbət Əliyev, Kərim Camanaklı, Həsən Qasımov, Əmirhəsən Qurtmollayev, Osman Vaapov, Uriyyə Əzizova, Cəmil Gəncə, Zeynəb Abbasova, Cabbar Akimov kimi krım tatar xalqının görkəmli ziyalıları olub.[1]
- Əhməd Özənbaşlı (1922—1924)[1]
- Mustafa Bəkirov (1924—1925)[1]
- Vəli Əbilov (1925—1925)[1]
- Yakub Əzizov (1925—1928)[1]
- Menzatov (1929—1930)[1]
- ↑ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Свод памятников истории, архитектуры и культуры крымских татар. Том III. г. Симферополь. — Белгород: «КОНСТАНТА», 2018. — с. 185—193. — 392 с.
- ↑ "https://web.archive.org/save/http://emelvakfi.org/emeldergisi/dr-ahmet-ozenbasli/". emelvakfi.org. 2019-11-12 tarixində orijinalından arxivləşdirilib.
- ↑ Brian Glyn Williams. The Crimean Tatars: The Diaspora Experience and the Forging of a Nation. səh. 236.
- ↑ 1 2 3 4 Усманова Сайде Аблякимовна. К ИСТОРИИ ДЕЯТЕЛЬНОСТИ ТОТАЙКОЙСКОГО ПЕДТЕХНИКУМА. 1922 - 1931 ГГ // Крымское историческое обозрение. № 1. 2017. 2020-06-26 tarixində arxivləşdirilib.
- ↑ Севиля Велиева. "Выдающийся композитор Асан Рефатов". Бахчисарайский историко-культурный и археологический музей-заповедник. Официальный сайт. 2015. 2019-09-11 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-06-28.
- Усманова С. Тотайкойский педтехникум (по следам архивных материалов). — Баку, 2012. — 284 с.