Con Hyum

Con Hyum (18 yanvar 1937[…], Derri – 3 avqust 2020, Derri) — Şimali İrlandiyadan olan İrlandiyalı millətçi siyasətçi idi, İrlandiyanın yaxın siyasi tarixində ən mühüm simalardan, Şimali İrlandiya sülh prosesinin memarlarından biri kimi tanınmışdır.

Con Hyum
ing. John Hume
Hyum 1998-ci ildə
Hyum 1998-ci ildə
Sosial Demokrat və Fəhlə Partiyası lideri
6 may 1979 – 6 noyabr 2001
Əvvəlki Qerri Fit
Sonrakı Mark Durkan
Foyl Qanunvericilik Məclisinin üzvü
25 iyun 1998 – 1 dekabr 2000
Əvvəlki Belfast sazişi
Sonrakı Anni Kortni
Foyl Parlamentinin üzvü
9 iyun 1983 – 11 aprel 2005
Əvvəlki Belfast sazişi
Sonrakı Mark Durkan
Şimali İrlandiyadan Avropa Parlamentinin üzvü
10 iyun 1979 – 13 iyun 2004
Sonrakı Barbi de Brun
Foyldan Şimali İrlandiya Parlamentininin üzvü
24 fevral 1969 – 30 mart 1972
Əvvəlki Edi Makatir
Şəxsi məlumatlar
Doğum tarixi 18 yanvar 1937(1937-01-18)[…]
Doğum yeri
Vəfat tarixi 3 avqust 2020(2020-08-03)(83 yaşında)
Vəfat yeri
Dəfn yeri
  • Derri şəhər qəbiristanlığı[d]
Milliyyəti İrlandiyalı
Vətəndaşlığı İrlandiya İrlandiya
Partiya Sosial Demokrat və Fəhlə Partiyası
İxtisası müəllim
Fəaliyyəti siyasətçi
Həyat yoldaşı Patrisiya
Uşağı 5
Elmi fəaliyyəti
Elm sahəsi siyasət
Təltifləri Nobel mükafatı Nobel sülh mükafatı 1998
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Derridən olan Hyum, Sosial Demokrat və Fəhlə Partiyasının (SDFP) qurucusu və 1979-2001-ci illərdə partiyanın ikinci lideri olub.O, həmçinin Avropa Parlamentinin üzvü, Böyük Britaniya Parlamentinin üzvü, həmçinin Şimali İrlandiya Assambleyasının üzvü kimi fəaliyyət göstərmişdir.

Hyum 1998-ci ildə Devid Trimbl ilə birlikdə Nobel Sülh mükafatının laureatı olub və həm Qandi Sülh mükafatını, həmçinin Martin Lüter Kinq mükafatını da alıb. O, üç böyük sülh mükafatına layiq görülən yeganə şəxsdir.

2012-ci ildə Papa XVI Benedikt Hyumu Böyük Müqəddəs Qriqori Papa ordeni ilə təltif etdi. 2010-cu ildə İrlandiyanın milli yayım şirkəti RTE tərəfindən İrlandiya tarixindəki ən böyük insanı tapmaq üçün keçirilən ictimai sorğuda o, "İrlandiyanın ən böyük insanı" seçildi.

Erkən həyatı və təhsili

Hyum 1937-ci ildə Derridə Anne (qızlıq soyadı Doherti) və Samuel Hyumun ailəsində dünyaya gəlib. O, irland katolik mənşəli idi; baxmayaraq ki, onun ulu babası Şotlandiyadan Doneqala köç etmiş presviterian immiqrantı idi. Hyum Sent Kolumb Kollecində və İrlandiyanın aparıcı katolik seminariyası olan Maynusdakı Sent Patrik Kollecində tələbə idi və kahinlik təhsili üçün İrlandiya Milli Universitetinin nəzdindəki tanınmış kolleclərin birində tələbə olub. Müəllimləri arasında Kardinal Tomas Şimus Fi də var idi.

Hyum kargüzarlıq təhsilini tamamlamadı, lakin 1958-ci ildə kollecdə fransız və tarix üzrə magistr dərəcəsi aldı və sonra doğma diyarı Derriyə qayıdaraq müəllim kimi fəaliyyət göstərdi. O, şəhərdəki Kredit İttifaqı hərəkatının qurucu üzvü və 1960-cı illərin ortalarında Derridə Şimali İrlandiyanın ikinci universitetinin qurulması uğrunda uğursuz mübarizə aparan Derri Universiteti Komitəsinin 1965-ci ildə sədri olub.

Hyum 27 yaşında İrlandiya Kredit İttifaqının ən gənc prezidenti olub. 1964-1968-ci illərdə bu vəzifədə çalışmışdır. O, bir dəfə dedi ki, "etdiyim bütün işlər, ən qürur duyduğum şeydir, çünki heç bir hərəkat İrlandiya, şimal və cənub xalqları üçün Kredit ittifaqı hərəkatından daha çox xeyir verməyib."

Hyum 1960-cı illərin sonlarında Hyuq Louq kimi insanlarla birlikdə vətəndaş hüquqları hərəkatında aparıcı fiqur oldu. Hyum Derri Vətəndaşlarının Fəaliyyəti Komitəsində görkəmli şəxs idi. Komitə 5 oktyabr 1968-ci ildə Şimali İrlandiyadakı vəziyyətə diqqətin daha çox cəlb edilməsinə səbəb olan Derri yürüşündən sonra yaradılmışdır. Komitənin məqsədi Derridə illərdir İttifaq Höküməti tərəfindən sıxışdırılmış şikayətləri işıqlandırmaq üçün son hadisələrlə bağlı təbliğatdan istifadə etmək idi. Derri Vətəndaşlarının Fəaliyyəti Komitəsi, Şimali İrlandiya Vətəndaş Hüquqları Assosiasiyasından fərqli olaraq, xüsusilə yerli kampaniyaya, Derridəki vəziyyəti hamı üçün yaxşılaşdırmağa və sülhsevər mövqe tutmağa yönəlmişdi. Komitənin həmçinin yürüşlərdə və ya oturaq aksiyalarda hər hansı zorakılığın qarşısını almaq üçün orada olan Stüardlar Assosiasiyası var idi.

Siyasi karyerası

 
Hyum ABŞ prezidenti Bill Klinton ilə. 1995-ci il

Hyum 1969-cu ildə vətəndaş hüquqları yürüşünün qızğın vaxtında Şimali İrlandiya Parlamentinin Müstəqil Millətçi üzvü oldu. O, 1973-cü ildə Şimali İrlandiya Assambleyasına seçildi və 1974-cü ildə qısa müddətli səlahiyyətlərin bölüşdürülməsi üzrə İcra Hakimiyyətində Kommersiya naziri vəzifəsində çalışdı. O, 1974-cü ilin oktyabrında Londonderri seçki dairəsi üçün Vestminster Parlamentində uğursuz çıxış etdi və 1983-cü ildə Foyldan deputat seçildi.

1971-ci ilin oktyabrında o, yüzlərlə şübhəli İrlandiya respublikaçısının mühakimə olunmadan internirləşdirilməsinə etiraz etmək üçün 48 saatlıq aclıq aksiyasına dörd Vestminster deputatına qoşuldu. İrlandiyalı diplomatın səkkiz il sonra 1979-cu ildə 30 illik hökmü altında buraxılan dövlət sənədləri Hyumun interninqin qaytarılmasını dəstəklədiyini göstərirdi.

1977-ci ildə Hyum 1922-ci il Mülki Hökumətlər (Xüsusi Səlahiyyətlər) Aktı (Şimali İrlandiya) əsasında hər hansı bir əsgərə üç və ya daha çox adamdan ibarət yığıncağı dağıtmağa icazə verən qaydaya etiraz etdi. Şimali İrlandiyanın Baş hakimi Lord Louri, Şimali İrlandiya Parlamentinə ordu ilə bağlı qanunlar qəbul etməyi qadağan edən 1920-ci il İrlandiya Hökuməti Aktının 4-cü bölməsinə əsasən bu tənzimləmənin ultra vires olduğunu söylədi.

Sosial Demokrat və İşçi Partiyasının qurucularından olan Hyum, 1979-cu ildə Qerri Fittdən sonra onun lideri oldu. O, həmçinin Şimali İrlandiyanın Avropa Parlamentində üç deputatından biri kimi fəaliyyət göstərmiş və 1995-ci ildə fəxri diplom aldığı Boston kollecində çalışmışdır.

Hyum Sinn Feyni açıq şəkildə müzakirə masasına gətirmək üçün Britaniya hökuməti və Sinn Feyn ilə gizli danışıqlarda birbaşa iştirak edirdi. Danışıqların birbaşa 1985-ci ildə İngiltərə-İrlandiya sazişinə gətirib çıxardığı güman edilir.

Həmkarlar ittifaqı üzvlərinin böyük əksəriyyəti razılaşmanı rədd etdi və narazılıqlarını nümayiş etdirmək üçün Belfast şəhər mərkəzində kütləvi və dinc ictimai mitinq keçirdilər. Bir çox respublikaçılar və millətçilər də bunu kifayət qədər uzağa getmədiyini gördükləri üçün rədd etdilər. Bununla belə, Hyum həm hökumətlər, həm də Sinn Feyn ilə dialoqu davam etdirdi. "Hyum-Adams prosesində" nəhayət, 1994-cü ildə İRA atəşkəsi təmin etdi və nəticədə Yaxşı Cümə sazişinin vasitəçiliyi ilə nisbətən dinc şərait yaratdı.

Reputasiyası

Hyum, Şimali İrlandiyada hakimiyyəti bölüşdürən Sanninqdeyl sazişindən İngiltərə-İrlandiya sazişinə və Belfast sazişinə qədər bir çox siyasi hadisələrin arxasında duran mütəfəkkir kimi tanınır. 1998-ci ildə Olster Yunionist partiyasının o vaxtkı lideri Devid Trimbl ilə birlikdə Nobel Sülh mükafatını qazandı.

Devid Trimbl birinci nazir olduqda, Hyum ikinci ən böyük partiya olan Sosial Demokrat və Fəhlə Partiyasının lideri olmaqla birinci nazir müavini rolunu alacağı gözlənilirdi. Əvəzində bu rol Sosial Demokrat və İşçi Partiyasından olan Simus Mallona verildi. Bəzi siyasi jurnalistlər, iki adamın Nobel sülh mükafatını qazanmasına baxmayaraq, iş münasibətlərinin çox pis olduğunu bildirirlər.

2001-ci ildə SDİP rəhbərliyindən təqaüdə çıxanda Hyum hətta uzun müddətdir rəqibi, deputat həmkarı və Avropa Parlamentinin deputatı, keşiş İan Peysli tərəfindən də siyasi bölgüdə tərifləndi. Hyum İrlandiya Fondları tərəfindən maliyyələşdirilən Olster Universitetində Sülh Tədqiqatları üzrə Tip O'Neyll kafedrasının müdiri olub.

Təqaüdə çıxması

 
Hyum 2008-ci ildə.

4 fevral 2004-cü ildə Hyum siyasətdən tamamilə ayrıldığını elan etdi və onun yerinə SDFP-ı lideri olaraq Mark Durkan keçdi. O,2004-cü il Avropa seçkilərində iştirak etmədi, nə də Mark Durkanın SDFP üçün Foyldan 2005-ci il ümumi seçkilərində iştirak etməmişdir.

Hyum və həyat yoldaşı Pat (2021-ci ildə vəfat edib), Avropaya inteqrasiya, qlobal yoxsulluqla bağlı problemlər və Kredit İttifaqı hərəkatının təşviqində fəal olmağa davam etdilər. O, həmçinin Birləşmiş Millətlər Təşkilatının demokratik islahatları üçün kampaniya aparan Birləşmiş Millətlər Təşkilatı Parlament Assambleyasının yaradılmasının tərəfdarı idi. Təqaüdə çıxanda o, ictimaiyyət qarşısında, o cümlədən 2005-ci ildə Nyu-Cersidəki Seton Hall Universitetində, Avropa Şurasının ilk Yay Demokratiya Universitetində (Strasburq, 10-14 iyul 2006-cı il) çıxışını davam etdirdi. İrlandiyanın Maynut Milli Universitetinə əlavə edilən bina onun adını daşıyır. Hyum bütün həyatı boyu dəstəklədiyi yerli futbol komandası olan Derri City Futbol Klubunun klub prezidenti vəzifəsini tutdu. O, Plan Beynəlxalq İrlandiya uşaq xeyriyyə təşkilatının himayədarı idi. He was a patron of the children's charity Plan International Ireland.

Həyatının son illərində Hyum ilk dəfə 1990-cı illərin sonlarında öz simptomlarını göstərməyə başlayan demensiya xəstəliyindən əziyyət çəkirdi.

Ölümü

Hyum 3 avqust 2020-ci il səhər saatlarında Derridəki qocalar evində 83 yaşında vəfat etdi. Keçmiş Leyborist lideri və baş nazir Toni Bleyr ölümündən sonra deyirdi: "Con Hyum siyasi titan idi; gələcəyin keçmişlə eyni olması lazım olduğuna inanmaqdan imtina edən uzaqgörən idi."Dalay Lama Tvitter hesabında yazıb: "Con Hyumun münaqişənin həlli üçün dialoq və danışıqların gücünə dərin inamı sarsılmaz idi...Məhz onun rəhbərliyi və danışıqların gücünə olan inamı 1998-ci ildə Yaxşı Cümə Sazişinin əldə edilməsinə imkan verdi. Onun davamlı inadkarlığı bizim hamımıza nümunə oldu."

Mükafatları

  • Boston kolleci Fəxri doktoru, 1995. (mükafatlandırılan 44 fəxri doktordan biri Hyum idi)
  • Qalvey İrlandiya Milli Universiteti Fəxri doktoru, 1996
  • Dörd Azadlıq, Söz Azadlığı medalı, 1996
  • Qızıl Göyərçinlər Sülh Jurnalistləri mükafatı, 1997
  • Nobel Sülh mükafatı, 1998.
  • Fransa Légion d'Honneur mükafatı, 1999
  • Martin Lüter Kinq mükafatı, 1999
  • Qandi Beynəlxalq Sülh mükafatı, 2001.
  • Amerika Nailiyyətləri Akademiyasının Qızıl Plata mükafatı, 2002.
  • İki şəhərin azadlığı; 2000-ci ildə Derri və 2004-cü ildə Kork.
  • Müqəddəs Tomas Universiteti F'xri doktoru, 2007
  • Universitet Fəlsəfə Cəmiyyəti, Dublin Triniti kolleci Fəxri patronu, 2007.
  • İrlandiyanın ən tanınmış adamı (RTÉ (İrlandiya dövlət və radio televiziyası) tərəfindən aparılan ictimai sorğu), 2010
  • Böyük Müqəddəs Qriqori ordeni, 2012

İstinadlar

  1. . members.parliament.uk. 7 August 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 3 August 2020. (); (); ()
  2. . The Daily Telegraph. 3 August 2020. 6 August 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 7 August 2020. He travelled on an Irish passport (); (); ()
  3. . The Irish Independent. 7 August 2020. 23 October 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 7 August 2020. Patricia Hume speaks to mourners outside St Eugene's Cathedral in Derry ahead of the funeral of her husband John Hume. (); (); ()
  4. ↑ Cowell-Meyers K., Arthur P. John Hume //  (ing.).
  5. ↑ John Hume //  (alm.).
  6. ↑  (ing.). // BBC News Online 2020.
  7. ↑ Cowell-Meyers K., Arthur P., Bell A. John Hume //  (brit. ing.). Encyclopædia Britannica, Inc., 1768.
  8. .
  9. . BBC News. 6 July 2012. 21 October 2018 tarixində . İstifadə tarixi: 20 June 2018. (); (); ()
  10. . RTÉ News. 26 October 2010. 2 November 2012 tarixində . İstifadə tarixi: 17 January 2011. (); (); ()
  11. Marquis. . 1990. ISBN 9780837911106. 23 September 2021 tarixində . İstifadə tarixi: 19 September 2020. (); (); (); ()
  12. McCrystal, Cal. . 4 September 1994. 20 February 2015 tarixində . İstifadə tarixi: 3 November 2017. (); (); ()
  13. White, Barry. . Blackstaff Press. 1984. səh. 29. ISBN 9780856403279. 23 September 2021 tarixində . İstifadə tarixi: 19 September 2020. (); (); (); ()
  14. Gerald McSheffrey, Planning Derry: Planning and Politics in Northern Ireland, p. 110.
  15. . www.achievement.org. . 8 June 2002. 26 February 2019 tarixində . İstifadə tarixi: 3 April 2019. (); (); ()
  16. Fitzpatrick, Maurice. . Merrion Press. 8 November 2017. səh. 44. ISBN 9781911024989. 23 September 2021 tarixində . İstifadə tarixi: 19 September 2020. (); (); (); ()
  17. . Raidió Teilifís Éireann. 13 August 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 3 August 2020. (); (); ()
  18. Routledge, Paul. . HarperCollinsPublishers. 1998. ISBN 9780006387398. 23 September 2021 tarixində . İstifadə tarixi: 19 September 2020. (); (); (); ()
  19. ↑ . Nobel Prize. 3 August 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 3 August 2020. (); (); ()
  20. . Parliament of the United Kingdom. 7 August 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 3 August 2020. (); (); ()
  21. . 20 July 2012 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 16 November 2021. (); (); ()
  22. Robert Lynd Erskine Lowry; ODNB
  23. . The Irish Times. Dublin. 11 April 1998. 30 October 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 3 August 2020. (); (); ()
  24. ↑ . Boston College. 27 April 2018. 30 October 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 3 August 2020. (); (); ()
  25. ↑ . BBC News. 3 August 2020. 3 August 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 3 August 2020. (); (); ()
  26. Jonathan Tonge (2002). Northern Ireland: Conflict and Change.
  27. . NobelPrize.org. 22 May 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 23 March 2019. (); (); ()
  28. . www.readabstracts.com. 2019-03-23 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-11-15. (); (); ()
  29. (ingilis). 2001-09-17. 20 October 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 2020-08-03. (); (); ()
  30. . University of Ulster. 3 March 2009 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 8 April 2009. (); ()
  31. . BBC News. 4 February 2004. 22 October 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 3 August 2020. (); (); ()
  32. de Bréadún, Deaglán. . Merrion Press. 5 October 2015. səh. 159. ISBN 9781785370434. 23 September 2021 tarixində . İstifadə tarixi: 19 September 2020. (); (); (); ()
  33. . Parliament of the United Kingdom. 13 August 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 3 August 2020. (); (); ()
  34. . BBC News. 2 September 2021. 2 September 2021 tarixində . İstifadə tarixi: 2 September 2021. (); (); ()
  35. . Campaign for a UN Parliamentary Assembly (ingilis). 24 January 2018 tarixində . İstifadə tarixi: 26 September 2017. (); (); ()
  36. . Derry City FC. 16 May 2016 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 13 May 2016. (); (); ()
  37. . Plan Ireland. 21 July 2011 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 24 September 2010. (); ()
  38. . Plan Ireland. 12 February 2011 tarixində . İstifadə tarixi: 24 September 2010. (); ()
  39. . . 23 November 2015. 9 March 2016 tarixində . İstifadə tarixi: 30 May 2016. (); (); ()
  40. . BBC News. 3 August 2020. 3 August 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 3 August 2020. (); (); ()
  41. Chappell, Elliot. . LabourList. 5 October 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 3 August 2020. (); (); ()
  42. Brent, Harry. . The Irish Post. 4 August 2020. 19 September 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 5 August 2020. (); (); ()
  43. . John Humphrey Centre for Peace and Human Rights. 3 August 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 3 August 2020. (); (); ()
  44. . The Irish Times. 25 June 1996. 8 February 2019 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 15 November 2021. (); (); ()
  45. . www.feri.org. 26 May 2009 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 3 August 2020. (); (); ()
  46. (PDF). 2022-04-22 tarixində (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-11-15. (); ()
  47. . liberation.fr. 11 November 1999. 4 March 2021 tarixində . İstifadə tarixi: 26 August 2020. (); (); ()
  48. 16 may 2012 tarixindən Wayback Machine saytında 16 may 2012 at the Wayback Machine
  49. . The Irish Times. Dublin. 1 February 2002. 26 October 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 3 August 2020. (); (); ()
  50. . www.achievement.org. . 12 December 2017 tarixində . İstifadə tarixi: 23 April 2019. (); (); ()
  51. . RTÉ News. RTÉ. May 2000. 5 March 2016 tarixində . İstifadə tarixi: 5 January 2015.
  52. . Irish Independent. 4 March 2016 tarixində . İstifadə tarixi: 5 January 2015. (); (); ()
  53. 28 sentyabr 2007 tarixindən Wayback Machine saytında 28 sentyabr 2007 at the Wayback Machine
  54. Badge, Peter. . John Wiley & Sons. 3 December 2007. səh. 142. ISBN 9783527406784. 23 September 2021 tarixində . İstifadə tarixi: 19 September 2020. (); (); (); ()
  55. . BBC News. 22 October 2010. 12 November 2018 tarixində . İstifadə tarixi: 20 June 2018. (); (); ()
  56. . The Irish Times. Dublin. 7 July 2012. 30 October 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 3 August 2020. (); (); ()

Ədəbiyyat

  • Denis Haughey and Sean Farren, 'John Hume: Irish Peacemaker,' Four Courts Press, Dublin, 2015 ISBN 978-1846825866
  • John Hume, 'Personal views, politics, peace and reconciliation in Ireland,' Town House, Dublin, 1996. ISBN 978-1570981104
  • John Hume, ‘Derry beyond the walls: social and economic aspects of the growth of Derry,' Ulster Historical foundation, Belfast, 2002. ISBN 978-1903688243
  • Barry White, 'John Hume: a statesman of the troubles,' Blackstaff, Belfast, 1984 ISBN 978-0856403170
  • George Drower, 'John Hume: peacemaker,' Gollancz, 1995 ISBN 978-0575062177
  • George Drower, 'John Hume: man of peace,' Vista, London, 1996 ISBN 978-0575600843
  • Paul Routledge, 'John Hume: a biography,' Harper-Collins, London, 1997 ISBN 978-0006387398
  • Gerard Murray, 'John Hume and the SDLP: impact and survival in Northern Ireland,' Irish Academic Press, Dublin, 1998. ISBN 978-0716526445

Xarici keçidlər

  •  (rus.)
  •  (ing.)
Mənbə — ""

Informasiya Melumat Axtar

Anarim.Az

Sayt Rehberliyi ile Elaqe

Saytdan Istifade Qaydalari

Anarim.Az 2004-2023