Jak Kartye (fr. Jacques Cartier; d. 31 dekabr 1491, – ö. 1 sentyabr 1557, ) — fransız kəşfiyyatçı.

Jak Kartye
fr. Jacques Cartier
Doğum tarixi	31 dekabr 1491
Doğum yeri	Sen-Malo, Bretan[d]
Vəfat tarixi	1 sentyabr 1557 (65 yaşında)
Vəfat yeri	Sen-Malo
Vəfat səbəbi	taun, səpmə yatalaq
Fəaliyyəti	naviqator, tədqiqatçı-səyyah[d], dənizçi[d], ixtiraçı, dənizçi[d], siyasətçi
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Jak Kartye -da da anadan olmuşdur.O, Breton mənşəli fransız tədqiqatçıdır. Jak Kartye Sen-Lorens körfəzini və Sent-Lorens çayının sahillərinin xəritəsini təsvir edən ilk avropalıdır. O, irokezlərin 2 böyük qəsəbəni Kvebek və Monreal adlandırdıqlarını görəndən sonra bu əraziləri "kanadalıların ölkəsi" adlandırdı. Erkən həyatı: Jak Kartye 1401-ci ildə Britaniyanın şimal-qərb sahilindəki liman olan Saint-Malo'da anadan olub. Hörmətli bir dənizçi olan Kartye, lider bir ailənin üzvü olan Mary Catherine des Granches'la evlənərək 1520-ci ildə ictimai statusunu inkişaf etdirdi.

31 Dekabr 1491-ci ildə Fransanın Saint-Malo şəhərində dünyaya gələn Jak Kartye üç böyük Şimali Amerika səyahəti etmədən əvvəl Amerikanı, xüsusilə də, Braziliyanı kəşf etdi. 1534-cü ildə Fransa Kralı I Fransis, Jak Kartyeni daha əvvəl etdiyi səfərlərinə görə, Şimali Amerikanın şərq sahillərində "şimal torpaqları" olaraq adlandırılan yeni bir gəzintiyə göndərildi. 1534- cü ildə qazanılmış müvəffəqiyyəti möhkəmləndirmək üçün I Fransisk qızıl tapmaq vəAsiyaya dəniz keçidini aşkar etmək üçün Jak Kartyeni Yeni Dünyaya göndərdi. Kartyenin ilk ekspedisiyası əvvəllər aşkar olunmuş ərazilərdən keçirdi. Jak Kartye 20 Aprel 1534-cü ildə iki gəmi və 61 kişi ilə birlikdə yola çıxdı və 20 gün sonra gəldi. Newfoundland'ın qərb sahillərini kəşf etdi, Prince Edward Adasını kəşf etdi və Anticosti adasında sonra Müqəddəs Lavrenti Körfəzi ilə yol aldı.

Fransaya qayıtdıqdan sonra, Kral Fransis, Kartyenin gördükləri haqqında hesabatından təsirləndi; bu səbəblə, tədqiqatçı1 il sonra May ayında üç gəmi və 110 kişi ilə birlikdə göndərildi. Kartye daha əvvəl rəhbər olaraq vəzifə yerinə yetirən iki Qırmızıdərililəri tutmuş və adamları Müqəddəs LavrentidənKvebekə qədər irəliləmiş və bir baza qurmuşdular. Sentyabr ayında Kartye, Montrealda dönüş etdi və çayın qərbini, qızıl, gümüş, mis və ədviyyatların olduğu başqa çayların olduğunu eşidəndə bölgəyə nəzarət edən İrokezlər tərəfindən məmnuniyyətlə qarşılandı. Buna baxmayaraq, sərt qışlar gəlməmişdən əvvəl, Rapids çayını keçilməz hala gətirdi və Kartye və adamları İrokezləri qəzəbləndirməyi bacardılar. Beləcə Kartye çayın buzdan uzaq olduğu yaza qədər gözlədi və təkrar Fransaya dönmədən əvvəl bəzi İrokezrəhbərlərini həbs etdi. Tez-tələsik qaçışına görə Kartyekrala daha əvvəl açıqlanmamış zənginliklərin qərbə uzandığını və 2.000 mil uzunluğunda olduğu deyilən böyük bir çayın böyük ehtimalla Asiyaya aparıldığını hesabat edə bildi.

1541-ci ilin Mayında Kartye beş gəmi ilə üçüncü səfərinə çıxdı. İndiyə qədər Şərqə bir keçid fikri tərk etdi və Fransa adına Müqəddəs Lavrenti çayı boyunca qalıcı bir həll tapılması üçün göndərildi. Bir qrup müstəmləkəçi bu vaxt bir neçə ay onunla qaldı. Bu dəfə, Şərqə bir keçid tapma düşüncəsi unuduldu. Hədəflər indi "Saquenay Krallığı" nı və sərvətlərini tapmaq və Müqəddəs Lavrenti çayı boyunca, qalıcı bir yerləşməni təmin etmək idi.Stadakonaya çatan Kartye ,yenə İrokezlərlə bir araya gəldi, ancaq ,burada yaxşıqarşılanmadı və yaşayış yerini oraya qoymamaya qərar verdi. Çaydan bir neçə kilometr yuxarıya doğru olan yerdə, daha əvvəl müşahidə olunmuş bir nöqtəyə qədər ,bugünkü Kvebekin Keyp Ruj bölgəsində, yerləşməyə qərar verdi.Müstəmləkəçilər burada olduqları 3 ay müddətindəkahı,kələm, şalğam kimi bitkilər becərdilər. Beləcə gücləndirilmiş bir yaşayış quruldu.Müdafiə məqsədilə,başqa daha bir qala inşa edildi.Adamlar ayrıca, brilyant və qızıl olduğuna inandıqlarını toplamağa başladı, ancaq, Fransaya döndüklərində, bunların,yalnız müvafiq kvars kristalları və dəmir pirit olduğunu öyrəndilər - bu da məşhur Fransız ifadəsinə səbəb oldu: " faux comme les diamants du Canada " ( "Kanada qızılı kimi saxtadır"). Gəmilərin ikisi, 2 Sentyabrda bu mineralların bəziləriylə, Fransaya geri göndərildi. Kartye Kvebek yaxınlarında bir dəfə daha düşərgə qurdu və düşündüklərindən daha çox qızıl,brilyant tapdı. Bahar aylarında, müstəmləkəçilərin gəlməsini gözləməyən Kartyebazanı tərk edib Fransaya doğru yola çıxdı. Yol boyunca, Newfoundland'da dayandı və burada lider KartyeKvebekə geri əmr edən müstəmləkəçiylə qarşılaşdı. Ancaq Kartyenin başqa planları var idi; Kvebekə getmək yerinə gecə ərzində gizlicə uzaqlaşdı və Fransaya döndü. Artıq "qızıl" və "brilyant"lar dəyərsiz tapıldı və müstəmləkəçilər, ilk əzablı qışlarını təcrübə etdikdən sonra Fransaya dönərək bir razılaşma əldə etmə planlarını fikirlərindən çıxardılar. Bu geriləmələrdən sonra Fransa, yarım əsr idi ki, bu yeni ərazilərdə hər hansı bir maraq duymadı və Kartyenun dövlət tərəfindən maliyyələşdirilən bir tədqiqatçı olaraq karieri sona çatdı. Mqəddəs Lavrenti bölgəsinin kəşfi ilə əlaqəli olan Kartyenun məşhurluğu, İrokezlər ilə olan əlaqələri və Yeni Dünyadan qaçarkən gələn müstəmləkəçilərin tərk edilməsiylə ləkələnmişdir.