DoS — xidmətdən imtina hücumu (ing. denial-of-service attack, rus. aтака типа отказ в обслуживании) – şəbəkə hücumunun bir növü.
Veb-saytın, veb-serverin və digər şəbəkə resursunun normal işini pozmaq və ya çətinləşdirmək məqsədilə həyata keçirilir. Bu zaman serverə xidmət tələbi ilə çoxlu sayda sorğular gəlir. Server öz resurslarını bağlantı qurmağa və xidmət göstərməyə sərf edir, sorğuların müəyyən axınının qarşısında isə "tab gətirmir". Çox zaman bu hücumlar iqtisadi təzyiq məqsədilə edilir: gəlir gətirən xidmət dayanır, provayderdən gələn hesab şişir, hücumun qarşısını almaq üçün görülən tədbirlər əlavə xərclərə səbəb olur. Bu hücumları müxtəlif üsullarla həyata keçirirlər. Üsullardan biri serverə çoxsaylı sorğuların göndərilməsidir, serverin resursları onların emalı üçün yetərli olmadıqda serverin işi çətinləşə və ya pozula bilər. Bu növ hücumdan qorunmaq üçün adi trafiklə müqayisədə aşırı trafikin mənbələri təhlil olunur və onların qarşısı alınır. 1980-ci illərdə və 1990-cı illərin başlanğıcında "xidmətdən imtina" növlü hücumlara o qədər də çox rast gəlinmirdi və ona görə də onlar ciddi təhlükəli hesab edilmirdi.
Yaranma səbələri
DoS-şəraiti müxtəlif səbəblərdən yarana bilər:
- Proqram kodunda olan xəta. Nəticədə ünvan fəzasının istifadə olunmayan fraqmentinə müraciət olunur, mümkün olmayan göstərişin yerinə yetirilməsinə cəhd olunur. Bunun klassik örnəyi boş (NULL) ünvana müraciətdir.
- İstifadəçinin verilənlərinin yetərincə yoxlanmaması. Sonsuz və ya çox uzun dövrlə, yaxud prosessorun hədsiz yüklənməsi və ya böyük həcmdə operativ yaddaşın ayrılması (və sonda onun tükənməsi) ilə nəticələnir.
- Flud. Kompüter sisteminə və ya şəbəkə avadanlığına çoxlu sayda, adətən, mənasız, yaxud yanlış formatda formalaşdırılmış sorğular göndərməklə sistemin – prosessorun, yaddaşın və ya rabitə kanallarının resurslarının tükənməsi nəticəsində sistemin işinin məqsədli, yaxud məqsədsiz şəkildə pozulması.
- İkinci növ hücum. Müdafiə sistemini yalandan işə salmağa və beləliklə də resursu erişilməz etməyə cəhd.
DDoS (distributed denial-of-service − paylanmış xidmətdən imtina) hücumunda şəbəkə resurslarına bir deyil, çox sayda kompüterdən sorğular göndərilir. Yoluxdurulmuş kompüterlərdən biri "idarəetmə mərkəzi" kimi istifadə edilir, o "zombi" adlandırılan digər kompüterlərdən edilən hücumları idarə edir.
Tarix
Dünyanın üçüncü ən qədim ISP olan Panix, ilk DoS hücumu olduğu düşünülənlərin hədəfi oldu. 6 sentyabr 1996-cı ildə Panix SYN daşqın hücumuna məruz qaldı və bu, bir neçə gün ərzində xidmətlərini dayandırdı, bu zaman aparat təchizatçıları, xüsusən də Cisco, düzgün müdafiəni tapdılar.
DoS hücumunun digər erkən nümayişi 1997-ci ildə Xan C. Smit tərəfindən DEF CON tədbiri zamanı edildi və Las Vegas Strip -ə internetə çıxışı bir saatdan çox kəsdi. Tədbir zamanı nümunə kodun buraxılması sonrakı ildə Sprint, EarthLink, E-Trade və digər böyük korporasiyaların onlayn hücumuna səbəb oldu.
2017-ci ilin sentyabr ayında Google Cloud pik həcmi ilə hücumla üzləşdi 2.54 Tb/s.5 mart 2018-ci ildə ABŞ-də yerləşən Arbor Networks xidmət provayderinin adı açıqlanmayan müştərisi o tarixə qədər ən böyük DDoS-un qurbanı oldu və təxminən pik həddə çatdı, 1.7 Tb/s. Əvvəlki rekord bir neçə gün əvvəl, 2018-ci il martın 1-də GitHub-un hücumuna məruz qaldığı zaman qeydə alınmışdı, 1.35 Tb/s.
2020-ci ilin fevral ayında Amazon Veb Xidmətləri pik həcmi ilə bir hücum yaşadı 2.3 Tb/s. 2021-ci ilin iyul ayında CDN Provayderi Cloudflare müştərisini saniyədə 17,2 milyon sorğu olan qlobal Mirai botnetindən DDoS hücumundan qorumaqla öyündü. Rusiyanın DDoS Prevention provayderi Yandex 5 sentyabr 2021-ci ildə yamaqlanmamış Mikrotik şəbəkə qurğusundan yaranan HTTP boru kəməri DDoS hücumunu blokladığını söylədi.
Həmçinin bax
Ədəbiyyat
- İsmayıl Calallı (Sadıqov), "İnformatika terminlərinin izahlı lüğəti", 2017, "Bakı" nəşriyyatı, 996 s.
- Əliyev T.S. Tədqiqatçıların sosial şəbəkələri əsasında elmi personalın idarə olunması problemləri / İnformasiya cəmiyyəti problemləri. 2011. 2(4). S. 10–17.
- Ələkbərova İ.Y. İnformasiya müharibəsi texnologiyalari, Ekpress-informasiya, Bakı, "İnformasiya texnologiyaları" nəşriyyatı, 2012, 108 səh.
İstinadlar
- . 2020-11-24 tarixində . İstifadə tarixi: 2011-10-06.
- . Cisco (ingilis). 2019-08-26 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-08-26.
- Smith, Steve. . tqaweekly. 2017-02-18 tarixində . İstifadə tarixi: 2014-11-20.
- Cimpanu, Catalin. . ZDNet (ingilis). 2023-01-10 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-09-16.
- Goodin, Dan. . Ars Technica. 2018-03-05. 2023-01-10 tarixində . İstifadə tarixi: 2018-03-06.
- Ranger, Steve. . ZDNet (ingilis). 2023-01-10 tarixində . İstifadə tarixi: 2018-10-14.
- . BBC News. Jun 18, 2020. 2023-01-10 tarixində . İstifadə tarixi: 2020-11-11.
- Pinho, Mario. . AWS Security Blog. May 29, 2020. 2023-01-10 tarixində . İstifadə tarixi: 2020-11-11.
- . The Cloudflare Blog (ingilis). 2021-08-19. 2023-01-02 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-12-23.
- . threatpost.com (ingilis). 2023-01-02 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-12-23.
Xarici keçidlər
- RFC İnternet Xidmətindən İnkar Mülahizələri
- - Rüblük Təhlükəsizlik və İnternet trend statistikası