Bu məqaləni vikiləşdirmək lazımdır.
|
Birhədli — ədəd, dəyişənlər və ya onların müəyyən natural üstlü qüvvətlərinin hasilindən ibarət olan ifadəyə deyilir. Məsələn, , , , , , ifadələri birhədlilərdir. Tərifə görə ədəd də, dəyişən də ayrılıqda birhədlidir. Məsələn, , , , , , və s. də birhədlidir.
Birinci vuruğu ədəd olmaqla, müxtəlif dəyişənlərin müəyyən qüvvətlərinin hasili şəklində yazılmış birhədliyə onun standart şəkli deyilir.
, , , ifadələri standart şəkildə yazılmış birhədlilərdir. Vurmanın və qüvvətin xassələrindən istifadə etməklə istənilən birhədlini standart şəkildə yazmaq olar. Məsələn,
- ,
- ,
-
və s.
Standart şəkildə yazılmış birhədlinin ədədi vuruğu birhədlinin əmsalı, birhədlinin dəyişənlərinin qüvvət üstlərinin cəminə birhədlinin qüvvəti(dərəcəsi) deyilir:
- birhədlisinin əmsalı 45, dərəcəsi 5+9=14;
- birhədlisinin əmsalı 4, dərəcəsi 21+34+18=73;
- birhədlisinin əmsalı 9, dərəcəsi 13+10+3=26;
-
birhədlisinin əmsalı −0,7, dərəcəsi 8+1=9-dur.
Dəyişən iştirak etməyən, məsələn, , , kimi birhədlilərin dərəcəsi -ra bərabərdir. 0 elə birhədlidir ki, onun dərəcəsi təyin olunmayıb.
- Bir-birinə bərabər və ya bir-birindən yalnız əmsalları ilə fərqlənən birhədlilərə oxşar birhədlilər deyilir. Məsələn, , , , oxşar birhədlilərdir. Oxşar birhədlilərin dərəcəsi eyni olur.
- Yalnız işarələri ilə fərqlənən iki birhədli əks birhədlilər adlanır. Məsələn, və əks birhədlilərdir. Əks birhədlilərin cəmi 0-ra bərabərdir.
-
Birhədlilərin hasili də birhədlidir. Yeni alınmış birhədlinin əmsalı hasildə iştirak edən birhədlilərin əmsallarının hasilinə, dərəcəsi isə onların dərəcələrinin cəminə bərabərdir.
Məsələn, əmsalı və qüvvəti olan birhədlisi isə əmsalı , dərəcəsi olan birhədlisinin hasili, əmsalı , dərəcəsi olan birhədlidir.
-
Birhədlinin natural üstlü qüvvəti də birhədlidir. Yeni alınmış birhədlinin əmsalı verilmiş birhədlinin əmsalının dərəcədən qüvvətinə, dərəcəsi isə verilmiş birhədlinin dərəcəsinin -ə hasilinə bərabərdir.
Məsələn, birhədlisinin əmsalı , dərəcəsi olduğundan, onun beşinci dərəcədən qüvvəti də birhədli olub, əmsalı -yə, dərəcəsi isə -ə bərabərdir.