Birinci Dünya müharibəsindən sonra dağıdılmış Avropanı bərpa etmək üçün Antantanın Ali Şurası 1922-ci ilin yanvarında Fransanın Kann şəhərində xüsusi müşavirə çağırdı. Həmin müşavirənin qarşısında yeni bir konfrans çağırmaq və dağıdılmış Avropanı Rusiyanın hesabına bərpa etmək məsələsi dururdu.

Avropa ölkələrinin yarısı dünya müharibəsinin gətirdiyi iqtisadi fəlakətlə üzləşməsi, milyonlarla insanın ölümü, dağılmış infrastruktur və çoxlu miqdarda israf edilmiş iqtisadi qaynaqlar ilə qarşılaşması ilə Britaniya imperiyasının baş naziri Devid Lloyd Corc Avropanın siyasi və maliyyə vəziyyətini bərpa etmək üçün nüfuzlu beynəlxalq toplantı çağırmağın tərəfdarı idi.

Bu məqsədlə 1922-ci il martın 20-dən 28-dək Londonda işləyən mütəxəssislərdən ibarət xüsusi komitə Sovet Rusiyasından Rusiyanın bütün keçmiş rejimlərinin bütün borclarını, maliyyə öhdəliklərini tanıması və həm Sovet, həm də ondan əvvəlki rejimlərin əməllərinindən doğan bütün itkilərə görə məsuliyyət daşıması tələb olunan bir qətnamə layihəsi hazırladı. Bu məsələlərin müzakirəsi üçün rəsmi təklif 6 yanvar 1922-ci il yanvarın 6-da də Kannda Britaniya imperiyasının baş naziri David Lloyd Corc tərəfindən təqdim edilmiş qətnamə layihəsi şəklində verildi və həmin gün yekdilliklə belə bir konfransın çağırılması qərara alındı.

Lloyd Corc Almaniyanın və Sovet Rusiyasının beynəlxalq konfransa bərabər hüquqlu üzvlər kimi dəvət olunmasını istəyirdi. O, bu təklifə narazı olan Fransa tərəfi ilə görüşlər keçirdi. Lloyd Corc Avropanın iki iddialı xalqının - alman və fransızların qitədə hegemonluq istəyini heçə endirmək məqsədi güdürdü. Qeyd edək ki, Almaniyaya qarşı sərt mövqedəki hər hansı bir yumşalma, Fransa tərəfindən Versal sülh müqaviləsinin tələblərinin zəiflədilməsi kimi qəbul edilirdi.

Genuya konfransının açılış mərasimi 10 aprel 1922-ci il tarixində, saat 3-də şəhərin ən qədim saraylarından biri olan Palazzo di San Corcioda baş tutdu. Sarayın bir tərəfində nümayəndə heyətləri, dünyanın dörd bir yanından gələn media nümayəndələri, qarşı tərəfdə qonaqlar yerləşmişdilər. Nümayəndə heyətləri konfransa avtomobillərlə gələrək, jurnalistlərin müşayiəti ilə binaya daxil olurdular. Mətbuat nümayəndələrinin konfransda iştirakı tədbirdən qabaq paylanmış xüsusi icazə vasitəsi ilə ciddi məhdudlaşdırılmışdı.

Lloyd Corcun Palazzo di San Corcio sarayına girişi salonda toplaşanlar tərəfindən böyük bir izdihamla qarşılandı. Konfransın baş memarı kimi o, konfransın bütün iclaslarında son sözə malik olacaq və onun tutduğu mövqe üstünlük təşkil edəcəkdi.

İştirakçılar

İqtisadi və maliyyə məsələlərini müzakirə edəcək konfransda 29 dövlətin və 5 Britaniya dominionunun nümayəndələri iştirak edirdi. O, 1922-ci il aprelin 10-dan - mayın 20-dək davam etdi. Beynəlxalq səviyyədə tanınmayan RSFSR hökuməti konfransa xüsusi əhəmiyyət verirdi. Bu səbəbdən Sovet nümayəndə heyətinin rəhbəri şəxsən Vladimir Lenin olmuşdu. Lakin Lenin ora yollana bilmədi və rəhbər kimi RSFSR-i Georgi Çiçerin təmsil etdi. RSFSR nümayəndə heyətinin tərkibi çox geniş idi. Oraya bütün Sovet Rusiyası xalqlarının nümayəndələri daxil edilmişdi. Azərbaycanı konfransda Nəriman Nərimanov təmsil edirdi. Leonid Krasin, Maksim Litvinov, Vatslav Vorovski, Yan Rudzutak, Adolf İoffe, Kristian Rakovski, Budu Mdivani, Aleksander Bekzadyan, Aleksnder Şlyapnikov, Fayzulla Xodjayev, Timofey Sapronov, Nikolay Yanson Genuyaya yollanan heyətin daxilində idi.

Konfransda iştirak etməkdən imtina edən ABŞ-ni bu konfransda müşahidəçi qismində - İtaliyadakı səfiri Riçard Çayld təmsil edrdi. Qərb ölkələrinin nümayəndələri arasında konfransda Devid Lloyd Corc, Corc Kerzon (Böyük Britaniya), Yozef Virt, Valter Ratenau (Almaniya), Luici Fakta (İtaliya), Luis Bartoux, Kamil Barrer (Fransa) xüsusi rol oynayırdılar.

Konfransın gedişi və tərəflərin məqsədi

Konfransda iqtisadi, siyasi, maliyyə, nəqliyyat məsələləri üzrə xüsusi komissiyalar yaradıldı. Konfransda qalib dövlətlər Sovet Rusiyasından tələb etdilər ki, xaricilərin Rusiyada milliləşdirilmiş müsəssisələri yenidən özlərinə qaytarılsın. Həmçinin Rusiyadan xarici borclarını qaytarmaq da tələb edildi. Bu isə təxminən 18 milyard rubla bərabər rəqəm idi. Buna cavab olaraq Rusiya nümayəndə heyəti bildirdi ki, bu məbləği Rusiya bir şərtlə verməyə razıdır ki, xarici dövlətlər vətəndaş müharibəsi və xarici hərbi müdaxilə dövründə Rusiyaya dəymiş təxminən 39 milyard rubl dəyərindəki zərəri ödəsinlər. Bundan başqa, Rusiyaya çoxlu kredit və borc versinlər. Borcların qaytarılması üçün isə 30 il müddət qoysunlar. Ona görə də Rusiya ilə digər dövlətlər arasında konfransda heç bir razılıq əldə edilə bilmədi.

Antanta dövlətləri bununla razılaşmadılar. Konfransın gedişi zamanı Sovet nümayəndə heyəti Almaniya nümayəndə heyəti ilə aprelin 16-da Rapolloda görüşdü və RSFSR və Almaniya arasında diplomatik və iqtisadi münasibətləri bərpa etmək, hərbi xərclərin ödənilməsindən qarşılıqlı surətdə əl çəkmək haqqında sovet-alman müqaviləsi imzalandı. Almaniya sovet hakimiyyəti tərəfindən alman vətəndaşlarının milliləşdirilmiş mülkiyyəti barədə iddialarından əl çəkdi. Bu müqavilə Sovet Rusiyası tərəfindən diplomatik blokadanın ilk dəfə yarılması demək idi. 1922-ci ilin iyunun 13-dən – iyulun 20-dək Genuya konfransının davamı kimi Haaqada konfrans çağırılsa da, onun da nəticəsi olmadı.

Bolşeviklərin konfransda iştirakı Rusiya mühacirətində narazılığa səbəb oldu. 1921-ci ilin noyabr ayında keçirilən Rusiya Kilsələrinin Xarici Məclisi (Xaricdə Rus Pravoslav Kilsəsinin Birinci Ümumdünya Diaspor Şurası olaraq bilinir) dekabr ayında konfrans iştirakçılarına Metropolit Anton (Xrapovitski) tərəfindən yazılmış Sovetlərin Rusiya xalqını təmsil etmək qanuniyyətini inkar edən xüsusi bir müraciət qəbul etdi.

Ümumilikdə götürüldükdə, Genuya konfransında bir nəticə əldə edilməsə də, o beynəlxalq münasibətləri sahmana salmaq üçün müəyyən mənada mühüm rol oynadı.

• Səmayə Mustafayeva. ABŞ və Böyük Britaniyanın ən yeni tarixи (1918-2007) Bakı-2009, ADPU-nun nəşriyyatı. 350 səh.
• Иоффе А. А.  — М.: Красная новь, 1922. — 62 с.
• Magda Ádám, "The Genoa Conference and the Little Entente," in Carole Fink, Axel Frohn, and Jürgen Heideking (eds.), Genoa, Rapallo, and European Reconstruction in 1922. Cambridge, England: Cambridge University Press, 1991; pp. 187–200.
• Evgeny Chossudovsky, "Genoa Revisited: Russia and Coexistence," Foreign Affairs, vol. 50, no. 3 (April 1972), pp. 554–577. In JSTOR
• Stephen V.O. Clarke, The Reconstruction of the International Monetary System: The Attempts of 1922 and 1933. Princeton, NJ: International Finance Section, Department of Economics, Princeton University, 1973.
• Alfred L.P. Dennis, "The Genoa Conference," North American Review, vol. 215, no. 796 (March 1922), pp. 289–299. In JSTOR
• Carole Fink, The Genoa Conference: European Diplomacy, 1921-1922. Chapel Hill, NC: University of North Carolina Press, 1984. online
• Carole Fink, "Italy and the Genoa Conference of 1922," International History Review, vol. 8, no. 1 (Feb. 1986), pp. 41–55. In JSTOR
• Wilson Harris, "The Genoa Conference," Journal of the British Institute of International Affairs, vol. 1, no. 5 (Sept. 1922), pp. 150–158. In JSTOR
• Sally Marks, "Reparations in 1922," in Carole Fink, Axel Frohn, and Jürgen Heideking (eds.), Genoa, Rapallo, and European Reconstruction in 1922. Cambridge, England: Cambridge University Press, 1991; pp. 65–76.
• Richard Meyer, Bankers' Diplomacy: Monetary Stabilization in the 1920s. New York: Columbia University Press, 1970.
• John Saxon Mills, The Genoa Conference. London: Hutchinson & Co., 1922.
• Leo Pasvolsky, "The Gold Standard before and after the War," Annals of the American Academy of Political and Social Science, (Jan. 1933), pp. 171–175. In JSTOR
• Stephen A. Schuker, "American Policy Toward Debts and Reconstruction at Genoa, 1922," in Carole Fink, Axel Frohn, and Jürgen Heideking (eds.), Genoa, * Rapallo, and European Reconstruction in 1922. Cambridge, England: Cambridge University Press, 1991; pp. 95–130.
• Dan P. Silverman, Reconstructing Europe After the Great War. Cambridge, MA: Harvard University Press, 1982.
• Stephen White, The Origins of Detente: The Genoa Conference and Soviet-Western Relations, 1921-1922. Cambridge, England: Cambridge University Press, 2002.
• Andrew Williams, "The Genoa Conference of 1922: Lloyd George and the Politics of Recognition,” in Carole Fink, Axel Frohn, and Jürgen Heideking (eds.), Genoa, Rapallo, and European Reconstruction in 1922. Cambridge, England: Cambridge University Press, 1991; pp. 29–48.

• Haaqa Konfransı (1922, iyun-iyul)

• К. Радек.  (rus.)
•  (rus.)
•  (rus.)
•  (rus.)