Elə uşaqlıqdan həm bacı-qardaşlarından, həm də məhəllədəki digər həmyaşıdlarından xarakterinə görə fərqlənən Henri Rayder kiçik yaşlarından həyata qəribə xəyallar quraraq baxırdı. Çox zaman özünə qapılar, gizli düşüncələrində yaşardı. Bəlkə də elə bu daxili keyfiyyətlərinə görə idi ki, o, çox erkən yaşlarında sevginin tamını daddı. Amma bu erkən sevgi Henriyə yalnız əzab yaşatdı. 19 yaşına çatar-çatmaz Henri artıq qonşuluqda yaşayan Lili Ceksona vurulmuşdu. Bütün aşiq olan gənclər kimi o da həyatını sevdiyindən ayrı təsəvvür edə bilmirdi. Lakin Henri onu da bilmirdi ki, atası Uilyam Haqqard bu sevgiyə uşaq həvəsi kimi baxaraq gənclərin belə tez evlənməsinə razılıq verməyəcək. Hətta bu işi nöqtələmək üçün oğlunu uzaq bir ölkəyə - Cənubi Afrikaya göndərəcək.

Henri Haqqard Cənubi Afrikanın Natal vilayətinin qubernatoru Henri Bulverin katibi vəzifəsində çalışmağa başladı. İşi onun üçün elə bir çətinlik yaratmasa da o mənən əzilmişdi. Çünki atasının zənn etdiyi kimi Henri Lilini yalnız gənclik həvəsi ilə deyil, bir ömürlük sevmişdi və bu da ona çoz mənəvi əzablar yaşatdı. Özü də onun kimi həssas duyğulara malik bir insan üçün bu çox çətin idi.

Amma zaman hansı yaraları sağaltmır ki? O da vaxt ötdükcə, özünü işə verdikcə yarasını qapatmağa nail oldu. Bir də ki, onun bacarığı, üstəgəl aqronomluq sahəsi üzrə hüquqşünas olması qısa müddət ərzində Henriyə kifayət qədər işgüzar bir imic qazandırdı. Artıq ona öz sahəsinin bilicisi, bacarıqlı bir mütəxəssis kimi baxırdılar. Bundan başqa, Afrika həyatı, oranın ekzotik təbiəti Rayder Haqqarda həm də şəxsi azadlığını hiss eədəcək qədər sərbəstlik, dünyagörüş verməyə başlamışdı. O, bu ecazkar ölkəni bacardıqca çox gəzməyə çalışır, hər şeylə ilgilənir, insanların həyatını, həmin yerlərin tarixini daha yaxından öyrənməyə çalışır, digər ingilislərdən fərqli olaraq yerli insanların həyat tərzi, keçmişi, əfsanələri, adət-ənənələri ilə sıx-sıx maraqlanırdı. Məhz bu sonsuz marağın sayəsində Henri çox qısa bir zaman içərisində yerli əhalinin - zulusların dilini öyrəndi.

1878-ci ildə Henri Haqqard Transvalın Ali Məhkəməsinin rəhbəri və qeydiyyatçı vəzifəsinə təyin edildi. Bu, gənc bir insan üçün böyük vəzifə olsa da Henri üçün belə deyildi. Çünki o bu vəzifədə bir il çalışdıqdan sonra - 1879-cu ildə həmin kürsüdən istefa verərək işdən çıxdı, bundan sonra vətəninə qısa müddətli səyahət etdi. Məqsədi də yaxınlarını görmək, bəzi işlərinə düzən vermək, həyatı haqqında müəyyən qərara gəlmək idi. İş elə gətirdi ki, Henri Haqqard nəzərdə tutduğu bütün işlərini yerinə yetirdi, hətta evlənməyə də macal tapdı. Amma Britaniyada çox qalmadı. Artıq alışdığı yerlər onu geri çəkirdi. 1890-cu ilin sonlarında Haqqard bu dəfə Natala arvadı ilə bərabər döndü, orada özünün fermer təsərrüfatını yaradaraq bu işlə məşğul olmağa başladı. Lakin onun bu məşğuliyyəti çox uzun müddət davam etmədi. Henri ferma işlərindən əl çəkdi. Hətta Afrikada bundan sonra yaşamağa davam edə bilməyəcəyini gördü. İndi o, doğulduğu yerlərə dönməyi düşünürdü.

1881-ci ilin sentyabrında təkrarən geriyə - İngiltərəyə qayıdan Henri həmişəlik vətənində yaşamağa qərar verdi. Bir neçə il sonra özünü daimi işlə təmin etmək məqsədi ilə imtahan verərək vəkilliyə başladı.

Amma kənardan fərqli görünsə də Haqqard vəkilliyi də davam etdirmədi. O bütün daxili ilə hiss edirdi ki, bu məşğuliyyət də ona görə deyil. Henri əslində çoxdan yazmaq, içinə yığdığı "yükləri" yazıya köçürmək arzusundaydı. Və birdəfəlik özünü bu sevdaya həsr etmək qərarını verdi. Bu zaman onun zəngin təcrübəsi, gördükləri, yaşadıqları onun ən etibarlı, ən yaxın "məsləhətçisi" oldu. İlk dövrlər qələmə aldıqları daha çox macəra üslubunda idi. Bir çox əsərlərinin qəhrəmanı olan Allan Kvotermeynin macəra dolu həyatı, təsvir edilən hadisələr, şahidi olduğu gercəklərin təsviri... oxucular tərəfindən çox böyük maraqla qarşılandı.

Haqqard "Həyatımın günləri" adlı avtobioqrafiyasında psixiki hadisələrə ayrıca bir fəsil ayıraraq kitabı öz inancının təsviri ilə yekunlaşdırmışdır. Heç bir digər mövzu onun tərəfindən daha ətraflı təsvir edilməmişdi. O, ciddi şəkildə qızının iti ilə necə telepatik əlaqə qurduğunu təsvir edirdi. Son fəsildə isə o, xristian həqiqətlərinə inamsızlığını bəyan edərək, eyni zamanda Buddizm və Zuluların bütpərəst inanclarına əsaslanan mənəvi dünyaya baxışını təhlil etməyə çalışırdı. Con Senyorun fikrincə, onun dini baxışları bir sistem təşkil etmirdi və çox quman ki, hətta müəllifin özünü də qane etmirdi. Bununla belə, Haqqard onun macəra və mistik romanlarının fəaliyyətinin əsasını təşkil edən mənəvi sistemin ardıcıl (özünə zidd olsa da) ekspozisiyasını təqdim etmişdir.

Haqqard teist idi, lakin eyni zamanda buddizmi xristianlıqla birləşdirirdi. Henri Rayder Tanrı-hakim anlayışını saxlamışdı, lakin Onun, bir həyat çərçivəsində deyil, bütün reinkarnasiyalar silsiləsi əsasında qərar verirdiyini vurğulayırdı. Bəlkə də bu fikirlərin açıq etirafına görə Haqqard öz tərcümeyi-halını yalnız ölümündən sonra dərc etməyi vəsiyyət etmişdi. Bu fikirlər ona Anqlikan Kilsəsinin fəal üzvü olmağa və Müqəddəs Yazıları Allah tərəfindən ilham aldığını (Yəhya Müjdəçinin Vəhyi istisna olmaqla) tanımasına, eləcə də açıq şəkildə katolikliyə qarşı çıxmasına mane olmurdu. Ömrünün sonunda Haqqardın əsas tənqid obyekti fanatizm idi və bu əsasda o, təkcə katolikləri deyil, həm də əsrin əvvəllərində fəal şəkildə dəstəklədiyi Qurtuluş Ordusunu rədd etdi.

Henri Haqqard xristianların dua anlayışını təsirli bir xilas vasitəsi kimi qəbul edirdi. Dua ilə o, fövqəltəbii dünya və düzgün yola yönəltməyə və arzu olunan reinkarnasiyanı təmin etməyə qadir olan Tanrı ilə mənəvi əlaqəninin qurula biləcəyinə əmin idi.

• Blackman A. M. // The Journal of Egyptian Archaeology (ingilis). № 1 (4). 1917. P. 39—46.
• Bursey W. Rider Haggard: a study in popular fiction. University of Newfoundland. səh. 401.
• Cameron P. L. H. Rider Haggard, Allan Quatermain, and the nineteenth century British masculine romance. Madison, New Jersey: Drew University. səh. 194.
• Cohen M. Rider Haggard: his life and works. Macmillan and Co. 1968. səh. 328.

• 2011-08-19 at the Wayback Machine
• 2012-05-13 at the Wayback Machine