Boliviya-Peru Konfederasiyasına qarşı müharibə (isp. Guerra contra la Cofederación Peru-Boliviana).Bu münaqişə 1836–1839 cu illərdə Boliviya-Peru Konfederasiyası ilə Çili və Argentina arasında baş vermişdir.Münaqişənin özəlliyi onda idi ki,Çili və Argentina bu konfederasiya qarşı eyni vaxta müharibə aparsada dövlət başçıları Portales (Çili) və Rosas (Argentina) arasında barışmaz münasibət səbəbindən müştərək mübarizə aparmırdılar.

Boliviya-Peru Konfederasiyasına qarşı müharibə
Yunqay döyüşü
Yunqay döyüşü
Tarix 1836–1839
Yeri Cənubi Amerika
Nəticəsi Konfederasiyanın ləğvi
Münaqişə tərəfləri

borderadBoliviya-Peru Konfederasiyası

ÇiliÇili
PeruPeru separatçıları,
Argentina Konfederasiyası

Tərəflərin qüvvəsi

9500

Çili 2800,
Peru separatçıları 1500,
Argentina 1000

İtkilər

3,000

5,000

Ümumi itkilər
8,000
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Münaqişədən əvvəlki vəziyyət

1836-cı ildə Andres de Santo Krus başçılığı ilə Boliviya-Peru Konfederasiyası yaradılır.Konfederasiya qonşu dövlətlərdə təşviş yaradır.Çili prezidenti Xose Xoakina Prietonun yaxın silahdaşı Dieqo Portales birliyin bölgədə balansı pozacağını və qələcəkdə hətta Çilinin ərazisinə təcavüz edə biləcəyini bildirirdi.Çili elə ilk günlərdən birliyə qarşı cıxır.Ölkələr arasında iqtisadi mübarizə başlayır.Belə ki Sakit okeanda ticarət uğrunda Çilinin Varparasio limanı və Konfederasiyanın Kolyao limanları mübarizə aparırdı.1835-ci ilin yanvar ayında Perunun gələcək prezidenti ölkəni təmsil edərək Çili ilə 'Dostluq,ticarət və dənizçilik haqqında' müqaviləni imzalayır.Bir il sonra Luis Xose de Orbeqaso 14 fevraldə müqaviləni ləğv edir.Konfederasiya yaradıldıqdan sonra Çili taxılına 250% tarif tətbiq edir.Çili buna bənzər bir qərar verərək Konfederasiya şəkərinin tarifini qaldırır.Tarif müharibəsi Çilidə olan Meksikaın səfiri sayəsində danandırılır.

 

Konservanların qalibiyyətindən sonra diktator Roman Freya ölkədən qovulur.O Limaya gələrək konfederasiyanın köməyi ilə hakimiyyəti ələ keçirməyə cəhd edir.Bu məqsədlə o "Orbegoso" gəmisi ilə 28 iyul 1836 ci ildə Çiliyə yürüş təşkil etsədə Çili freqatı "Monteagudos" tərəfindən tutulur.Feyra isə Ankudu ələ keçirmək istərkən tutulur və Xuan-Fernandes adasına zindana salınır.Gəmi isə Çili donanmasına qatılır.Portales gələcək təhlükəni dəf etmək üçün Kalyaoya yürüş təkil edir.Kiçik Çili donanması ispaniyalı dənizçi Viktorino Qarrido Kalyaoya dostluq məqsədi ilə gəldiyini bildirir amma 21 avqust 1836-cı ildə gevə vaxtı Peruya məxsus üc gəmini ələ keçirir.Santa Krus Çili ilə olan bu münaqişəni danışıqlar yoluyla həll edmək istəyirdi.Çili konquresi danışıqlar üçün Mariano Eqanyonu Peruya göndərir.Eqanyo bir sira şərtlər irəli sürür:Ordunun azaldılması,Freyranın reydinə görə üzr istəmək,Çilidən alınan borcun ödənilməsi və konfederasiyanın ləğvi.Santa Krus bütün şərtləri qəbul etsədə konfederasiyanın ləğvini qəbul etmədi.Buna cavab Çili 28 dekabr 1836-cı ildə konfederasiyaya müharibə elan edir.

Argentina ilə müharibə

İlk əvvəl Argentina və Ekvador konfederasiya ilə dost münasibətdə idilər.Ancaq Santa Kruz tərəfindən Rosasın əlehdarlarını dəstələməsi münasibətlərin pisləşməsinə səbəb olur.Bu səbəbdən 9 may 1837-ci ildə Rosas konfederasiyaya müharibə elan edir.Konfederasiyanı Fransa dəstəkləyirdi,üstəlik Buenos-Ayresı dənizdən mühasirəyə alır.Rosasın göndərdiyi qoşun Santa Krus tərəfindən darmadağın edilir.

Çili ilə müharibə

1837-ci il əməliyyatları

Çili vətəndaş cəmiyyəti müharibə əlehinə idi.Bu ərəfədə hökumət hərbi vəziyyət elan edir.Qəzetlərdə Portalesın diktator olmasına və əhəmiyyətsiz müharibəyə qarsı yazılar dərc edilir.Orduda isə hələdə 1829-cu ildə baş vermiş vətəndaş müharibəsinin nəticəsində həyata keçirilən "təmizləmə" hərakatını hələdə unutmamışdılar.Bu səbəbdən 1837-ci ildə Xose Antoniyo Vidaurre Portalesi həbs edir.Xose Vidaurre Valparaisoya şəhərinə hücum edir.Ancaq şəhərin müdafiəçisi Manuel Blanko bu üsyanı geri yatıra bilir.Üsyanın yatırılmasından xəbər tutan üsyançı Santyaqo Florin 6 oktyabrda diktator Portalesi güllələyir.Üsyançılar hamısı isə tutulur və güllələnir.1837-ci noyabrında konfederasiya donanması "Socabayo", "Confederacion" və "Congreso" gəmiləri ilə Xuan-Fernandes adasında olan Freyranı azad edərək,qonradan Talkauano,San-Antonio,Uasko və Kalderaya hücum edir.1837-ci ilin dentyabrında admiral Enkalada və Simpson 2800 əsgərlə dənizə cıxır.Oktyabrda isə Perunun Arekipa limani böyük itgilər hesabına ələ keçirilir.Yerli əhalini ələ almaq cədhi bir nəticə vermir.Santa Krus ordunu toplayaraq şəhəri mühasirəyə alır.Çili ordusu başda Enkalad 'Paukarpat' anlaşmasını imzalamalı olur.Anlaşmaya əsasən müharibə bitir,dövlətlər arasında ticarət bərpa edilir və əvəzində isə Çili ordusu sərbəst buraxılır.

1838-ci il əməliyyatları

Enkaladın bu rüsvayçı məğlubiyyəti səs-küyə səbəb olur.Hökumət anlaşmanı tanımadığını bildirir.Çili donanması Simpsonla 5 gəmi ilə dənizə cıxır.12 yanvar 1838-ci ildə Perunun İsloy limanı yaxınlığında döyüş baş verir.Nəticəsiz olsada hər iki tərəf özünü qalib elan edir.1838-ci ilin ortalarında Çili donanması dənizdə hakim mövgeyinə malik olur.Manuel Bulnes Prieto Limaya hücum edir.1838-ci ilin 21 avqustunda Çili ordusu Limanı tutur.Noyabr ayında Boliviyadan Santa Krusun başçılığı ilə güclü ordu şəhəri azad edir.Çili ordusu Uaçaya çəkilir. Peru əhalisi konqres cağıraraq general Qamarranı azad Perunun prezidenti elan edirlər.

1839-ci il əməliyyatları

 
Kasma döyüşü

1839-cı ilin 12 yanvarında Kamsa döyüşündə Peru ordusu məğlub olaraq Cənubi Sakit okean bölgəsində dominantlığı Çiliyə verməli olur. Quruda isə 6 yanvarda Buine döyüşündə Sante Krus qalıb gəlir. Yunqay şəhərini mühasirəyə alır. Konfederasiyada yaranan cətinliklər səbəbində Krus şəhəri tutmaq üçün hücum edir. Döyüş konfederasiyanın məğlubiyyəti ilə başa catır. Krus 2400 ölü və 1600 əsir verərək məğlub olur.Bu qalibiyyətdən sonra Çili ordusu Limanı yenidən işğal edir. Santa Krus Ekvadora qaçmalı olur.Bununlada Konfederasiya dağılır, müharibə isə bitir.

Nəticə

Öz məqsədinə catan Çili ordusu geri qayıdır,Qamarra prezident kimi təstiqlənir.Qamarra konfederasiya əlehinə olmur sadəcə Boliviyanın dominantlığına qarşı cıxır.Bunula konfederasiyaya qarşı başlanan müharibə Peru və Boliviya müharibəsinə cevrilir və 1842-ci ilə qədər davam edir.

Mənbə

Mənbə — ""

Informasiya Melumat Axtar

Anarim.Az

Sayt Rehberliyi ile Elaqe

Saytdan Istifade Qaydalari

Anarim.Az 2004-2023