İngilis şairi, dramaturq və nasir Con Qolsuorsi varlı burjua ailəsinin yeganə övladı idi. Atası Londondakı hüquq şirkətlərindən birinə rəhbərlik edirdi. Con Harrou və Oksford universitetlərində təhsil almışdı. Vəkil ixtisasına yiyələnsə də, heç vaxt hüquq sahəsində çalışmamışdı. Özü üçün yaşamağı, mütaliə etməyi və əyləncəli həyat keçirməyi, səyahətlərə çıxmağı daha üstün tutmuşdu. Dünya səyahəti zaman tanış olduğu polyak mənşəli ingilis yazıçısı Cozef Konradla ömrünün sonuna qədər dostluq əlaqələri saxlamışdı.

Bir çox həmkarları ilə müqayisədə Con Qolsuorsi yaradıcılığa nisbətən gec başlamışdı. Əslində bu işə onu məhəbbət romanı yaşadığı Ada Qolsuorsi – əmisi oğlunun xanımı məcbur etmişdi. Gənc müəllifin ilk hekayələr məcmuəsi 1897-ci ildə Con Sincon təxəllüsü ilə çap olunmuşdu. Bir il sonra isə "Joslin" adlı ilk romanı işıq üzü görmüşdü. 1901-ci ildə çap olunan hekayələr kitabında artıq yazıçının sonrakı dövr yaradıcılığında dönə-dönə təsadüf edəcəyimiz əsas qəhrəmanlarından — Forsaytlar ailəsindən söz açılırdı. 1904-cü ildə Qolsuorsi öz həqiqi ad və soyadı ilə ilk kitabını — "Pinqvinlər adası" romanını nəşr etdirmişdi.

Eyni ildə atasının vəfatı Con Qolsuorsiyə maddi sərbəstlik gətirdi. 1905-ci ildə Ada da ərindən boşandı və onlar evləndilər. Sevdiyi qadınla heç bir qınaqdan qorxmadan, sərbəst yaşamaq imkanı Qolsuorsinin yaradıcılığına təsirsiz ötüşmədi. 1905-ci ildə qələmə aldığı "Əmlakçı" romanında o, Soms və İren Forsaytların timsalında Adanın ilk uğursuz ailə həyatını təsvir etmişdi. "Forsaytlar haqqında saqa" trilogiyasının birinci kitabı olan bu roman Qolsuorsiyə ciddi yazıçı imici qazandırdı. Müəllif Birinci Dünya müharibəsinə qədər Forsaytlar mövzusuna qayıtmamışdı. Əvəzində isə "Malikanə" (1907), "Qardaşlıq" (1909) və "Patrisi" (1909) romanlarını tamamlamışdı. Bu əsərlərdə kiçik torpaq sahiblərinin, ziyalıların və aristokratiyanın həyatından bəhs edirdi.

"Gümüş mücrü" (1906) adlı ilk pyesi ilə Qolsuorsi həm də dramaturq kimi tanındı. Daha sonra "Mübarizə" (1909) və "Ədalət" (1910) pyesləri tamaşaya qoyuldu. Hər üç əsər ciddi ictimai problemlərə toxunurdu. Məhbusların təkadamlıq kameralarda saxlanmalarına qarşı çıxan "Ədalət" pyesinin yazıldığı dövrdə Britaniya imperiyasının daxili işlər naziri olan Uinston Çörçill həbsxana islahatına başlamasında bu əsərin ciddi təsirinin olduğunu etiraf etmişdi.

Müəllif Birinci Dünya müharibəsindən sonra Forsaytlar mövzusuna yenidən qayıtmış, trilogiyanın ikinci və üçüncü kitablarını — "İlgəkdə" (1920) və "İcarəyə verilir" (1921) romanlarını yazmışdı. "Forsaytlar haqqında saqa" ümumi adı ilə çap olunan üç roman Qolsuorsiyə böyük şöhrət qazandırmışdı. O, ingilis ədəbiyyatının canlı klassikinə çevrildi. Forsaytlarla bağlı ikinci trilogiya — "Müasir komediya" 1928-ci ildə, sonuncu — üçüncü trilogiya isə "Fəslin sonu" adı altında Ada Qolsuorsi tərəfindən yazıçının ölümündən sonra (1933) nəşr edilmişdi.

Hər gün mütləq bir neçə səhifə yazmağı özü üçün prinsipə çevirən Qolsuorsi 20 roman, 27 pyes, 3 poetik məcmuə, 170-dən çox hekayə, 5 esselər kitabının müəllifi kimi tanınır. Yazıçının epistolyar irsi təxminən 7000 məktubdan ibarətdir.

1917-ci ildə Con Qolsuorsi Britaniya imperiyasının cəngavəri titulundan imtina etmişdi. Yazıçı bu addımını ictimai institutlardan asılı vəziyyətə düşmək istəməməsi ilə əsaslandırmışdı. Ölümündən dörd il əvvəl Qolsuorsi ölkəsinin ali mükafatı olan "Xidmətlərə görə" ordeni ilə təltif olunmuşdu. O, Triniti-kollecin, Kembric, Dublin, Oksford, Prinston universitetlərinin fəxri doktoru seçilmişdi.

Nobel mükafatı isə ingilis yazıçısına 1932-ci ildə verilmişdi. Qolsuorsi mükafata "zirvəsini "Forsaytlar haqqında saqa" təşkil edən yüksək təhkiyə məharətinə görə" layiq görülmüşdü. Romanı "ingilis ədəbiyyatında diqqətəlayiq hadisə" adlandıran İsveç Akademiyasının üzvü Anders Esterlinq ayrı-ayrı personajların taleyi timsalında bütöv bir epoxanın bədii tarixini yaratmasını Qolsuorsinin böyük ədəbi uğuru adlandırmışdı. Ağır xəstə olan (beyin xərçəngi) yazıçı təqdimat mərasiminə gələ bilməmişdi. İki ay sonra isə vəfat etmişdi.

Con Qolsuorsi əliaçıq xeyriyyəçi kimi tanınırdı. Qazancının təxminən yarısını xeyriyyə məqsədi ilə xərclədiyi məlumdur. O, mühafizəkar ingilis cəmiyyətində senzura, boşanma, minimal əmək haqqı, qadınların seçki hüququ kimi qanunlara yenidən baxılmasının tərəfdarı kimi tanınırdı. Ölüm yatağında olan yazıçı Nobel mükafatının pul hissəsinin bütünlüklə 1921-ci ildə öz təşəbbüsü ilə yaradılan beynəlxalq yazıçı təşkilatına — PEN kluba verilməsini vəsiyyət etmişdi.

Lakin nəcib şəxsi keyfiyyətlərinə və yüksək sənətkarlıq məharətinə baxmayaraq Qolsuorsi yaradıcılığının İngiltərədə hamı tərəfindən qəbul edildiyini düşünmək sadəlövhlük olardı. və Virciniya Vulf kimi tanınmış həmvətənləri onun barışmaz tənqidçiləri kimi ad çıxarmışdılar. Digər ingilis yazıçısı Entoni Bercons gözəl təhkiyəçi olan Qolsuorsinin orta səviyyəli oxucuların zövqünü oxşadığı, intellektualları isə cəlb etmədiyi qənaətində idi.

• Vilayət Quliyev. Ədəbiyyat sahəsində Nobel mükafatı laureatları. Bakı: "Kitab aləmi" Nəşriyyat-Poliqrafiya Mərkəzi, 2009, səh.