Cəlil Kiyekbayev
Cəlil Kiyekbayev (rus. Джали́ль Гиния́тович Киекба́ев; 25 oktyabr 1911 – 19 mart 1968, Ufa, RSFSR, Başqırd MSSR, SSRİ) — başqırd əsilli SSRİ alimi, türkoloq, Başqırd Muxtar Sovet Sosialist Respublikasında elm və ali təhsil təşkilatçısı, professor, yazıçı. SSRİ Yazıçılar İttifaqının üzvü olan Kiyekbayev başqırd dilçiliyinin, Ural-Altay dilində təhsil verən və Başqırd məktəbinin yaradıcısıdır.[1]
| Cəlil Kiyekbayev | |
|---|---|
| Джали́ль Гиния́тович Киекба́ев | |
 | |
| Doğum tarixi | |
| Doğum yeri | Ufa quberniyası, Rusiya İmperiyası |
| Vəfat tarixi | (56 yaşında) |
| Vəfat yeri | Ufa, Başqırd MSSR, SSRİ |
| Vətəndaşlığı | SSRİ |
| Uşaqları |
Murad Cəlil İskander Cəlil İlyas Cəlil Zuqra Cəlil |
| Təhsili | Moskva Dövlət Pedaqoji Xarici İnstitutu |
| Fəaliyyəti | Alim |
| Elmi dərəcəsi | |
| Partiyası | |
| Mükafatları | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Cəlil Kiyekbayev 25 oktyabr 1911-ci ildə Başqırdıstanın Qafuri rayonunun Karan-Elga kəndində kəndli ailəsində doğulmuşdur. İlk təhsilini Makarovo kəndindəki məktəbdə başa vurdu. Daha sonra Moskva Dövlət Pedaqoji Xarici İnstitutunun Alman filologiyası fakültəəsini bitirdi. Müəllim kimi fəaliyyət göstərib, müxtəlif orta məktəblərdə və ali məktəblərdə xarici dillərdən dərs demişdir. 1943-1944 illəri arasında Başqırd Nəşriyyat Evində baş redaktor vəzifəsində işləmişdir.
1948-ci ildə "Başqırd ədəbiyyatı dili" mövzusunda namizədlik dissertasiyasını müdafiə etdi və Başqırdıstan Dövlət Pedaqoji İnstitutunda işə başladı. Bu dövrdə SSRİ Elmlər Akademiyasının həmkarı, türkoloq Nikolay Dmitrievin Kiyekbayevin elmi görüşlərinin formalaşmasında rolu olmuşdur. 1951–1968-ci illərdə Başqırd dilçilik kafedrasında, daha sonra Pedaqoji İnstitutda və Başqırdıstan Dövlət Universitetində müxtəlif vəzifələrdə çalışmışdır. 1957-ci ildən 1961-ci ilə qədər Başqırd Dövlət Akademik İşlər Akademiyasının prorektoru vəzifəsini icra etdi. 1960-cı ildə doktorluq dissertasiyasını müdafiə etdi və 1961-ci ildə professor adını aldı.
1966-cı ildə "Müasir başqırd ədəbi dilinin lüğəti və frazeologiyası" fundamental əsərini nəşr etdirmişdir. Monoqrafiyada rus, ərəb, fars və digər dillərdən leksik mənimsəmə məsələlərinə də xüsusi diqqət yetirilmişdir. Elə həmin il tələbələri üçün qrammatika mövzusunda başqa bir kitab nəşr etdi. Bu kitab Başqırdıstan Dövlət Universitetinin filologiya fakültəsi və yaradılan pedaqoji institutların tələbələri üçün ilk dərslik olmuşdur.
1967-ci ildə Moskvada Türk Dilçiliyinə həsr olunmuş simpoziumda Cəlil Kiyekbayev alimləri türk və Ural-Altay dilləri arasındakı əlaqəni sübut edən əsərinin əsas məzmunu ilə tanış etdiyi məruzə ilə çıxış etdi. Qızğın müzakirələrdən sonra elm adamları onun nəticələri ilə razılaşdılar.
Cəlil Kiyekbayev müxtəlif ictimai işlərə başçılıq etmişdir. Asiya və Afrika Xalqlarının Həmrəylik Təşkilatının Sovet üzvü idi.
Cəlil Kiyekbayevin üç oğlu İsgəndər, İlyas və Murad və Zuqra adlı bir qızı var. Ən kiçik oğlu sosioloq, beşinci çağırış Dövlət Dumasının üzvü Murad Kiyekbayevdir. Murad Kiyekbayev Başqırdıstanda tanınmış ictimai alimdir. Qızı Zuqra Kiyekbayeva isə pedaqoji elmlər namizədi, M. Akmulla adına Başqırdıstan Dövlət Pedaqoji Universitetinin pedaqogika kafedrasının dosentidir. Cəlil Kiyekbayev 19 mart 1968-ci ildə Ufada vəfat etmişdir.
- ↑ Gabdulxay Axatov, Зайнуллин М. В. Видный башкирский языковед (К 60-летию со дня рождения Дж. Г. Киекбаева). - "Кызыл таң", Уфа, 1971, 25 Ekim (на татарском языке)
- Зәкиев М. З. Дәртле йыр. Өфө, 1974;
- Сөләймәнов Ә.М. Халыҡ ижадынан һут алып: Жәлил Кейекбаевтың "Туғандар һәм таныштар" романында фольклор башланғыстары. Өфө, 2000;
- Профессор Джалиль Гиниятович Киекбаев и его вклад в развитие Урало-алтайской и тюркской филологии: материалы Междунар. науч.-практ. конф. Уфа, 2011.
- Ученый и писатель Джалиль Гиниятович Киекбаев. Библиография. Уфа. БашГУ, 2011. ISBN 978-5-9613-0167-0.