Erdeni-batır
Erdeni-batır (Batır-xuntayci; d.? - ö.1653) — Cunqar xanlığının ilk hakimi. Hakimiyyət illəri (1634-1653).
| Erdeni-batır | |
|---|---|
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | II minillik |
| Vəfat tarixi | 1653 |
| Fəaliyyəti | monarx |
| Uşaqları | |
Erdeni-batır Oyrotların Çoros ulusundandır. Xara-xulanın dördüncü oğlu və vəliəhdidir. 1634-cü ildə atasının vəfatından sonra Çoros tayfa ittifaqına başçılıq etmişdi.
1640-cı ildə Erdeni-batırın təşəbbüsü ilə Tarbaqatayın ətəyində ümummonqol qurultayı baş tutmuşdu. Onun dövründə oyratlar Şərqi Yeddisuyu ələ keçirmişdilər.
Erdeni-Batır xuntaycı, Xoşutların lideri Oçirtu ilə yaxşı münasibətlər qurararaq Cunqar xanlığı içərisindəki birliyi möhkəmləndirmişdi. Bu doğrultuda Zaysan və Balxaş gölü çevrəsi, İli və Çü bölgəsi, Oçirtunun hakimiyətinə buraxıldı. Daha sonra xoşutların lideri Turu Bayxu (Quşi xan) ilə girişilən mübarizə nəticəsində Turu Bayxu, xoşutlarla birlikdə Cunqariyadan ayrılmış və Kukunor bölgəsinə köç etmişdir.[1]
Erdeni-Batır xuntaycı dönəmində, Cunqar xanlığının qərb qonşusu olan qazaxlarla 1635, 1643 və 1651-1652-ci ildə savaşlar aparılmışdır.[2] Cunqar ordusu bu savaşlar boyunca cənubi-şərqi Qazaxıstanı və Yeddisu vadisini yağmalamışdır.
Erdeni-Batır xuntaycı dönəmində, Cunqar xanlığının siyasi və idari təşkilatlanma çalışmaları davam etmişdir. Bilxassə Rusiya ilə yaxşı münasibətlər qurararaq, düşmənlərinə qarşı dövlətin güvənliyini yaratmağı amaclamışdır. Bununla bərabər bilxassə oturaq həyata keçmək və taxılçılıqla məşğul olmaq üçün Rus məmurlarından yardım istəmişdir. Bununla birlikdə onun dönəmində Cunqar xanlığı bölgəsindəki digər xalqlara qarşı tam bir üstünlük qazanamamışdır. Əksinə, onlarla aparılan mübarizələr və savaşlarla hər iki tərəfin davamlı böyük itkilər verəcəyi bir müddət də başlamışdır.
Erdeni-batır 1653-cü ildə vəfat edib.
- Златкин И. Я., История Джунгарского ханства (1635-1758), М., 1964.
- Митиров А.Г. "Ойраты-калмыки: века и поколения", Элиста, 1998 г.