İstehlakçılar fərqli özəllikləri olan məhsulları daha çox istehlak etməyə başladığı üçün, istehsalçılar da bu fərqli özəllikləri keyfiyyət vasitəsi ilə yaratmağa başlamışlar. Buna görə də, keyfiyyətlə bağlı həyata keçirilən fəaliyyətlər hər hansı məhsulun uğurlu olmasında daha çox rol oynamağa başlayıb. Firma və müəssisələr keyfiyyətlə bağlı rəqabət aparmaqla yanaşı, həmçinin keyfiyyətin xərclərə təsirini də nəzarət altında saxlamaq üçün çalışırlar. Daha yaxşı nəticə əldə etmək üçün şirkətlər büdcələrinin bir hissəsini hədəflədikləri keyfiyyət göstəricilərinə çatmaq üçün istifadə edirlər. Həmin istifadə edilən vəsaitə isə keyfiyyət xərcləri deyilir.

Keyfiyyət xərcləri bir şirkətin keyfiyyət dərəcəsini müəyyən edən ən vacib göstəricidir. Eyni zamanda keyfiyyətin idarə edilməsi prosesinin tətbiq olunması və standartlaşdırılması üçün keyfiyyətlə əlaəqdəar olaraq həyata keçirilən bütün fəaliyyətin ölçülməsi və qeydiyyatının aparılması da çox önəmlidir, çünki keyfiyyət xərclərinin ölçülməsi bu göstəricilər əsasında apara bilər.

Keyfiyyət xərcləri hesablandıqda, ən yüksək xərcin hansı sahədə və mərhələdə olduğu müəyyən edilə bilər. Eyni zamanda çox xərc tələb edən bu bölmələr analiz edilərək çatışmazlıqlar ortaya çıxarıla bilər. Bu göstəricilər həmin sahələrdəki çatışmazlıqların aradan qaldırılması üçün həyata keçirilməli olan fəaliyyətin hazırlanmasına kömək edir. Bu da, öz növbəsində məhsulun yaxşılaşdırılmasına səbəb olur.

Keyfiyyət sahəsində məşhur alimlərindən olan Cozef Curan keyfiyyətin təmin edilməsinə çəkilən xərcləri əsasən dörd kateqoriyaya bölmüşdür.

1. Nöqsanların üzə çıxarılmasına çəkilən xərclər (qarşısını alma xərcləri).
2. Keyfiyyətin qiymətləndirilməsinə çəkilən xərclər (ölçmə və qiymətləndirmə xərcləri).
3. Daxili amillərin təsiri nəticəsində məhsula çəkilən xərclər (daxili uyğunsuzluq xərcləri).
4. Xarici amillərin təsiri nəticəsində məhsula çəkilən xərclər (xarici uyğunsuzluq xərcləri).

İSO 10014 standartında 1 və 2-ci kateqoriyalar uyğunluq xərcləri, 3 və 4-cü kateqoriyalar isə uyğunsuzluq xərcləri olaraq göstərilir. Uyğunluq xərcləri mövcud vəziyyətdə xətaların əvvəlcədən qarşısının alınmasında istifadə edilən maliyyə xərcləridir.

Uyğunsuzluq xərcləri isə mövcud prosesin uğursuzluğu nəticəsində ortaya çıxan xərclərdir.

1. Nöqsanların üzə çıxarılmasına çəkilən xərclər (qarşısınıalma xərcləri).

Mövcud vəziyyətdə hər hansı bir problem olmadığı təqdirdə, xətaların əvvəlcədən qarşısının alınması, bütün personalın və müafiq şöbələrin normal fəaliyyətini təmin etmək üçün lazım olan metod, sistem, kadr və avadanlıqlara sərf olunan xərclərdir.

Bu xərclərə aşağıdakılar daxildir:

• keyfiyyətin planlaşdırılması;
• tədarükçü qiymətləndirməsi;
• keyfiyyətlə bağlı təlimlər;
• keyfiyyət məlumatlarının əldə edilməsi və təhlili;
• keyfiyyətin qiymətləndirilməsi zamanı istifadə olunan avadanlıqlara texniki xidmətin göstərilməsi və kalibrləmə;
• test və nəzarət avadanlıqlarına texniki xidmətin göstərilməsi və kalibrləmə.

1. Qiymətləndirməyə çəkilən xərclər (ölçmə və qiymətləndirmə xərcləri)

Mövcud keyfiyyət səviyyələrinin, keyfiyyətin tələb və standartlara uyğunluğunun ölçülməsi məqsədilə ortaya çıxan xərclərdir. İstehsal prosesindən başlayaraq satışdan sonrakı xidmətə, layihələndirmədən satınalmaya qədər keçən bütün mərhələlərdə məhsulun və ya xidmətlərin keyfiyyət tələblərinə uyğunluğunu müəyyən etmək üçün görülən hər bir ölçmə, idarəetmə və audit xərcləridir. Bu xərclərə aşağıdakılar daxildir:

• yoxlama və sınaq;
• ehtiyatların qiymətləndirilməsi;
• qeydiyyatların aparılması və arxiv xərcləri;
• digər qarşısınıalma xərcləri.

1. Daxili amillərin təsiri nəticəsində məhsula çəkilən xərclər (daxili uyğunsuzluq xərcləri)

Məhsul və/və ya xidmətin istehlakçıya çatanadək müəssisə daxilində ortaya çıxan xətaların səbəb olduğu xərclərdir. Bu xərclərə aşağıdakılar daxildir:

• artıq qalan tullantılar;
• təkrar işlənmə;
• təkrar sınaq;
• gəlir itkiləri.
• müştəri şikayətlərinin həll olunmasına, satışın artırılmasına, müştəri ilə əlaqələrə və s. çəkilən xərclər.

1. Xarici amillərin təsiri nəticəsində məhsula çəkilən xərclər

Xarici amillərin təsiri nətəcəsində yaranan xərclərə məhsul və xidmətin yaranmasının hər hansı bir mərhələsində meydana çıxan, ancaq müştəriyə çatdıqdan sonra fərqinə varılan xərclər aid edilir. Bu tip halların qarşısının alınması ilə bağlı həyata keçirilən fəaliyyətin düzgün qurulduğu müəssələrdə bu cür xərclərin də həcmi az olur. Məhsullardakı nöqsanın müştərinin onu əldən etməsindən sonra üzə çıxması maddi ziyanla yanaşı, həmkinin brend dəyərinin aşağı düşməsinə də səbəb olur. Buna görə də, bir çox müəssisə xarici amillərin təsiri nəticəsində məhsulan ziyan dəyməməsi üçün çalışır. Bu tip halların öncədən qarşısının alınması çəkilən xərclər ümumi xərcləri artırsa da, sonda müştəri mənuniyyətinin və loyallığının artmasına səbəb olur və satış həcminin azalmasının qarşısını alır. Bu tip xərclərə aşağıdakıları aid etmək olar:

Keyfiyyətsiz məhsula görə cəzalar;

• Zəmanət xərcləri;
• Cərimələr;
• Nəql etmə xərcləri;
• Geri qaytarılan məhsula görə xərclər;
• Keyfiyyət əskikliyi səbəbiylə müştəri itkisi;