Cəmiyyətdə əmək bölgüsü

Cəmiyyətdə əmək bölgüsü (fr. De la division du travail social) — Fransa sosioloqu Emil Durkhaymın 1893-cü ildə nəşr olunmuş doktorluq dissertasiyası. O, öz növbəsində Ogüst Kontdan təsirlənən fikirlərlə sosioloji nəzəriyyələrin və düşüncələrin inkişafında təsirli olmuşdur. Durkhaym mexaniki və üzvi olmaqla iki çox fərqli həmrəylik formasına və daha "ibtidai" cəmiyyətlərdən qabaqcıl sənaye cəmiyyətlərinə keçidə əsaslanan cəmiyyətlərdə sosial nizamın necə qorunduğunu təsvir etmişdir.

Cəmiyyətdə əmək bölgüsü
Müəllif	Emil Durkhaym
Janr	esse
Orijinalın nəşr ili	1893

Durkhaym "ibtidai" bir cəmiyyətdə insanların eyni hərəkət, düşünmə və ortaq kollektiv şüurla mexaniki həmrəyliyin sosial nizamı qorumağa imkan verdiyini təklif etmişdir. Durkhaym belə bir cəmiyyətdə cinayətə normal sosial fakt kimi yanaşır, lakin o, cinayəti "kollektiv şüurun güclü və müəyyən edilmiş hallarını təhqir edən" bir hərəkət kimi qiymətləndirmişdir. Mexanik cəmiyyətdə sosial əlaqələr nisbətən homogen və zəif olduğuna görə ümumi şüur pozuntularına cavab vermək üçün qanun repressiv və cəzalandırıcı olmalıdır.

Qabaqcıl, sənayeli, kapitalist cəmiyyətdə mürəkkəb əmək bölgüsü sistemi insanların cəmiyyətdə ləyaqətinə görə bölüşdürülməsi və buna uyğun olaraq mükafatlandırılması deməkdir. Sosial bərabərsizlik ən azı cəmiyyətdə tam bərabərlik olduğu halda təbii bərabərsizliyi əks etdirir. Durkhaym cəmiyyətdə nizamı və ya üzvi həmrəyliyi qorumaq üçün iqtisadi tənzimləmə ilə yanaşı, əxlaqi tənzimləmənin də lazım olduğunu müdafiə edirdi. Əslində, bu tənzimləmə təbii formada əmək bölgüsünə cavab olaraq formalaşır və insanlara "öz fikir ayrılıqlarını sülh yolu ilə tərtib etməyə" imkan verir. Bu tip cəmiyyətdə qanun ifrat cəzalar verməkdənsə, bərpa etməyə çalışaraq cəzadan daha çox restitutiv olmalıdır.

Durkhaym düşünürdü ki, cəmiyyətin "ibtidai" cəmiyyətdən inkişafa keçidi böyük iğtişaşlar, böhranlar və anomiyalara səbəb ola bilər. Buna baxmayaraq, cəmiyyət "qabaqcıl" mərhələyə çatdıqdan sonra xeyli güclənir və inkişaf edir. Karl Marksdan fərqli olaraq, Durkhaym sənaye kapitalist əmək bölgüsündən yaranan hər hansı fərqli cəmiyyəti qabaqcadan görmürdü. O, konflikt, xaos və nizamsızlığı müasir cəmiyyət üçün patoloji fenomen hesab edirdi, Marks isə sinfi mübarizəyə vurğu edirdi.

• The Division of Labour in Society, English Translation by George Simpson, hosted at the Internet Archive
• De la division du travail social : étude sur l'organisation des sociétés supérieures (1893) – French version in the Internet Archive
• French edition full text