Başqırd-qazax münasibətləri
Başqırd-Qazax münasibətləri uzun əsrlik tarixə malikdir. XVIII əsrdə Kiçik juz Başqırd torpaqları ilə sərhədə malik idi. Uzun əsrlik qonşuluq öz növbəsində Başqırd mədəniyyətinə öz təsirini göstərmişdir. Bununla yanaşı iki xalq arasında sərhəd problemləri və toqquşmalar olmuşdur.
| Başqırd-qazax münasibətləri | |||||
|---|---|---|---|---|---|
|
|||||
Bizim günlərdə də Qazaxıstan və Başqırdıstan arasında isti iqtisadi, siyasi və mədəni əlaqələr qurulur. 1993-cü ildə iki respublika arasında ticari-iqtisadi əməkdaşlıq imzalanmışdır. 2003-cü ildə Qazaxıstan Başqırdıstandan 155.6 milyon dollar, əks istiqamətdə isə 80.8 milyon dollar dəyərində mal göndərilmişdir[1]. 14 oktyabr 2004-cü ildə Astanada Başqırdıstan Respublikasının nümayəndəliyi açılmışdır[2]. Nümayəndəlik ticari-iqtisadi, elmi-texniki və mədəni əlaqələrin möhkəmləndirilməsini hədəfləyirdi[3]. 2016-ci nümayəndəlik Rusiyada baş verən ağır iqtisadi durum səbəbindən bağlanmışdır[4].
Başqırdlar və Qazaxlar Türk xalqları olaraq bir-birləri ilə qohumdurlar. Onların kökləri hələ bürünc dövrünə gedib çıxır. Ənənəvi başqırd və qazax adətləri bir-birinə yaxındır. Məsələn: köçəri həyatında mühüm rol oynayan müxtəlif yerli sənətkarlıqlar demək olar ki, eynidir. Toxuculuq və tikmə istehsalında bənzər üsullara sahibdirlər. Başqırlar və qazaxlar arasında sıx əlaqələr onların xalq əfsanələrində də öz əksini tapıb.
XVIII əsrdə Orta juz və Kiçik juz Başqırdıstanla sərhədə malik olmuşlar. Bu dövrlərdə isə qarışıq nigahlar meydana gəmişdir. Bəzən qazaxlarda başqırd üsyanlarına qatılaraq Rusiya imperiyasına qarşı çıxırdılar. Bəzən isə iki xalqın nümayəndələri araında münaqişələr də yaşanırdı. Bu əsasən otlaqlar və qız qaçırtma ilə əlaqədar olurdu.
Çar imperiyası qazax və başqırdların onlara qarşı birgə üsyanlarını önləmək üçün bu iki xalq arasında münaqişələrin təşkilini əmr etmişdi. 1735-1740-cı illərdə Başqırd üsyanları zamanı Abulxair-xan rus təbəliyini qəbul edən Kiçik Juzun xanı başqırdlara qarşı çıxardılır. Ancaq sonra münaqişə dinc yolla həll edilir.
1755-ci ildə başqırd üsyanları zamanı 50 min başqırd Kiçik Juzun sərhədlərinə yaxın ərazidə rus qüvvələrindən gizlənir. Ruslar Kiçik Juz xanına başqırdları onlara təhvil verəcəkləri halda onların mülkü və qadınları qazaxlara qalacaqdı. Nuralı-xan bundan istifadə edir. Bundan sonra iki xalq arasında düşmənçilik yaranır.
1920-ci illərdə Sovet hakimiyyətinin qurulmasından sonra Başqırdlar və Qazaxlar arasında Tok-Çuran və Zilair kantonları üzərində ərazi mübahisələri yaranır[5]. 21 oktyabr 1924-cü ildə Tok-Çuran kantonu və İmanqulov volosu Qırğızıstan Muxtar Sovet Sosialist Respublikasına verilir. Başqırdlar məxsus bir çox torpaqlar isə Orenburq və Çelyabinsk vilayətlərinə birləşdirilir. Nəticədə Başqırdıstan və Qaxaxıstan arasında qondarma dəhliz əmələ gəlitilir[5].
- ↑ Марият Артюхова. "1-2 июля ожидается официальный визит делегации Казахстана в Башкортостан". Башинформ. 29-06-2004. 2021-01-19 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-05-16.
- ↑ Алик Шакиров. "В столице Казахстана Астане открылось Представительство Республики Башкортостан". Башинформ. 15-10-2004. 2020-05-30 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-05-16.
- ↑ О представительстве Республики Башкортостан в городе Астане Республики Казахстан Arxivləşdirilib 2021-01-23 at the Wayback Machine // docs.cntd.ru
- ↑ "Закрытие представительства Башкортостана. Подоплёки". Радио Азаттык. 2020-11-29 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-05-16.
- ↑ 1 2 А.Ярмуллина. "Территориальные изменения в БАССР (1917—1934гг.)". «Ватандаш». 2018-05-03 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-05-18.