Yaddaş və ya hafizə — informasiyanın toplanması, saxlanması və yenilənməsi üçün beynin funksiyalarından və fəaliyyət növlərindən biri. Bu orqanizmin ətraf mühitə operativ reaksiyası və perspektiv planlaşdırılması üçün lazımdır.
Psixologiyada yaddaş — insanın məlumatları qəbul etməsi, saxlaması və sonradan geri çağırması prosesini öyrənən bir sahədir. Yaddaş insanın gündəlik həyatında mühüm rol oynayır, çünki onun vasitəsilə öyrənmə baş verir və keçmiş təcrübələr əsasında gələcəkdə qərarlar qəbul olunur.
Yaddaşın növləri
- Sensor yaddaş (ing. Sensory Memory) — bu yaddaş növü qısamüddətlidir və hisslərin qavradığı məlumatları çox qısa bir müddət ərzində saxlayır. Məsələn, bir görüntü gözünüzün qabağında bir neçə saniyə qalsa da, yaddaş tez itir.
- Qısamüddətli yaddaş (ing. Short-term Memory) — bu yaddaş növü qısamüddətlidir və məlumatları təxminən 20-30 saniyə ərzində saxlayır. Əgər bu məlumat təkrar olunmazsa, unudula bilər. Məsələn, telefon nömrəsini bir dəfə eşidəndə onu qısa müddət yadda saxlayırsınız.
- Uzunmüddətli yaddaş (ing. Long-term Memory) — uzun müddət saxlanılan məlumatların saxlandığı yaddaş növüdür. Bu yaddaş növündə məlumatlar uzun illər, hətta ömür boyu saxlanıla bilər. Uzunmüddətli yaddaşda məlumatlar məzmunlarına və əhəmiyyətlərinə görə saxlanılır.
Yaddaşın tipləri
Deklarativ yaddaş (ing. Declarative Memory) — faktlar və hadisələr haqqında məlumatları saxlayır. Deklarativ yaddaş iki hissəyə bölünür:
- Semantik yaddaş — ümumi biliklər, faktlar, anlayışlar.
- Epizodik yaddaş — şəxsi təcrübələr və hadisələr.
Prosedural yaddaş (ing. Procedural Memory) — bacarıqlar və vərdişlərlə bağlı yaddaşdır. Məsələn, velosiped sürməyi və ya piano çalmağı xatırlamaq prosedural yaddaşa aiddir.
Yaddaşın pozulmaları
Yaddaş problemləri və ya pozulmaları psixologiyada böyük bir tədqiqat sahəsidir. Məsələn:
- Amneziya — yaddaşın tam və ya qismən itirilməsi.
- Demensiya — yaddaşın və idrak funksiyalarının tədricən zəifləməsi, adətən yaşlı insanlarda baş verir.
Yaddaşın yaxşılaşdırılması üçün psixologiyada müxtəlif texnikalar var, məsələn, təkrar, assosiasiya, vizual obrazlardan istifadə, meditasiya və diqqətin artırılması kimi üsullar yaddaşı gücləndirə bilər.
İstinadlar
- Staniloiu A, Markowitsch HJ. . Brain Sciences. MDPI AG. 2 (2). April 2012: 101–29. doi:. PMC . PMID .
- Sherwood L. . Cengage Learning. 1 January 2015. 157–162. ISBN 978-1-305-44551-2.
- Eysenck M. Attention and Arousal : Cognition and Performance. Berlin, Heidelberg: Springer Berlin Heidelberg. 2012. ISBN 978-3-642-68390-9. OCLC .
- Bauer PJ, Larkina M. . Memory. Informa UK Limited. 22 (8). 2013-11-18: 907–24. doi:. PMC . PMID .
- Staniloiu A, Markowitsch HJ. . Frontiers in Psychology. Frontiers Media SA. 3. 2012-11-01: 403. doi:. PMC . PMID .
- Smith CN. . Neuropsychology. American Psychological Association (APA). 28 (6). November 2014: 959–72. doi:. PMC . PMID .
- Ortega-de San Luis C, Ryan TJ. . Disease Models & Mechanisms. The Company of Biologists. 11 (5). May 2018: dmm035055. doi:. PMC . PMID .
- Spiegel DR, Smith J, Wade RR, Cherukuru N, Ursani A, Dobruskina Y, Crist T, Busch RF, Dhanani RM, Dreyer N. . Neuropsychiatric Disease and Treatment. Dove Medical Press Ltd. 13. 2017-10-24: 2691–2703. doi:. PMC . PMID .
- Baddeley A. . Oxford University Press. 2007-03-15. doi:. ISBN 978-0-19-852801-2.
Ədəbiyyat
- Eck A. . Nova Next. PBS. June 3, 2014. October 7, 2018 tarixində . İstifadə tarixi: October 15, 2024.
- Fernyhough C. Pieces of Light: How the New Science of Memory Illuminates Stories We Tell About Our Pasts. HarperCollins. 2013. ISBN 978-0-06-223789-7.
-
Fields RD. . . 322 (3). March 2020: 74–79. PMC (). PMID ().
, long considered inert insulation on , is now seen as making a contribution to learning by controlling the speed at which signals travel along neural wiring.
- Leyden A. . Exam Time. January 24, 2014. November 10, 2016 tarixində . İstifadə tarixi: October 15, 2024.
- Ranganath C. Why We Remember: Unlocking Memory's Power to Hold on to What Matters. New York: Doubleday. 2024. ISBN 978-0-385-54863-2. OCLC .