Bayazit Bikbay

Bayazit Bikbay (başq: Баязит Бикбай; 9 yanvar 1909, Novokalta^[d] – 2 sentyabr 1968, Ufa, Başqırd MSSR, RSFSR, SSRİ) — Başqırd şairi, yazıçısı, dramaturqu, librettoçusu, Başqırdıstan Respublikasının Salavat Yulayev adına mükafatı laureatı

Баязит Ғаяз улы Бикбаев
başq. Баязит Бикбай
Təxəllüsü	Bayazit Bikbay
Doğum tarixi	9 yanvar 1909(1909-01-09)
Doğum yeri	Novokalta[d], Rusiya
Vəfat tarixi	2 sentyabr 1968(1968-09-02) (59 yaşında)
Vəfat yeri	Ufa, Başqırd MSSR, RSFSR, SSRİ
Dəfn yeri	Ufa müsəlman qəbiristanlığı[d]
Milliyyəti	başqırd türkü
Təhsili	Orenburq Pedaqoji Texnikumu[d]
Fəaliyyəti	şair, dramaturq, publisist, nasir, hekayə yazıçısı[d]
Fəaliyyət illəri	1927–1968
Əsərlərinin dili	Başqırd dili
Janrlar	şeir, teatr pyesi, libretto, hekayə, povest[d], roman
İlk əsəri	“Günlər keçdi” (Үтеп барган көннәр) – 1932
Üzvlüyü	Başqırdıstan Respublikası Yazıçılar Birliyi[d]
Mükafatları
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Həyatı

Bayazit Bikbay 9 yanvar 1909-cu ildə Orenburq vilayətinin Orenburq uyezdində yerləşən Kalta aulunda (Başqırdıstanın indiki Kuyurqazi rayonunun Yanı Kalta aulu) anadan olmuşdur. 1929-cu ildə Orenburq Pedaqoji Texnikumunu bitirmişdir.

Təhsilini bitirdikdən sonra “Sesen” dərgisinin redaksiyasında, Tuymazinski rayonda çıxan “Lenin yolu” qəzetinin məsul katibi, “Başqırdıstan” qəzetinin şöbə müdiri, Ufa kitab nəşriyyatında bölüm başqanı, “Oktyabr” jurnalının məsul katibi vəzifələrində çalışmışdır. Başqırdıstan Dram Teatrının ədəbi hissə rəhbəri, Başqırdıstan Yazıçılar Birliyinin katibi vəzifələrini tutmuşdur.

İkinci Dünya savaşı illərində səhhətinə görə cəbhədə ola bilməmişdir. Lakin onun “Yer üzünə həmd edirəm”, “Odlu misralar” şeir topluları hərbi mövzuda yazılmışdır.

Başqırd ədəbiyyatının və incəsənətinin inkişafındakı xidmətlərinə görə Bayazit Bikbay Qırmızı Əmək Bayrağı və “Şərəf nişanı” ordenləri ilə təltif edilmişdir. 1970-ci ildə ölümündən sonra Salavat Yulayev adına mükafata layiq görülmüşdür.

Bayazit Bikbay 2 sentyabr 1968-ci ildə vəfat etmişdir. O, Ufa şəhərindəki müsəlman qəbiristanlığında dəfn edilmişdir.

Yaradıcılığı

Bayazit Bikbayın yaradıcılığı janr baxımından zəngin və çoxcəhərlidir. O, şeir, nəsr, dramaturgiya və publisistika ilə məşğul olmuşdur.

Bədii yaradıcılığa erkən başlamış olan Bəyazit Bikbayın ilk poetik axtarışları 1927-ci ildə mətbuatda yayınlanmışdır. 1932-ci ildə onun “Cari günlər” adlı ilk şeirlər toplusu nəşr olunmuşdur. Sonralar isə biri-birinin ardınca “Meşənin arxasında”, “İşıqlı torpaq” kitabları yayınlanmışdır.

1937-ci ildə yazdığı “Karluqas” musiqili dramı ilə dramaturgiya sahəsində də uğurla fəaliyyət göstərmişdir. 1938-1939-cu illərdə “Salavat” dramını yaratmışdır. Sonralar yazıçının librettosu əsasında bəstəkar Zahir İsmayılov “Salavat Yulayev” operasını yazmışdır. Müharibə illərində “Vətən çağırır” (“Ватан саҡыра”, 1943), “Bir ailənin övladları” (“Бер туғандар”, 1944) dramlarını yaratmışdır. Onun yaradıcılığında birpərdəli pyeslər, musiqili teatr üçün libretto xüsusi yer tutur.

Bayazit Bikbay həmçinin bədii nəsr yaradıcılığı ilə məşğul olmuşdur. “Günəşli gün” povesti əsasında yazdığı “Pul daşıyanda” (1958) romanı, habelə “Pul”, “Yaşayan bulaqlar” (1968), “Akselyan töküləndə” romanları populyardır.

Bütövlükdə Bəyazit Bikbay qırxa yaxın kitabın, şeir və poemanın, libretto və pyeslərin, hekayə, povest və romanların, habelə esse və elmi-publisistik məqalələrin müəllifidir. Ədibin "Seçilmiş əsərləri" beş cilddə (1969-1973) yayınlanmışdır.

O, rus ədəbiyyatının Lev Tolstoy, İvan Turgenev, Maksim Qorki, Mixail Bubennov kimi yazarlarının əsərlərini başqırd dilinə tərcümə etmişdir.

Mükafatları

• “Şərəf Nişanı” ordeni (31 yanvar 1939)
• Qırmızı Əmək Bayrağı ordeni (8 iyun 1955)
• Başrırdıstan SSR-in Əməkdar İncəsənət xadimi (1957)
• Salatın Yulayev adına mükafat (1970) – ölümündən sonra

Əsərləri

• Үтеп барған көндәр. Шиғырҙар. — Өфө: Башҡортостан китап нәшриәте, 1932. – 40 s.
• Урман артында. шиғырҙар.– Өфө: Башҡортостан китап нәшриәте,
• Яҡты ер. Шиғырҙар.– Өфө: Башҡортостан китап нәшриәте,
• Һаумы, тормош! Шиғырҙар. Өфө. Башгосиздат, 1939, 80 бит (башҡорт телендә); 1942, 31 s. (rus dilində)
• Жиргә дан! Шигырьләр . Казань, татгосиздат, 1941. 42 s. (tatar dilində)
• Утлы юлдар. Шиғырҙар. Өфө, Башгосиздат, 1943.32 s.
• Беҙҙең ҡала. Балалар өсөн шиғырҙар Өфө. Башгосиздат, 1944. 16 s.
• Самолет бүләк иткән Хәбирйән. Өфө, Башгосидат, 1944. 20 s.
• Ҡулъяулыҡ. Шиғырҙар. Өфө, Башгосиздат, 1945. 39 s.
• Күгәрсендәр. Комедия. Өфө, Башгосиздат, 1946. 20 s.
• Советтар союзы геройы Ғәфиәт Арыҫланов. Өфө, Башгосидат, 1946, 40 s.
• Стихотворения, Уфа, Башгосиздат, 1949. 77 с (rus dilində)
• Яңы шиғырҙар. Башгосиздат, 1951. 60 s.
• Һайланма әҫәрҙәр.Шиғырҙар һәм драмалар. «Салауат Юлаев» поэмаһы. Өфө, Башгосиздат, 1952. 216 s.
• Аҡселән ташҡанда. Роман. Өфө, Башкнигоиздат, 1958. 319 s.
• Дорога. Лирика, драма («Салават»). Уфа. Башкнигоиздат, 1955. 226 с (rus dilində)
• Һайланма әҫәрҙәр. Өфө, Башкнигоиздат, 1959. 492 s.
• Алтын тамсы. Әкиәт. Өфө, Башкнигоиздат, 1960. 40 s.
• Сатҡылар. Поэма һәм шиғырҙар. Өфө, Башкнигоизат. 1961. 102 s.
• Память. Стихи и поэмы. Уфа, Башкнигоиздат. 1962. 114 с (rus dilində)
• Ленинды күргән малай. Өфө, Башкнигоиздат, 1962 .12 s.
• Аҡсәскә. Повесть, хикәйәләр, очерктар. Өфө, Башкнигоиздат, 1963. 12 s.
• Пьесалар. Өфө, Башкнигоиздат, 1964. 157 s.
• Халыҡ йырсыһы Хәбир Ғәлимов. Өфө, Башкнигоиздат, 1965. 20 s.
• Иртәнге нур.Шиғырҙар һәм поэмалар. Өфө, Башкнигоиздат, 1967. 127 s.
• Тере шишмәләр. Автобиографик повесть. Өфө, Башкнигоиздат, 1968. 103 s.
• Ҡош юлы. Шиғырҙар. Өфө, Башкнигоиздат, 1972. 63 s.
• Ҡарлуғас. Музыкаль драма 3 актта. Өфө, Башгосиздат, 1939. 47 s.

Xatirəsinin əbədiləşdirilməsi

Başqırdıstanın Ufa şəhər sovetinin 1 mart 1984-cü il tarixli qərarı ilə Bayazit Bikbayın xidmətləri yüksək qiymətləndirilərək Ufa şəhərinin Oktyabr rayonundakı Sipailovo şəhərciyində yeni küçəyə adı verilmişdir. Ufanın Lenin küçəsində yazarın yaşadığı 47 saylı evin divarına başqırd və rus dillərində xatirə lövhəsi vurulmuşdur: “Bu evdə 1959-1968-ci illərdə görkəmli yazıçı, Başqırdıstan MSSR-in Salavat Yulayev adına mükafatı laureatı, Respublikanın əməkdar incəsənət xadimi Bəyazit Bikbay yaşamışdır”.

Ədəbiyyat

• Баязит Бикбай тураhында иҫтәлектәр. Өфө, 1985;
• Хәмиҙуллина М. Ғ. Баязит Бикбай ижады. Өфө, 1987.
• Писатели земли башкирской. Справочник / (сост.: Р. Н. Баимов, Г. Н. Гареева, Р. Х. Тимергалина). Переработанное и дополненное второе издание. — Уфа: Китап, 2015. — 672 с. ISBN 978-5-295-06338-1 (rus.) (Yoxlanılıb 3 yanvar 2019)
• Писатели земли башкирской. Справочник / Сост.: Р. Н. Баимов, Г. Н. Гареева, Р. Х. Тимергалина. — Уфа: Китап, 2006. — 496 с. (rus.) (Yoxlanılıb 3 yanvar 2019)
• Ғәйнуллин М. Ф., Хөсәйенов Ғ. Б. Совет Башҡортостаны яҙыусылары. Биобиблиографик белешмә. Тулыландырылған, төҙәтелгән икенсе баҫма. — Өфө: Башҡортостан китап нәшриәте, 1988. — 400 бит. (Yoxlanılıb 3 yanvar 2019)
• Гайнуллин М. Ф., Хусаинов Г. Б. Писатели Советской Башкирии. Биобиблиографический справочник / Оформление А. Королевского. — Уфа: Башкирское книжное издательство, 1977. — 416 стр. (rus.)  (Yoxlanılıb 3 yanvar 2019)
• Юрий Узиков. Исторические памятники Уфы. [1]  (rus.) «Китап» нәшриәте, 1999, 155-156 с. ISBN 5-295-02294-3. Ленина улица, 47. Дом, где жил Баязит Бикбай