Biya (c.alt. Бий-суу: Bıy — «bəy», suu — «su») — Altay RespublikasıAltay diyarı ərazisindən axan, Ob çayını sağ qolunu təşkil edən çay.

Biya çayı
Ölkə  Rusiya
Mənbəyi  
 • Yüksəkliyi 436 m
Mənsəbi Ob
Uzunluğu 301 km
Su sərfi 477 m³/s
Hövzəsinin sahəsi 37000 km²
[ru]
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Coğrafiyası

 
Katuni və Biyanın hövzəsi.

Çayın uzunluğu — 301 km, hövzəsinin sahəsi — 37 000 km² təşkil edir. başlayaraq çayı ilə birləşir, sonradan isə Ob çayın məbərində bu çayı əmələ gətirir. Yuxarı axarkarda çayı suyu nisbətən soyuqdur (10-15 °C), aşağıya doğru isə temperaturu qalxır.

Çay turistik məqsədlərlə istifadə edilir. Burada çoxlu sayda astana vardır. Onların hündürlüyü bəzən bir metrə çatır. Əsas astabaları: Yurtok, Pıjinski, Kebezenski, Sarıkoşinski, Turaçok kəndində yerləşən Kipyatok. Sonuncu astana Udalovka kəndində yerləşir. Ən sürətli axın 1-1.5 m/s təşkil edir.

Hidrologiya

 
Biya çayı.

Çayın qidalanmasında ısas rolu qar və yağış suları tutur. Çaya axan suyun böyük qimini verir. Bu çay Teleskoe gölünə tökülür. Gursululuq davamlıdır. İllik su sərfiyyatı 477 m³/s təşkil edir. Çay yuxarı axarda noyabrın sonu dekabrın əvvəlləri donur. Buzdan azad olma yuxarı axarlarda aprelin əvvələri, aşağı axarda isə aprelin ortalarına təsadüf edir.

1936—1989 illər üzrə susərfiyyatı

Əsas qolları

  • 64 km: (sağ) — uzunluğu 117 km
  • 68 km: (sol)
  • 85 km: (sol)
  • 92 km: (sağ) — uzunluğu 185 km
  • 120 km: (sol)
  • 129 km: (sol) — uzunluğu 63 km
  • 133 km: (sol)
  • 154 km: (sağ)
  • 163 km: (sol)
  • 166 km: (sağ)
  • 180 km: (sol)
  • 190 km: (sağ)
  • 194 km: (sağ)
  • 208 km: (sol)
  • 210 km: (sağ)
  • 215 km: (sağ) — длина 175 км
  • 238 km: (sağ)
  • 243 km: (sol)
  • 252 km: adsız (sağ)
  • 259 km: (sağ) — uzunluğu 54 km
  • 273 km: (sol) — uzunluğu 90 km
  • 278 km: (sağ)
  • 286 km: (sol) — uzunluğu 103 km
  • 299 km: (sağ)

Yaşayış məntəqələri (mənbədən mənsəbə)

Biya çayının axarı boyunca yerləşən yaşayış məntəqələri: , , Ust-Pıja, Kebezen, Tuloy, Verx-Biysk, Tondoşka, , Ust-Lebed, Udalovka, Dmitrievka, Şunarak, Ozero-Kureevo, Ust-Kuyurt, Balıksa, Saydıp, Sisnovka, Staraya Ajinka, Feşrunze adına, Ust-Kaja, Novaya Ajinka, Lebyaje, Promışlennı, Novikovo, Sauskanixa, Usyatskoe, Мальцева Курья, Klyuçi, Stan-Bextemir, Maloyeniseyskoye, Yeniseyskoye, Malouqrenno, Biysk, Sorokino.

Çayın mənbəyi iki kəndin yaxınlığından başlayır və . İoqanda iri kolxoz mövcuddur. Turizm inkişaf etdirilir. Poçt daimi fəaliyyət göstərir. Artıbaşda «Zolotoe ozero» istirahət düşərgəsi mövcuddur.

 

bir çox mağazalar vardır. Bu kənddən yol gedir.

Altay Respublikasında rayon mərkəzidir. Burada internet, beynəlxaq telefon xətti və Qorno-Alyaya gedən yol vardır. Qorno-Altay, Biyska avtobuskar işləyir.

 
İkanostas qayası.

Udalovka kəndi yaxınlığında Biyanın sol sahilində İkanostas qayası yerləşir. 1940-ci ildə məktəb müəllimi Turoçaka kəndinin sakini İvan Sıçyov Qayada Lelinin barelefini hazırlamıışdır.

Biysk şəhəri Biya və Katuni çaylarının bitişdiyi 30 km yuxarı axarda yerləşir.

Naviqasiya

2009-cu ilə olan məlumata görə Biya çayı mənsəbdən Biyski çay limanına qədər gəmiçilin üçün yararlıdır (22 км).

60-х — 80-х illərdə mövcud olmuş daimi naviqasiya (sərnişin və meşə materiallarının daşınması):

  • yaz-yay dövrü (iyunun ortalarına qədər) — bütün axar boyunca;
  • yay dövrü (iyunun ortalarından — avqustun ortalarına) — Turoçak kəndinə qədər;
  • payız dövrü (avqustun ortalarından donana qədər) — Ozero-Kureevo kəndinə qədər.

Biysk su idmanı direktoru Viktir Frankın sözlərinə görə Kommulanı körpüsündə sonuncu gursululuq 2006-cı ildə müşahidə edilmişdir.

 
Biya üzərində körpü

Körpülər (Mənbədən mənsəbə)

  • Artıbaş kəndi ilə İoqaç kəndi arasında körpü.
  • Qorno-Altaysk — Turoçak magistralı üzərində körpü.
  • М-52 magistralında (Biysk) körpü.
  • Kommunalnı körpüsü.
  • Biyskdə körpü.

İstinadlar

  1. Топонимический словарь Горного Алтая, О. Т. Молчанова, Горно-Алтайск, 1979, с.158.
  2. 2013-04-16 at Archive.today, 29.06 — 4.07.2002 г.
  3. 2016-03-24 at the Wayback Machine.
  4. . 2016-01-10 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-11-10.
Mənbə — ""

Informasiya Melumat Axtar

Anarim.Az

Sayt Rehberliyi ile Elaqe

Saytdan Istifade Qaydalari

Anarim.Az 2004-2023