Göy məscid (İrəvan) - Haqqinda Melumat

Göy məscid
Göy məscid
	مسجد کبود‎
	40°10′41″ şm. e. 44°30′20″ ş. u.
Ölkə	Ermənistan
Şəhər	İrəvan
Yerləşir	12
Aidiyyatı	İrəvan xanlığı
Tikilmə tarixi	1764–1768
Üslubu	Azərbaycan memarlığı
Hündürlüyü	24 m
Sahəsi	7.000 m²;
Minarələri	1
Günbəzləri	1
Vəziyyəti	Bərpa olunub, fəaliyyətdədir.
İstinad nöm.	1.6/150
Kateqoriya	Məbəd
Əhəmiyyəti	Dünya əhəmiyyətli
	Göy məscid
	Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Göy məscid, Göy Cami (erm. Կապույտ Մզկիթ; Kapuyt Mzkit, erm. Գյոյ Մզկիթ, Gyoy Mzkit) və ya Hüseynəli xan məscidi — Ermənistanın paytaxtı İrəvanda azərbaycanlılara məxsus islam dini məbədi. 1766-ci ildə İrəvan xanı Hüseynəli xanın əmri ilə tikilmişdir və Azərbaycan memarlıq nümunələrindən biridir. Eni 66 metr, uzunluğu 97.2 metr olan Göy məscid İrəvan məscidləri içərisində ölçüsünə görə ən böyüyü və İrəvan şəhərinin mərkəzi came məscidi idi.

Corc Burnutyan məscidin 1762–1783-cü illərdə, Vladimir M. Arutunyan isə 1764–1768-ci illərdə inşa edildiyini bildirir.

Çar dövründə İrəvanda azərbaycanlıların dini ibadətlərini etdikləri 8 məsciddən biri idi. Məscid 28 hücrə, kitabxana, ibadətgah və iç həyətdən ibarətdir. Ümumilikdə 7.000 kvadrat metrlik ərazidə yerləşir. İkinci dünya müharibəsindən sonra Sovet hökumətinin radikal dünyəvi siyasətinə uyğun olaraq hündürlüyü 24 metr olan 4 minarədən 3-ü söküldü və 1952-də məscidin bir hissəsi planetariyə, bir hissəsi isə məktəbə döndərilmişdir.

Məscid XX yüzildə ermənilər tərəfindən iki dəfə yandırılmışdır. İlk dəfə 1918-ci ildə, sonra isə 1955-ci ilin martında azərbaycan din xadimi Mahmud Aruzoğlu, həyat yoldaşı və 22 nəfər türk alimi məsciddə ibadət edərkən.

İkinci dünya müharibəsindən sonra Sovet hökümətinin radikal dünyəvi siyasətinə uyğun olaraq hündürlüyü 24 metr olan 4 minarədən 3-ü söküldü və 1952-də məscidin bir hissəsi planetariyə, bir hissəsi isə məthəfə döndərilmişdir.

1995–2006-cı məscid İran tikinti şirkətlərinin köməyi ilə bərpa olunub və İranın ermənistandakı mədəniyyət mərkəzlərindən birinə çevrilmişdir. İngilis tədqiqtçısı Tom de Vaal yazır:

Ermənilərin azərbaycanlılara məxsus məscidin belə asanlıqla yer üzündən silmələrini linqvistik oyun ilə izah etmək olar: Sən demə, Ermənistan azərbaycanlılarını ölkənin tarixindən asanlıqla silmək olar, çünki, XX-ci əsrə qədər burada azərbaycanlıları "tatar", "türk" və ya sadəcə "müsəlman" adlandırırdılar. Onunla belə onlar nə fars, nə də türk idilər. Onlar türkdilli şiələr idilər…Bir sözlə, onlar indiki azərbaycanlıların babaları idilər. Beləliklə ermənilər İrəvanda "fars məscidi" haqqında danışanda, "fars" deməklə unutdurmaq istəyirlər ki, 1760-cı ildən bu məsciddə dua edənlər azərbaycanlılar idi.

2014-cü ilin sentyabrında aralarında Türkiyə-Azərbaycan Dostluq Dərnəkləri Federasiyası (TADDEF) üzvləri olan Türkiyədən 14 nəfər vətəndaş cəmiyyəti nümayəndələri ermənistanın Gürcüstandakı səfilirliyinə müraciət edərək ermənistanın paytaxtı İrəvana gedib Göy məsciddə namaz qılmaq istəsə də rədd cavabı aldı. 2022-ci ilin oktyabr ayında BMT İnsan Hüquqları Şurasının 51-ci sessiyasında Hüquq və İnkişaf üzrə Beynəlxalq İnstitutun nümayəndəsi Asmita Baidya tərəfindən XX əsrin əvvəllərində İrəvan vilayətinin ərazisində 310 məscidin qeydiyyata alındığı, halhazırda isə şəhərdə yalnız Göy Məscidin salamat qaldığı və 1918, 1955 və 1988-ci illərdə yerli azərbaycanlıların xüsusi zorakılıqla şəhərdən qovulması ilə eyni vaxtda məscidin ermənilər tərəfindən yandırıldığı qeyd edilmişdir.

Şəkilləri

Göy məscid
Məscidin girişi
Məscidin içi
Göy məscidin ümumi görünüşü, 2007-ci il
Göy məscidin bərpası, 2010-cu il
Məscidin tavanı
Minarə

İstinadlar

Lynch, H.F.B. (1901). Armenia, Travels and Studies, Volume 1. London: Longmans. pp. 213–214
. The Khanate of Erevan Under Qajar Rule, 1795–1828. Costa Mesa, CA: Mazda Publishers. 1992. səh. 45.
Arutyunyan, Vladimir M (1968). Ереван (Yerevan). Moscow: Izdvo litry po stroitelstvu. p. 31.
Markus Ritter, "Moscheen und Madrasabauten" in Iran 1785–1848: Architektur zwischen Rückgriff und Neuerung (Leiden, Boston: Brill 2006), pp. 363–366, pl. 163–164, 202f.
rus dilində)^{[ölü keçid]}
^{[ölü keçid]}
. 2011-06-19 tarixində . İstifadə tarixi: 2008-09-20.
. 2021-10-25 tarixində . İstifadə tarixi: 2014-09-07.
. 2022-10-19. 2022-11-12 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-11-12.

Xarici keçidlər

[1] Lynch, H.F.B. (1901). Armenia, Travels and Studies, Volume 1. London: Longmans. pp. 213–214

[2] . The Khanate of Erevan Under Qajar Rule, 1795–1828. Costa Mesa, CA: Mazda Publishers. 1992. səh. 45.

[3] Arutyunyan, Vladimir M (1968). Ереван (Yerevan). Moscow: Izdvo litry po stroitelstvu. p. 31.

[4] Markus Ritter, "Moscheen und Madrasabauten" in Iran 1785–1848: Architektur zwischen Rückgriff und Neuerung (Leiden, Boston: Brill 2006), pp. 363–366, pl. 163–164, 202f.

[5] rus dilində)^{[ölü keçid]}

[6] {[ölü keçid]}

[7] . 2011-06-19 tarixində . İstifadə tarixi: 2008-09-20.

[8] . 2021-10-25 tarixində . İstifadə tarixi: 2014-09-07.

[9] . 2022-10-19. 2022-11-12 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-11-12.