Heydər Əli xan (urdu سلطان حيدر علی خان, doğ.1720 - ö. 1782) — Hindistanda Maysur əmirliyini idarə edən komandan və dövlət xadimi.

Heydər Əli xan
Şəmsülmülk, Əmir ud-Dövlə, Nəvvab Heydər 'Əli xan Bahadur
1760 – 1782
Əvvəlki
Sonrakı Fəth Əli xan
Şəxsi məlumatlar
Doğum tarixi
Doğum yeri Hindistan
Vəfat tarixi
Fəaliyyəti siyasətçi
Atası
Uşağı
Dini Şiə İslam
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Həyatı

1720-ci ildə Benqalurun şimal-qərbində olan Dodballapurda doğulmuşdu. XVI əsrdə Hicazdan Hindistana köç edən bir ailəyə mənsub olduğu rəvayət edilir. Atası Fəth Məhəmməd xan vəfat edəndə beş yaşında ikən qardaşlarıyla birlikdə Benqalurdaki Maysur dövlətinə sığındı. Maysur ordusunda zabit olan əmisi oğlu Heydər tərəfindən əsgər olaraq yetiştirildi və orduda bəzi vəzifələrdə xidmət etdi. İlk əsgəri uğurunu 1749-cu ildə mühasirəsi sırasında qazandı, mükafat olaraq əlli atlı və 200 piyadadan təşkil olunan bir birliyin komandanlığına gətirildi.

Heydər Əli xan 1755-ci ildə Madurə bölgəsindəki Dindiqula Maysur dövlətinin fövcdarı təyin edildi. Burada Fransız mütəxxəssislərinin də yardımıyla bir silah emalatxanası qurdu. Daha sonra Benqalur cəgirdarı oldu. 1759-cu ildə Lütfəli bəylə birlikdə Maysur racəsini zor durumda buraxan Marataları məğlubiyyətə uğratdı. Bu xidmətindən dolayı ona Fəth Heydər Bahadır xan ünvanı verildi. Bu arada Maysurun gənc racəsi Çikka Krişnaracı başvəziri Nancaracın himayəsindən qurtarması şöhrətini daha da artdırdı və racə üzərində gedərək daha təsirli olmağa başladı.

Heydər Əli xan və İngilis-Maysur müharibələri

1760-cı ildə ingilislərlə savaşan fransızlara əsgəri yardımda olması müxaliflərini hərəkətə keçirdi. Nancaracın yerinə başvəzir olan Kandey Rao, Marataların göndərdiyi əsgərlərlə Heydər Əlini məğlub etdi. Bir müddət sonra Nancaracın yardımıyla durumunu düzəltdi və Kandey Raonı yaxalayaraq həbs etdi. Onu öldürtməyə çalışan racəni isə yerində buraxdı. Ancaq bütün vəzifələrini əlindən aldı və baş vəzir (dalavay) olaraq hakimiyətini davam etdirdi. Bu əsnada , , və Maysur torpaqlarına qatdı. 1766-cı ildə ölən Çikka Krişnaracın oğlu Nəcracı racə oldu. Bu duruma razı olmayan Marata Pişvası Madu Rao Maysur ölkəsinə hücum etdi. Heydər Əli 3.5 milyon rupi ödəmək surətiylə barış imzaladı. Daha sonra Heydərabadlılarla birlikdə ingilislərin üzərinə yürüdüysə də Arkat ölkəsində aparılan savaşda yenildi. Ancaq Madras və Bombeydəki İngilis qüvvələrinə qarşı uğurla savaşdı və ingilislər sülh istəmək məcburiyyətində qaldılar (4 aprel 1769).

1770-1772-ci illərdə Maratalarla apardığı savaşları uduzan Heydər Əli xan, bu savaşlar sırasında Maratalar lehinə çalışan Maysur racəsini edam etdirdi və yerinə qardaşı Çamracı gətirdi. İngilislərin ona qarşı Heydərabad nizamını və Marataları tutmasına görə fransızlara yaxınlaşdı. Bundan sonra ingilislərlə illərcə sürəcək olan savaşlara başladı. 1780-ci ilin avqustunda çox saylı bir süvari ordusuyla Karnatakaya girdi və şəhəri yağmaladı. Konceveram yaxınlarında ingilis qüvvələrini mütləq bir məğlubiyyətə uğratdı. Ardından əsl İngilis ordusunu Madras yaxınına qədər qovaladı. Arkat şəhəri və civarındaki yerli əsgərlər Heydər Əli xana təslim oldular. İngilislər topçuları sayəsində Maysur ordusunu durdurmağı bacarıb 1781-ci ildə Porto Novoda (Mahmud Bəndər) qalib gəldilərsə də, Heydər Əlinin ordusunun bu bölgəni yağmalamasını önləyə bilmədilər. Bu arada Admiral Suffreun əmrindəki Fransız dəniz birliyi Karnataka sahillərində quruya çıxdı və Heydər Əlinin qüvvələriylə birləşdi. Madrasda başlayan qıtlık isə ingilisləri zor durumda buraxdı. Bombeydən göndərilən yardımçı İngilis qüvvələri də Heydər Əlinin oğlu Fəth Əli (Tipu Sultan) tərəfindən əsir edildi.

Heydər Əli xanın vəfatı

Heydər Əli xan, dekabr 1782-ci ildə Çitor yaxınındaki Narasinqarayanpetdə olan ordugahında vəfat etdi. Yerinə oğlu Tipu Sultan keçdi. Cəsur bir komandan və yaxşı bir idarəçi olan Heydər Əli xan, müsəlman olduğu halda Hindulara hörmət göstərərək onlara idarədə yer vermiş və məbədlərini bəzəmişdir.

Həmçinin bax

Xarici keçidlər

Mənbə — ""

Informasiya Melumat Axtar

Anarim.Az

Sayt Rehberliyi ile Elaqe

Saytdan Istifade Qaydalari

Anarim.Az 2004-2023