Hel (q.skan. Hel) — german-skandinav mifologiyasında ölülər diyarının hakimi (Helheym), Loki və div qızı, üç xtonik varlıqdan biri.
| Hel | |
|---|---|
| q.skan. Hel | |
_by_Johannes_Gehrts.jpg) "Hel". . 1889-cu il. | |
| Mifologiya | german-skandinav mifologiyası |
| Yer | Helheym |
| Cinsi | qadın |
| Fəaliyyəti | ölülər diyarının (Helheym) hakimi |
| Atası | Loki[…] |
| Qardaşı və bacısı | Yormunqandr, Sleypnir |
| Əlaqəli personajlar | Loki, , Baldr və Odin |
| Digər mədəniyyətlərdə | Persefona, , , Kali |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Hel Snorri Sturluson tərəfindən XII əsrdə ənənəvi mənbələr əsasında yazılmış "" və "Kiçik Edda" əsərlərində təsvir olunmuşdur. Əlavə olaraq, IX əsrə aid "" əsərində və X əsrə aid ""nda onun adı çəkilir. XII əsrdə Sakson Qrammatik tərəfindən latın dilində yazılmış "Danların əməlləri" əsərində ona adətən "Hel" deyə xitab edilir. Hel Xalqların böyük köçü dövrünə aid bir çox brakteatda təsvir olunmuşdur.
Hel "Böyük Edda", "Kiçik Edda" və "Yer dairəsi" əsərlərində Lokinin qızı hesab edilir. "Kiçik Edda" əsərinin bir parçası olan "" kitabında Helin tanrı Odin tərəfindən Niflheymdə yerləşən Helheymə hakim təyin edilmiş olduğu qeyd edilmişdir. Həmin mənbədə onun xarici görünüşünün yarı-göy və yarı-dəri rəngli olduğu, eləcə də üzügülməz, pəjmürdə bir görünüşə malik olduğu yazılmışdır. "Böyük Edda" əsərində Helin ölülər diyarında ucsuz-bucaqsız mülklərə, çoxlu qulluqçuya hakimlik etdiyi və tanrı Baldrı diriltmə cəhdində böyük rolu olduğu yazılmışdır.
Helin XI əsrə aid tərcümə edilmiş "" və qədim skandinav dilində yazılmış ""ndakı fiqurlarla potensial əlaqələri, eləcə də onun potensial Hind-Avropa paralelləri ilə bağlı elmi nəzəriyyələr irəli sürülmüşdür.
Etimologiya
Qədim skandinav dilində qadın cinsində olan "Hel" xüsusi ismi bu diyara ağalıq edən varlıq ilə eynidir. Bu terminin müasir ingilis dilindəki "Hall", eləcə də qədim skandinav dilindəki "Valhalla" (azərb. Öldürülmüşlərin zalı) sözü ilə əlaqəsi var. Bu sözü bütün german dillərində tapmaq mümkündür. Məsəlüçün, "Hell", "Helle", "Hellia", "Hella" və qot dilindəki "Halja" bu nümunələrə aiddir. Bu sözün bütün formaları bərpa edilmiş qadın cinsində olan *xaljō" (azərb. Üstü basdırılmış yer/Cəhənnəm) ismindən törəmişdir. Bu sözün pragerman dilindəki forması da "*kel-" və "*kol-" (azərb. Üstünü örtmək/Gizlətmək/Qorumaq) sözlərindən törəmişdir.
Arxeoloji tapıntılar
Xalqların böyük köçü dövrünə aid bir neçə brakteatın Hel təsvirinə sahib olduğu irəli sürülmüşdür. Xüsusilə də "IK 14" və "IK 124" təyinatlı brakteatlar yamac boyunca aşağı, əlində əsa daşıyan bir qadına doğru hərəkət edən bir atlını təsvir edir. Ehtimal olunur ki, yamac atlının ölülər diyarına olan səyahətini təsvir edir, əsalı qadın isə həmin diyarın – Helheymin hakimi olan Hel fiqurunu simvolikləşdirir.
Üç tanrı fiqurunu təsvir edən bəzi "B" sinifli brakteatların Baldrın ölümünü təsvir etdiyi düşünülür. Bu üç fiqurdan ikisinin Baldr və Odin olduğu dəqiqləşdirilmişdir, ancaq üçüncü fiqurun ya Loki, ya da ki Hel olduğu güman edilir. Üçüncü fiqurun Hel olduğu halda, bu brakteatda ölən Baldrın Helheymə getməsi və onun Hel tərəfindən qarşılanması təsvir olunmuşdur.
Adlandırma
2017-ci ilin yanvar ayında "Hel" adının uşaqlara verilməsinin qadağan edilməsi ilə bağlı qanun qəbul etmişdir. İslandiya Adlandırma Komitəsi bildirmişdir ki, "ad böyüdükcə uşağa mühüm dərəcədə narahatlıq və əndişə verə bilər".
Qeydlər
- Bu sözdən müasir ingilis dilindəki "Hell" sözü törəmişdir.
Mənbə
İstinadlar
- Гела (rus.). // Гейльброн — Германия 1929. Т. 15.
- Геллия (rus.). // Энциклопедический словарь СПб: Брокгауз — Ефрон, 1892. Т. VIII. С. 281.
- . səh. 156
- . səh. 38
- . səh. 67
- . səh. 70
- . səh. 327
- . səh. 44
- . icelandmag.visir.is (ingilis). . January 10, 2017. November 27, 2019 tarixində . İstifadə tarixi: December 27, 2019.
- (ingilis). . January 9, 2017. December 18, 2018 tarixində . İstifadə tarixi: December 27, 2019.
Ədəbiyyat
- Sturluson, Snorri. (ingilis). ISBN 0-14-044755-5.
- Sturluson, Snorri. Kiçik Edda (ingilis). ISBN 0-19-283946-2.
- . The American Heritage Dictionary of Indo-European Roots (ingilis). . 2000. ISBN 0-395-98610-9.
- . Saxo Grammaticus: The History of the Danes, Books I-IX : (ingilis) (Book II). 1998. ISBN 0-85991-502-6.
- . The Road to Hel: A Study of the Conception of the Dead in Old Norse Literature. 1968. ISBN 0-8371-0070-4.
- . (ingilis). 2003. ISBN 9004128751.
- Peş, Aleksandra. Frauen und Brakteaten - eine Skizze // Mythological Women (ingilis). Vyana: Verlag Fassbaender. 2002). səh. 33–80. ISBN 3-900538-73-5.
- Simek, Rudolf. Dictionary of Northern Mythology (ingilis). . 2007. ISBN 0-85991-513-1.
- Bonneteyn, İvonn. Potentialities of Loki // (ingilis). Nordic Academic Press. 2006. səh. 326–330. ISBN 91-89116-81-X. }}
Xarici keçidlər
- 2019-12-27 at the Wayback Machine — Hel personajının əlyazmalardan və erkən çap kitablarındakı təsvirləri.
- (isveç.)