Brext qanunu (ing. Brecht’s law) — adambaşına düşən dövlət xərclərinin artımının əhalinin sıxlığından asılılığı. Qanunu 1932-ci ildə alman iqtisadçısı kəşf edib. Bu qanunda qeyd olunur ki, yerli özünüidarəetmə orqanlarının adambaşına düşən xərcləri əhalinin sayı artdıqca artır, bu isə o deməkdir ki, icma gəlirlərinə ehtiyac artır.
Tarixi
Qanun 1932-ci ildə alman iqtisadçısı Arnold Brextin “Dövlət xərclərinin beynəlxalq müqayisəsi” əsərində təklif edilmişdir.
Qanunun mahiyyəti
Brext qanununda göstərilir ki, adambaşına düşən dövlət xərclərinin artımı əhalinin sıxlığından asılı olacaq. Böyük bələdiyyələr əhaliyə nisbətən kiçik bələdiyyələrə nisbətən daha çox pul almalıdırlar. Əhali artdıqca yerli özünüidarəetmə orqanlarının adambaşına düşən xərcləri artdığından, icma gəlirlərinə ehtiyac da artır.
Səbəblər
- Müsbət amillər
Brext qanunu böyük şəhərlərin məhsuldarlıq səviyyəsinin kiçik şəhərlərdən daha çox olması ilə izah olunur. Urbanizasiya ilə bağlı yüksək xərclər də var (məsələn, cinayətlə mübarizə). Klub məhsullarında əhalinin sıxlığı artdıqca (məsələn, hovuz xidmətləri) həddindən artıq sıxlıq riski artır.
Böyük şəhərlərdə adambaşına xərclərin artmasının səbəbləri:
- müəyyən ictimai müavinətlər/xərclər ətraf ərazilərə nisbətən metropoliten ərazilərdə daha çox yayılmışdır (məsələn, sosial transfertlər);
- əhalinin məskunlaşdığı yerlərdə bəzi dövlət xərcləri daha keyfiyyətli və buna görə də daha bahadır (məsələn, böyük şəhərlərdə metrolar, böyük şəhərlərdə ictimai nəqliyyat qeyri-mütənasib şəkildə bahadır);
- sıx məskunlaşmış icmalar ətraf ərazilərdəki bələdiyyələrə mərkəzi xidmətlər göstərir;
- meqapolislərdə yerləşən torpaq sahələri adətən daha bahadır (zavodun genişləndirilməsi üçün abadlıq sahəsi bahadır).
- Mənfi amillər
Bununla belə, Brext qanununa zidd olan amillər də var, məsələn, əhalinin az məskunlaşdığı regionlarda infrastruktur üçün müəyyən sabit xərclər var və bu, regionda əhalinin sayı artdıqca adambaşına düşən xərcləri azaldır. Yolların, körpülərin və s.-nin sabit xərcləri daha çox sakinlərə yayılır və bununla da adambaşına düşən xərcləri azaldır.
İstinadlar
- Brecht A. Internationaler Vergleich der öffentlichen Ausgaben — Leipzig, 1932 — S.6
- Burth A., Gnädinger M. 2019-12-30 at the Wayback Machine//Lexikon zur öffentlichen Haushalts- und Finanzwirtschaft