Cökə - Haqqinda Melumat

Cökə
Cökə
Elmi təsnifat
	Domen: Eukariotlar Klad: Diaphoretickes Ranqsız: Arxeplastidlər Aləm: Bitkilər Klad: Streptofitlər Klad: Ali bitkilər Klad: Çoxsporlu bitkilər Klad: Borulu bitkilər Klad: Toxumlu bitkilər Klad: Çiçəkli bitkilər Klad: Evdikotlar Klad: Bazal evdikotlar Klad: Superrozidlər Klad: Rozidlər Klad: Dəstə: Əməköməciçiçəklilər Fəsilə: Əməköməcikimilər Yarımfəsilə: Cins: Cökə
Beynəlxalq elmi adı
	Tilia L., 1753;
ITIS
NCBI
EOL
FW

Cökə (lat. Tilia) — bitkilər aləminin əməköməciçiçəklilər dəstəsinin əməköməcikimilər fəsiləsinə aid bitki cinsi.

Şimal yarımkürəsinin bütün ilıq bölgələrinin gilli, sərin və nəmli torpaqlarında yetişir. Sürətlə böyüyən və 20-25 metrəyə kimi uzanan cökə ağaclarının gövdələrinin diametri 1.5 m belə ola bilər. Əvvəlcə düz olan gövdə qabığı, ağac yaşlandıqca çatlayır. Üstü tünd yaşıl yarpaqları uzun saplı, ürək formasında və kənarları da düzdür.

Yarpağın boz və ya gümüş rəngindəki alt tərəfində qılcıqlar var. İyun-avqust ayları arasında açan sarımtıl rəngli xüsusi xoş ətirli çiçəklərinin 3-5-i bir yerdə, yarpaqların orta damarına bağlı və sarılı vəziyyətdə olur. Ağacın tək toxumlu meyvəsi minik, yuvarlaq və qurudur. Cökə ağacı toxumu, gövdə çəlikləri ilə və ya boy atan köklərinin ayrılıb əkilməsi ilə çoxaldılır.

Cökənin çiçək və yarpaqlarında qlükozit, tanen, yapışqan bitki mayesi və tərkibində farnesol olan uçucu yağ mövcuddur. Xüsusilə çiçək və yarpaqları tibbi təsirlərindən ötürü istifadə edilən cökə ağacının ağ, yumşaq və homogen taxtası heykəltəraşlıq və bənzəri işlərdə, gövdə qabıqları boyaçılıq və xələt istehsalında istifadə edilməkdədir.

Tarixi

Mərkəzi Avropada əvvəllər bir çox kənddə cökə ağacı var idi. Mərkəzdə yerləşir və görüş nöqtəsi olaraq istifadə olunurdu. May ayının əvvəlində bu ağacın altında rəqs festivalları keçirildi. Bir çox vaxt burada kənd məhkəmələri yaradıldı. Beləliklə, cökə "məhkəmə ağacı" və ya "məhkəmə cökəsi" kimi də tanınır. Alman və slavyan xalqlarında cökə müqəddəs bir ağac hesab olunur.

Növləri

Tilia americana L.
- (Mill.) Castigl.
- (Slavin) Rehder
- (Vent.) Loudon
- (Schltdl.) Hardin
- (A. Braun) V. Engl.
- (A. Braun) V. Engl.
Amur cökəsi (Tilia amurensis Rupr.)
- (C.K. Schneid.) Liou & Li
Tilia begoniifolia Steven
Hung T. Chang
Maxim.
- (E.H. Wilson) Y.C. Hsu & R.Zhuge
- (V. Engl.) Rehder
Hu & W.C. Cheng
Ürəkvari cökə (Tilia cordata Mill.)
Steven
Hand.-Mazz.
K.Koch
Avropa cökəsi (Tilia × europaea L.)
Szyszyl.
(Miq.) Simonk.
S.B. Liang
Hu
Borbás
(Vent.) Small
Hung T. Chang
Tilia mandshurica Rupr. & Maxim.
- (Nakai) Liou et Li
- (Nakai) Liou & Li
Hung T. Chang
Maxim.
Maxim.
Rehder & E.H. Wilson
Szyszyl.
- Rehder & E.H. Wilson
Maxim.
- (V. Engl. ex C.K. Schneid.) Hung T. Chang & E.W. Miao
- Diels
Enliyarpaq cökə (Tilia platyphyllos Scop.)
- (Besser) C.K.Schneid.
- C.K.Schneid.
DC.
- (Rupr.) V.Engl.
S.B. Liang
Tüklü cökə (Tilia tomentosa Moench)
Szyszyl.
- (W.C. Cheng) Y. Tang
- (Szyszyl.) Rehder & E.H. Wilson

İstinadlar

Linney K. . 5 Stokholm: 1754. S. 230.
Linnaeus C. Species Plantarum (lat.): Exhibentes plantas rite cognitas ad genera relatas. 1753. C. 1. S. 514.

Həmçinin bax

[_2c87e77511a4732e-1] Linney K. . 5 Stokholm: 1754. S. 230.

[_d491672c29a1e06e-2] Linnaeus C. Species Plantarum (lat.): Exhibentes plantas rite cognitas ad genera relatas. 1753. C. 1. S. 514.