Çələbi Hüsaməddin, vaxtilə Konyaya köçmüs Urmiyalı bir soylu ailədəndir və doğum yeri Konyadır. (1225) Çələbi ləqəbini ona verən Mövlanadır. Gəncliyinin ilk illərində, Əxilərin şeyxi olan atasını itirən Çələbi Hüsaməddin, zamanının bütün ulu kişiləri və şeyxlərindən yəqin əlaqə və himayə gördüyü halda, bütün xidmətçiləri və arxadaslariyla, mövlananın xidmətini seçmişdir. Beləcə Mövlananın tərbiyəsində yetişmiş, kamil insan olmuşdur.

Mövlana, Şeyx Selahaddindən sonra özünə həmdəm və xəlifə olaraq Çələbi Hüsaməddini seçdi və dostlarına belə dedi; "Ona baş əyin, qarşısında acizcəsinə qanadlarınızı yerə gərin! Bütün buyruqlarını yerinə yetirin, sevgisini canınızın da içinə əkin. O rəhmət mədənidir, Allah nurudur." Mövlananın bu buyruğu üzərinə, bütün dostlar ona itaət etdilər. Sultan Uşağın diliylə, "Bütün dostlar, onun lütf sununa testi kəsildilər, Şəmsə və Şeyh Selahaddinə etmiş olduqları alçaq hərəkətlərdən qurtulmuşdur. Həsəd etmədən Çələbi Hüsaməddinə itaət etdilər." Çələbi Hüsaməddin on beş il Mövlananın şərəfli söhbətində oldu. Mövlanadan sonra da doqquz il irşad mövqesində, Mövlana postunda oturdu.

Mövlana, Çələbi Hüsaməddin ilə tam on beş il gözəl dəmlər, xoş səfalar sürdü. Bu müddət zərfindən bəxtsizlərin fitnə və hücumundan uzaq, dinclik içində yaşadı. Dostları onun camalının nuruna pərvanə olmuşlardı. Mövlana, ardıq son anlarını yaşadığını, özlədiyi əbədi camal aləminə qovuşacağını anlamışdı. Ansızın xəstələnib yatağa düşdü. Mövlananın xəstəlik xəbəri Konyada yayıldığı zaman əhali, şəfalar diləməyə, könlünü, duasını götürməyə gəlirlərdi.

Şeyx Sədrəddin (? — 1274) də tələbələriylə birlikdə Mövlanaya keçmis olsun deməyə gəldi və çox üzüldüyünü bəyan edib, "Allah yəqin zamanda şəfalar versin. Xəstəlik axirətdə dərəcənizin yüksəlməsinə səbəbdir. Siz aləmin canısınız, inşaallah yəqin zamanda tam bir səhhətə qavusarsınız" deyə xahişdə oldu. Bunun üzərinə Mövlana: "Bundan sonra Allah sizlərə şəfa versin. Üsyankarkın masukuna qavuşmasini və nurun nura ulasmasini istəmirsənmi?" dedi. Şeyh Sadrəddin, yanındakılarla birlikdə ağlayaraq qalxıb getdi.

Mövlana, dostlarına və ailə efradina, bu dünyadan köçəcəyinə kədərlənməmələrini söyləyirdi, lakin onlar, məndən də olsa, bu ayrılığı qəbul edə bilmirlər, ağlayıb inləyirlərdi. Mövlananın xanımı, Mövlanaya xitab olaraq; "Ey aləmin nuru, ey adəmin canı! Bizi birakip hara gedəcəksən?" deyərək ağlıyır və əlavə edirdi. "Hudavendigar Həzrətlərinin dünyanı həqiqət və mənalarla doldurmasi üçün üçük və ya dördük illik ömürünün olmasi lazım idi." Mövlana cavab olaraq, "Nə üçün? Nə üçün? Biz nə Firon və nə də Nemruduq, bizim torpaq aləmiylə nə adıq var, bizə bu torpaq aləmində hüzur/dinclik və qərar nasıl olar? Mən insanlara faydam toxunsun deyə dünya zindanında qılmışam, yoxsa həbsxana harada mən harada? Kimin maliyyəni çalmisam? Yəqində Allahın sevimli dostunun, Həzrəti Məhəmmədin yanına dönəcəyimiz ümid edirlər".

• Mövlana Cəlaləddin Rumi

1. . Leyden: Brill. C. 2. S. 394.
2.  (ing.). / N. Sims-Williams, A. Ashraf, H. Borjian, M. Ashtiany USA: Columbia University, 1982. ISSN