Baltik almanları
Baltik almanları (alm. Deutsch-Balten və ya Deutschbalten, daha sonra Baltendeutsche) — Baltik dənizinin şərq sahillərinin, bu gün Estoniya və Latviyanın olduğu etnik alman sakinləri. İkinci Dünya müharibəsi başa çatdıqdan sonra 1945-ci ildə oradan köçürülmüşlər. Bundan sonra Baltik almanları regionda coğrafi cəhətdən müəyyən edilmiş etnik qrup kimi nəzərəçarpacaq dərəcədə azalmışdır.[1]
| Baltik almanları | |
|---|---|
 | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar |
Orta əsrlərin sonlarından etibarən yerli almandillilər tacirlərin və ruhanilərin əksəriyyətini, yerli Latviya və Estoniya qeyri-zadəganlar üzərində faktiki olaraq hakim sinfi təşkil edən lokal torpaq mülkiyyətçilərinin böyük əksəriyyətini təşkil edirdilər. XIX əsrdə fərqli bir Baltik alman etnik kimliyi meydana çıxmağa başlayanda, özünü müəyyən edən Baltik almanlarının əksəriyyəti əsasən şəhər və peşəkar orta sinfə aid olan qeyri-zadəganlar idi.
XII–XIII əsrlərdə katolik alman tacirləri və səlibçilər Şərqi Baltik ərazilərində məskunlaşmağa başlamışdılar.[2] Latın dilinin tənəzzülü ilə alman dili rəsmi sənədlərin, ticarətin, təhsilin və hökumətin dominant dili olmuşdur. XX əsrin birinci yarısına qədər Baltik almanları İkinci Dünya müharibəsindən sonraya qədər Avropadakı alman diasporunda Transilvaniya saksları və Sipzer almanları ilə (müvafiq olaraq Rumıniya və Slovakiyada) üç ən qədim davamlı almandilli və etnik alman qruplarından biri idi.
Orta əsr katolik köçkünlərinin əksəriyyəti və onların almandilli törəmələri orta əsr Livoniyasının şəhərlərində yaşayırdılar. Bununla belə, kiçik bir varlı elita böyük kənd mülkləri əldə edərək Baltik zadəganlarını meydana gətirmişdir. Böyük Şimal müharibəsindən (1700–1721) sonra İsveç Livoniya ərazilərini Rusiya imperiyasına vermiş, nəticədə bu almandilli aristokratların çoxu Rusiya imperiyasının hərbi, siyasi və mülki həyatında, xüsusən də paytaxt Sankt-Peterburq şəhərində yüksək vəzifələr tutmağa başlamışdılar. Baltik almanlarının əksəriyyəti 1918-ci ildə Estoniya və Latviya müstəqillik əldə edənə qədər Rusiya imperiyasının vətəndaşları idi. Bundan sonra Baltik almanlarının əksəriyyəti 1940-cı ildə Estoniya və Latviyanın sovetlər tərəfindən işğal edilməsindən əvvəl 1939-cu ildə nasist Almaniyasına məcburi köçürülənə qədər Estoniya və ya Latviya vətəndaşlığını saxlamışdılar.
Baltikyanı regionun alman əhalisi heç vaxt ümumi əhalinin 10%-dən çoxunu ötməmişdir.[3] 1881-ci ildə Rusiyanın Baltikyanı quberniyalarında 180,000 Baltik almanı var idi, lakin 1914-cü ilə qədər bu rəqəm 162,000-ə qədər azalmışdır.[4] 1881-ci ildə Estoniyada təxminən 46,700 alman (əhalinin 5,3%-i) var idi.[5] 1897-ci il Rusiya İmperiyasının siyahıyaalınmasına görə, Latviyada 120,191 alman yaşayırdı ki, bu da əhalinin 6,2%-ni təşkil edirdi.[6]
Baltik almanları Baltikyanı ölkələrdə 1939-cu ilin sonlarında, Molotov-Ribbentrop paktı imzalandıqdan və sonrakı nasist–sovet əhali mübadilələrindən sonra mövcudiyyətini itirmişdir.[7] Nasist Almaniyası demək olar ki, bütün Baltiky almanlarını "Heim ins Reich" proqramı altında Prussiyada məskunlaşdırmışdır. 1945-ci ildə, İkinci Dünya müharibəsindən sonra almanların Mərkəzi və Şərqi Avropadan daha geniş şəkildə qovulmasının bir hissəsi olaraq əksər etnik almanlar bu torpaqlardan qovulmuşdular. Müttəfiqlər tərəfindən Potsdam konfransında elan edilmiş sərhəd dəyişikliklərinə əsasən Almaniyanın tərkibində qalan ərazilər üçün köçürülmə planlaşdırılırdı.
Şərqi Prussiya və Litvadan olan etnik almanlar mədəni, dil və tarixi yaxınlıqlara görə bəzən yanlış olaraq Baltik almanları hesab olunurlar. Şərqi Prussiya almanları Prussiya, 1871-ci ildən sonra isə Almaniya vətəndaşlığına sahib idilər, çünki yaşadıqları ərazi Prussiya krallığının bir hissəsi idi.
Baltik almanları sırf alman etnik qrupu deyildilər. Erkən səlibçilər, tacirlər və sənətkarlar tez-tez yerli qadınlarla evlənirdilər, çünki orada alman qadınları yox idi. Bəzi nəcib ailələr belə qadınlar vasitəsilə yerli başçılardan törəmə olduqları iddiasında idilər. 1558–1583-cü illərdə Livoniya müharibəsi zamanı bir çox alman əsgəri həlak olmuşdur, əvəzində əraziyə yeni almanlar gəlmişdir. Bu müddət ərzində orijinal köçkünlərin aşağı alman dili (Plattdeutsch) tədricən yeni köçkünlərin yuxarı alman dili (Hochdeutsch) ilə əvəz olunmuşdur.
700 illik tarixi ərzində Baltik almanı ailələr etnik alman köklərinə malik olmaqla yanaşı, həm də estonlar, livoniyalılar və latışlarla, eləcə də danimarkalılar, isveçlilər, irlandlar, ingilislər, şotlandlar, polyaklar, macarlar və hollandlar kimi digər Şimali və ya Mərkəzi Avropa xalqları ilə geniş nikahda olmuşdular. Qarşılıqlı nikahların baş verdiyi hallarda, digər etnik qrupların nümayəndələri adətən alman dilini, adət-ənənələrini və soyadlarını qəbul edərək alman mədəniyyətinə assimilyasiya olunurdular. Bu zaman onlar alman hesab olunmuş və bu, Baltik almanlarının etnogenezinə gətirib çıxarmışdır.[8]
- ↑ Miljan, Toivo. Historical Dictionary of Estonia. Scarecrow Press. 2004. səh. 121. ISBN 9780810865716.
- ↑ Christiansen, Eric. The Northern Crusades: The Baltic and the Catholic Frontier 1100–1525. Minneapolis: University of Minnesota Press. 1980. ISBN 9780816609949. OCLC 6092550.
- ↑ "Baltic states | History, Map, People, Independence, & Facts". Britannica.com. June 11, 2008 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: February 23, 2022.
- ↑ Rauch, Georg von. Die Geschichte der baltischen Staaten. University of California Press. September 7, 1974. ISBN 9780520026001 – Google Books vasitəsilə.
- ↑ Baltic Germans in Estonia Arxivləşdirilib 2012-05-27 at Archive.today, Estonian Institute einst.ee
- ↑ "Latvia - Population". countrystudies.us. 2011-06-23 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-05-30.
- ↑ Ķibilds, Mārtiņš. "After 700 years in Latvia, Baltic Germans vanished in a matter of weeks". Public Broadcasting of Latvia. 26 October 2018. 26 October 2018 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 26 October 2018.
- ↑ "Deutschbalten, im 19.Jh. entstandene Bez. fÜr die dt. Bewohner der Ostseeprovinzen des Russ. Reiches, der spÄteren Staaten Estland und Lettland". October 12, 2016 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: February 23, 2022.
- Short history of Baltic Germans from Berlin centre against expulsions
- Detailed history of the Baltic Germans in Estonia Arxivləşdirilib 2012-05-27 at Archive.today
- Detailed history of the Baltic Germans in Latvia Arxivləşdirilib 2023-09-29 at the Wayback Machine
- Richards Olafs Plavnieks, 1939-1945 “Wall of blood”: The Baltic German case study in national socialist wartime population policy Arxivləşdirilib 2016-10-12 at the Wayback Machine
- European Population Transfers, 1939–1945 by Joseph B. Schechtman
- Eestist saksamaale ümberasunute nimestik : Verzeichnis der aus Estland nach Deutschland Umgesiedelten, Oskar Angelus, Tallinn 1939
- "Izceļojušo vācu tautības pilsoņu saraksts" : "The list of resettled citizens of German ethnicity". 1940
- The "repatriation" of the Baltic Germans after the signing of the pacts
- International Affairs: The Return of the Baltic Germans, E. C. Helmreich, The American Political Science Review, Vol. 36, No. 4 (Aug., 1942), pp. 711–716
- Helmreich E.C. (1942). The return of the Baltic Germans Arxivləşdirilib 2023-07-22 at the Wayback Machine. The American Political Science Review 36.4, 711–716.
- Whelan, Heide W. (1999). Adapting to Modernity: Family, Caste and Capitalism among the Baltic German Nobility. Ostmitteleuropa in Vergangenheit und Gegenwart, vol. 22. Cologne: Böhlau Verlag, 1999. ISBN 3-412-10198-2
- Hiden, John W. (1970). The Baltic Germans and German policy towards Latvia after 1918 Arxivləşdirilib 2023-05-17 at the Wayback Machine. The Historical Journal 13.2, 295–317.
- Hiden, John (1987). The Baltic States and Weimar Ostpolitik. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 0-521-89325-9
- Anders Henriksson (1983). The Tsar's Loyal Germans. The Riga Community: Social Change and the Nationality Question, 1855–1905. Boulder, Colorado: East European Monographs. ISBN 0-88033-020-1
- Mikko Ketola (2000). The Nationality Question in the Estonian Evangelical Lutheran Church, 1918–1939. Helsinki: Publications of the Finnish Society of Church History. ISBN 952-5031-17-9
- Baltik alman icmasının veb saytı (alman dilində)
- Baltik Alman Muzeyi (Almanca)
- Alman Baltik Zadəganları Birliyi
- Estonian Manors Portal İngilis versiyası tarixən Baltik almanlarına (Baltik zadəganlarına) məxsus olan 438 yaxşı qorunan malikanələri təqdim edir.
- Sənədli film Baltikyanı almanların yoxa çıxmasını araşdırır . 4 noyabr 2020-ci il. Latviyanın ictimai yayımı .