Feminizmin tarixi
Feminizm (lat. femina — qadın) — məqsədi qadına qarşı ayrıseçkiliyin aradan qaldırılması olan cəmiyyətin bütün sahələrində qadın hüquqları uğrunda bir hərəkəti izah edən bir termin. Bu hərəkat XVIII əsrdə klassik liberalizm dalğasında meydana gəldi, lakin 1960-cı illərin sonlarından etibarən daha da gücləndi. Feministlər, nəzəri əsaslandırma əsasında qadınların tabe mövqeyini, kişilərlə bərabər olmayan sosial vəziyyətini dərk edən və qadın azadlığı ideyasını dəstəkləyənlərdir (lat. emancipatio — asılılıqdan qurtulma). Cinslər bərabərsizliyinin təhlilinə və qadınların hüquq və mənafelərinin qorunmasına diqqət çəkərək hakim sosial münasibətləri tənqid edirlər[1].
Feminist fikirlərin yayılması üçün ilkin şərtlər, burjua münasibətlərinin yaranması şəraitində feodal cəmiyyətinin çöküşü zamanı ortaya çıxdı, bundan sonra qadınları işə qəbul etmə və işləyən əl sahiblərinə çevrilmə dövrü başladı. Feminist fikirlərin yayılmasını İtalyan yazıçıları İzotta Noqarola, Laura Çereta, Pizanyalı Kristinanın ilk adlarının ortaya çıxması ilə əlaqələndirən bir nöqtə də var. Buraya, ümumiyyətlə İngiltərədə qadın hüquqlarının ilk müdafiəçiləri adlandırılan Afra Ben, Meri Estelin işləri də daxildir. Qadının kişilər kimi azad və tam hüquqlar kimi qəbul edilmək hüququnu müdafiə etdilər. Fransız yazıçısı François Pullen de La Barre "Hər iki cinsin bərabərliyi haqqında" (De l’égalité des deux sexes, discours physique et moral où l’on voit l’importance de se défaire des préjugez, 1673) adlı essesində qadınların qeyri-bərabər mövqedən yazdılar ki, bu da "təbiətin reçetesiyle" deyil, kobud kişi gücünə tabe olmalarının nəticəsidir[2].
XIX əsrin ikinci rübündə, fərqli ölkələrdəki feministlərin tələbləri tək bir ictimai kampaniya və hərəkətdə təcəssüm etdirildi. Başlanğıcda qadınların ali təhsilə çıxışı prioritet bir məsələ idi, daha sonra qanunvericilik islahatlarının təmin edilməsi vasitəsi olaraq qanunvericilik islahatları və qadınlara səs hüququ məsələsi idi.
1848-ci ildə ABŞ-də, Seneka Folz şəhərində (Nyu-York əyaləti), Köləliklə Mübarizə Hərəkatının üzvləri (68 qadın və 32 kişi) Qadınların Vəziyyəti ilə bağlı Bəyannamə və Qərarlar imzaladılar. Bəyannamə Amerika və dünya feminizm tarixində bir dönüş nöqtəsi oldu.[3]
XIX əsrin ortalarından bəri təhsilli qadınlar ictimai bərabərlik tələb edərək ictimai həyatda daha aktiv oldular. Mübarizənin əsas mərkəzi İngiltərə idi, bu səbəbdən adını seçki hüququ mənasını verən "seçki hüququ" İngilis dilindən götürdü və feminizmdəki siyasi istiqamət tarixinə düşdü.
1867-ci ildə Mançesterdə Qadınların Seçki Cəmiyyəti quruldu və üzvlər Qadınların Seçki Jurnalı nəşrinə başladılar. 1868-ci ildə cəmiyyət il ərzində 5000-dən çox üzvü birləşdirən Milli Seçki Cəmiyyətləri Federasiyasına (NFSO) çevrildi. NSF seçki hüququ ideyasını Uels, İrlandiya və Şotlandiyada yaymağa çalışdı.
Yeni Zelandiyada 1893-cü ildə qadınlara aktiv seçki hüququ verildi (lakin seçilə bilmədilər) və Avstraliyada 1902-ci ildə qadınlara həm aktiv, həm də passiv seçki hüququ verildi.
Bununla birlikdə, İngiltərədə qadınların yalnız yerli deyil, parlament seçkilərində də iştirak etmək hüququna dair bir qanunun qəbulu təxirə salındı. İngilis qadınlar məhdud seçki hüququ (yalnız evli qadınlar üçün) 1918-ci ildə və tam olaraq 1928-ci ildə aldı.
1920-ci illərdə, Avropa və ABŞ-dəki feminist hərəkatın ilk dalğası, seçki hüquqları ilə yanaşı, qadınların universitetlərdə təhsil almasına və evdən kənarda işləməsinə icazə verən qanunların qəbul edilməsinə, tapşırıqlarının tamamlandığını və fəaliyyətin sayıldığını bildirdi. qadın təşkilatlarında azalmağa başladı[4][5]
- ↑ "История и теория феминизма". www.gender.cawater-info.net. 2017-10-09 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-10-02.
- ↑ Феминизм // Энциклопедия «Кругосвет».
- ↑ "Феминизм или история борьбы женщин за права человекаFeminisn'ts | Feminisn'ts" (rus). www.feminisnts.info. 2017-10-03 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-10-02.
- ↑ "ГЕНДЕРНЫЕ ИССЛЕДОВАНИЯ | Энциклопедия Кругосвет" (rus). www.krugosvet.ru. 2017-10-03 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-10-02.
- ↑ "Три волны феминизма: за что борются защитники прав женщин" (rus). 2017-10-03 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-10-02.