Azərbaycan Respublikasının Kənd Təsərrüfatı Nazirliyinin Respublika Dövlət Kənd Təsərrüfatı Muzeyi Qida Təhlükəsizliyi İnstitutununi binasının 5-ci mərtəbəsində fəaliyyət göstərir. Muzey 1924-cü ildə yaradılıb. Muzeydə Azərbaycanın kənd təsərrüfatı və kənd sakinlərinin iş və məişət şəraitini əks etdirən 11.000(on bir mindən) çox maraqlı eksponat yerləşdirilib. Burada Qobustan qoruğunun maketi, İpək yolu xəritəsi, müxtəlif dövrlərdə Azərbaycanın ayrı-ayrı bölgələrində istifadə edilən kənd təsərrüfatı alətləri, XVIII–XIX əsrə aid insanların məişətini və təsərrüfat həyatını əks etdirən eksponatlar nümayiş olunur. Muzeydə müxtəlif bölmələr də var. Bu bölmələr maraqlı eksponatlarla zəngin olmaqla yanaşı, ölkəmizdə kənd təsərrüfatının müxtəlif sahələrinin zəngin tarixindən, onların inkişaf mərhələsindən xəbər verir, xalqımızın bu sahədə də zəngin ənənələrə malik olduğunu nümayiş etdirir.

Yarandığı gündən muzeyin ekspozisiyası və fondu ardıcıl olaraq təzələnir və respublika kənd təsərrüfatının müasir vəziyyətini, tarixi inkişafını əks etdirən yeni-yeni materiallarla, eksponatlarla zənginləşir. Muzeydə Azərbaycanın kənd təsərrüfatının demək olar ki, bütün sahələri öz əksini tapmışdır. Hazırda ekspozisiya 500 m² sahəni əhatə edir. Muzey zəngin fonda və müasir standartlara uyğun tərtib olunmuş gözəl ekspozisiyaya malikdir. Muzeyin yerləşdiyi bina təmir olunmuş və ekspozisiya zalları dünya standartlarına uyğun səviyyədə ən müasir maketləşdirilmiş formada tərtib olunmuşdur. 200 m²-lik inzibati və iş otaqları tam təmir edilmişdir. Muzeydə 5640 foto neqativ, 260 məişət və etnoqrafiya, 37 rəsm əsəri, 35 tətbiqi incəsənət nümunələri və s. vardır. Muzeyə giriş pulludur.

Muzeyin girişini kənd təsərrüfatının ayrı-ayrı sahələrinə həsr olunmuş rəsm əsərləri və sair bəzəyir.

• Qobustan-Azərbaycanda qədim insan məskənlərindən olan Qobustan qayalıqlarının maketi yerləşdirilib, burada, əkinçi, darı bitkisi və kənd təsərrüfatı alətlərinin təsvirləri verilib.Qobustan Azərbaycanın ən qədim yaşayış məskənlərindən biridir. “Qobu” qurumuş çay vadisi deməkdir. Qobustanı bütün dünyada tanıdan onun qayaüstü təsvirləridir. Qobustan Bakıdan 54 km cənubda yerləşir ki, bu Zaqafqaziyada ilk palçıq vulkanıdır. Qayaüstü təsvirlərin yaranma tarixi üst paleolit dövründən başlamış, orta əsrlərə kimi davam etmişdir. Qobustan qədim qayaüstü təsvirləri kolleksiyasıına Cınqırdağ, Şonqar, Anazağa kimi nəhəng abidələr aid edilir ki, bunların üzərində 6000-dən çox təsvirlər mövcüddür. Burada insan təsvirləri, iribuynuzlu öküz, quş, balıq, ilan, xırdabuynuzlu heyvanlar, araba təkəri, at, dəvə təsvirləri, eləcə də ərəb, latın qrafikləri ilə yazı qalıqları əks olunmuşdur. Qobustan qayaüstü qalığını 1939-cu ildə Azərbaycan arxeoloqu İshaq Cəfərzadə aşkar etmişdir. 1981-ci ilin yayında norveç alimi Tur Heyederal Qobustanı gəzərkən orada əks olunan qayıq təsvirlərini, Skandinaviyadakı qədim saqalara bənzətmiş və belə güman etmişdir ki, qan əhalisi Skandinaviyaya miqrasiya olunmuşdur. Qobustandakı yaşayış məskənlərində ilk maddi-mədəniyyət qalıqları aşkar edilib. Həmçinin, əhalinin oturaq əkinçilik və heyvandarlıqla məşğul olduğuna dair qiymətli tapıntılar aşkar edilmişdir. 2007-ci ildə Yuneskoya daxil edilmişdir.
• İpək yolu xəritəsidir.İpək yolunun təşkilatçısı Çin dövlətidir. Bu yol e.ə II əsrdən başlayaraq XVI əsrə kimi fəaliyyət göstərmişdir. Şərqdən qərbə təkcə ipək deyil, eyni zamanda yeyinti məhsulları, kənd təsərrüfatı məhsulları daşınırdı. Qərbdən şərqə isə sink, qalay, civə, mahud parçalar, daş-qaş aparmışlar. Bu baxımdan Bakı, Dərbənd, Şamaxı, Şirvan bölgələrində tacirlərin rahatlığını təmin etmək üçün karvansaraylar salınmıçdır. Eyni zamanda, ipək yolu vasitəsilə o dövrki, şahların, xanların, sultanların diplomatik əlaqələri yaranmış və inkişaf etmişdir. Azərbaycanda Əlişir Nəvainin, İbn Sinanın, Nizami Gəncəvinin əsərləri dünyaya çıxarılmış və insan zəkasının mənəvi qidasına çevrilmişdir. Şərqlə Qərb arasında ticarət yolları ayırıcında yerləşən Naxçıvandan İrana, Hindistana, Orta Asiyaya, Çinə uzanan yolu Naxçıvanın iqtisadi və mədəni inkişafında əhəmiyyətli rol oynamışdır. İpək yolunun bir qolu Ekbatandan ayrılıb Albaniya ərazisinə keçdiyi və qədim Qəbələ, Bərdə və Naxçıvandan dolanaraq yenidən Bağdada əsas yola qoşulduğu göstərilir. Naxçıvandan ölkənin digər şəhərlərinə və xarici bazarlara duz, pambıq, taxıl, quru meyvə və s. aparılırdı. Bu yol XVI əsrdə öz fəaliyyətini dayandırsada, XX əsrin 90-ci illərindən fəaliyyətini yenidən bərpa etməyə başladı. İpək yolunun faliyyətini dayandırma səbəbi isə, Amerika qitəsinin kəşf olunması idi. Çünki, Amerikada istehsal olunan məhsullar Çində də istehsal olunurdu. Digəri isə, Hindistana dəniz yolunun kəşfi idi. Lakin, XX əsrin 90-cı illərində yenidən fəaliyyət göstərdi və “Yeni ipək yolu” adlandırılırdı. olunub. Burada Mingəçevirdə arxeoloji qazıntılar zamanı tapılmış eramızın I əsrinə aid edilən buğda dənəsinin nümunəsi,e.ə. I minilliyə aid edilən və qulpunda arpa, buğda şəkilləri təsvir olunmuş dolçanın şəkli, qədim kənd təsərrüfatı alətləri sərgilənir. Zalda , həmçinin, atla hərəkətə gətirilən dəyirman daşı da nümayiş olunur. Zalın pambıqçılığa aid bölməsində arxeoloji qazıntılar zamanı Mingəçevirdə tapılan və V–VI əsrlərə aid edilən pambıq toxumlarının nümunəsi nümayiş olunur. Bölmədə tanınmış əmək qabaqcılları, sosialist əməyi qəhrəmanları Bəsti Bağırova, Şamama Həsənova, Sərdar İmrəliyev, ilk qadın mexanizator Sevil Qazıyeva və digərlərinin şəkilləri yerləşdirilib.
• Alaçıq bölməsidir-Azərbaycanın xalq yaşayış evi fondundan maldar elatlarının istifadəsində olan alaçıqlara üstünlük verilirdi. Bildiyimiz kimi maldar əhali ilin 3-4 ayını yaylaqlarda kecirirlər. Onların orada məskunlaşması üçün belə asan quruluşa malik olan alaciqlardan istifadə olunur. Bu müvəqqəti yaşayış evini tikmək üçün müəyyən edilmiş yerə ağac mıxca çalıb, ucuna ip bağlayırdılar. Ipi mixcanın dövrəsi boyunca fırladaraq alaçağın dövrəsini müəyyən edirdilər. Dairənin mərkəzinə 3–5 m hündürlüyündə “sunaça” basdırıldı. Sunacanın başına 30-a qədər deşik açılmış çarpaz şəkilli dünnük keçirilidi. Torpağa basdırılmış alaçıq çubuqlarının nazik ucları bu deşiklərə keçirilirdi. Bundan sonra düyməyə bağlanmış ipi , çubuqlar qövsvari görkəm alana kimi aşağıya doğru tarım çəkilir və basdırılmış mıxça bağlayırdılar. Bu qayda ilə gövdə hazır olurdu. Sonra onun ətrafına çətən (çığ) çəkib həmin gövdənin üzərinə qəlib  (keçə) salırdılar. Sunacların ətrafında çoxlu təbii çıxıntılar olurduki, oraya paltar, silah, xəncər, ov avadanlığı və s. şeylər asılırdı. Alaçıq içərisində “nəmi” deyilən yer düzəldilirdi. Burada heyvandarlıq məhsulları və ərzaq saxlanılırdı.ev müxəlləfatı (barxana, məfrəş və s.) künclərin birində daş ayaqaltı üzərinə taxta qoyulmaqla qurulan yük yerinə yığılırdı. Türk və Monqol xalqlarında genış yayılmışdır. Hazırda çobanlar yaylağa gedəndə alaçıqdan istifadə edirdilər
• Qədim kənd təsərrüfatı alətləri. Azərbaycan əlverişli təbii-coğrafi şərairtə malik ölkədir. Hələ ta qədimdən burada əkib-becərmək üçün şərait movcud olmuşdur. Azərbaycanın qədim əkinçilik ölkələrdən olmasını təsdiq edən amillərdən biri onun zəngin və müxtəlif əkinçilik əmək alətlərinin mövcudluğudur. Tarixən əkinçilikdə əsas xış, alaqçın şətə, oraq, çin, su beli, çapacaq, kürək, yaba, toxa(kətman), dırmıx, külüng, əl rəndəsi, dəhrə, kəndi, xırman daşı, kəltənəzən, dəyirman daşı, axur(su qabı), kotan kimi sadə alətlərdən geniş istifadə edilmişdir. Bildiyimiz kimi torpağın şumlanmasında qoşqu qüvvəsi ilə istifadə olan bir sıra şum alətləri mövcud olmuşdur. Azərbaycanda bir-birini tamamlayan kotan və qara kotan kimi şum alətləri daha geniş yayılmışdır. Xışlar torpağı üzdən şumlayır və onu az çevirir. Xış önsüz və laydırsız olur. Gavahın simmetrikdir. Kotanlar isə önlü və bir tərəfi laydırlı olur, torpağı daha dərin  şumlayır və laylayır. Xış ağacdan düzəldilən ən qədim şum alətidir. Sadə qurluşlu  xış torpağı cızmaq üçün qolu olan təbii ağacdan düzəldilirdi. Sonrakı dövrlərdə isə bir neçə ağac hissədən düzəldilmişdir. Həmin alət daha meşədən hazır halda tapılmır, onu yerli ustalar düzəldirdi. İstər bütöv, istərsə də geydirmə kötüklü xışlar bir cüt qoşqu heyvanı ilə işlədilmişdir. Xışların hamısında gavahın olmuşdur. Gavahınlar da iri və ya kiçik, ucunun oval və yaxud iti olması ilə fərqlənirdi. Bütün orta əsrlər boyu Azərbaycanda biçin aləti dəmirdən hazırlanaraq taxılçılıqda geniş istifadə edilmişdir. XX əsrin əvvəllərinə qədər də əkinçiliklə əsas biçin aləti çin və oraq olmuşdur. Çin və oraq dəmir tiyədən və ağac sapdan ibarətdir. Onlar öz forması və quruluşlarına görə bir-birinə çox oxşayırlarsa, çin dişli oraq isə dişsiz idi. Çinin tiyəsi dəmirçi ustalar tərəfindən dişənir, oraq isə daş lövhə ilə itilənirdi. Çin biçin üçün ən münasib alətdir. Əkin sahələri alaq otlarından alaqçın şətə adlanan xüsusi alətlərlə təmizlənir. Taxıl döyümü zamanı ağac yaba, şana, kürək, xəlbir və başqa əmək alətlərindən də istifadə edilirdi. Beləki, döyülməkdə olan dərzlərin çevrilməsində yabadan, ilkin sovrulmada şanadan, son sovurmada isə kürəkdən istifadə edilirdi. Xəlbir isə taxılın təmizlənməsində lazım olurdu. Şumun malalanmasında, onun səpinə hazırlanmasında əkinçilər dırmıq əmək alətindən də istifadə etmişdilər. Şumlamada  istifadə edilən toxalar da müxtəlif  forma və quruluşda olmuşdur.Toxalar əsasən bostan və tərəvəz sahələrində geniş işlədilirdi. Suvarma əkinçiliyində ən geniş yayılan əmək aləti bel olmuşdur. Bel öz formasına görə sadə olmaqla, suvarmada, arx çəkilişində, bənd bağlamaq, yer belləmək və s. işlərdə istifadə edilirdi. Beli yerli ustalar hazırlayırdı. Azərbaycanda ən geniş yayılmış döyüm üsulu dərzlərin xırmanda döyülməsidir. Bunun üçün dərzlər sahədən daşınaraq xırmana yığılardı. Xırman külək tutan və hündür yerlərdə düzəldilərdi, diametri 50-70 m və bəzən daha böyük olan xırman sahəsi əvvəlcə sulanır, bir-iki gündən sonra tapdanır, sonra buranın torpağı ağac və ya daşdan düzəldilən kirkirə-vərdənə (xırman daşı) adlanan alətlə bərkidilir. Daha sonra şaxdan düzəldilən süpürgə ilə hamarlanırdı-şirələnirdi. Köhnə xırman yeri isə sulanır və ot-avardan təmizlənərək bərkidilirdi. Beləliklədə taxıl döyümü üçün xırman hazır olurdu. Dənin xırmanda heyvanlar vasitəsilə döyülməsində ən sadə və qədim üsul xırmana tökülən-sərilən dərzin-taxılın üstündə qaramalın bir-birinə çatılaraq sürülməsidir. Atla döyüm prosesində isə bir nəfər xırmanın ortasında duraraq atların boğazına ipi salıb xırman boyu dolandırır. Beləliklə, döyümdə sadə vəl və onun işlədilməsində iribuynuzlu heyvanlardan istifadə edilmişdir. Azərbaycanda e.ə II minilliyin sonlarına aid ağac vəl Xanlar rayonu ərazisində aşkar edilmişdir. Bu döyüm aləti əsrlər boyu öz quruluş və funksiyasını olduğu kimi saxlamışdır. Vəlin böyük, kiçik, ağır və yüngül olması taxılın növü və iqlim şəraiti ilə də bağlıdır. Dağ və dağətəyi bölgələrdə bir qayda olaraq vəllər iri və qalın olur ki, bu da döyüm prossesini nisbətən asanlaşdırır. Düzənlik ərazidə isə əksinə, taxılın daha quru olması ilə əlaqdar , vəllər yüngül və kiçik həcmli olurdu. Ağac vəlin döyüm prossesini sürətləndirmək üçün onun alt-işlək hissəsindəki gözlərə xırda daş və daş parçaları pərçimlənirdi. Bəzən bu daşları xırda metal parçaları da əvəz edirdi ki, bu da prossesi xeyli tezləşdirir. Vəlin qabaq hissəsi bir qədər yuxarıya doğru qaldırılmış vəziyyətdə düzəldilir. Bu hərşeydən əvvəl, vəlin xırmanda hərəkətini nizamlayır və küləşin bir yerə yığılmasının qarşısını alır. Vəllərin qabaq hissəsində xüsusi göz açılırdı. Həmin hissəyə keçirilən ip vəli boyunduruğa birləşdirirdi. Vələ bir at və ya bir boyun öküz qoşulardı. Döyümü tezləşdirmək məqsədilə xırmanda bir neçə at və ya öküz qoşulmuş vəllər sürülürdü. Suyun və küləyin kifayət qədər olmayan ərazilərdə qoşqu qüvvəsilə  işləyən  dəyirmanlar quraşdırılırdı. Bu dəyirman vasitəsilə gün ərzində 3-4 pud dən üyütmək olurdu. Belə dəyirman daş sütun və ya ağac dayaqlarla dairəvi formada qurulduqdan sonra araları ağac çubuqlarla hörülür. Onun üstündə alt dəyirman daşı qoyulur, ortasından isə dəmir keçir. Dəmirə üst daş keçirilir və daş onun ətrafında fırlanır. Üst daşın ortasında deşiyi olan qabarıq hissənin icərisindən sicim keçirilir və onun ucuna heyvan qoşulur. Heyvan sütunun ətrafında hərəkət etdikcə daş da fırlanır. Üst daşın orta hissəsində isə kiçik deşik açılır. Oraya çömçə ilə dən tökülür. Bu dəyirman növü at və ya ulaq vasitəsilə hərəkətə gətirilirdi. Aparılan arxeolaji qazıntılar zamanı ərazimizdən tapılan bir neçə əl dəyirmanı daşının tarixi e.ə. III- e.V əsrinə aiddir. Adətən kirkirə(əl dəyirmanı) münasib daş növündən yerli ustalar tərəfindən hazırlanırdı. Dən daşları ağırlığı, davamlılığı, dəni narın əzmək kimi cəhətlərlə seçilirdi. Alt daşın ortasından açılan deşiyə metal və ya ağac ox bərkidilirdi. Onun digər ucu üst daşın ortasındakı nisbətən iri diametrli deşiyə keçirilirdi. Üst daşın kənarında açılmış deşiyə isə ağac dəstək taxılırdı. Həmin dəstək üst daşı alt daşın üstündə fırladırdı. Hərəkətə gətirilən üst daşın boğazına  dən tökülürdü. Üst daşı ox boyunca yavaş fırladıb dəni çox tökməklə yarma, tez hərəkət etdirib az dən əlavə etməklə un alınırdı.Üst daşın orta deşiyinin diametri 5-8 sm olurdu. Gün ərzində kirkirə vasitəsilə 20-30 kq dən üyüdülürdü.
• VIII-XIX əsrə aid Daxma haqqında bəhs edir.Eskpozisiyanın növbəti zalında XVIII-XIX əsrləri əks etdirən daxma tərtib edilmişdir. Daxmanın qapısı həmin dövrün bütün evləri üçün xarakterik idi. Qapının üzərində böyük və kiçik taqqılbab vardır. Böyük taqqılbab kişilər, kiçik taqqılbab(zəndulbab) isə qadınlar üçün nəzərdə tutulmuşdur.  Taqqılbabın səsinə görə evə gələn qonağın qadın  və ya kişi olduğu təxmin edilirdi.  Beləliklə, qonağı qarşılamağa ev sahibi və yaxud xanımı çıxardı. Daxmanın divarı gildən və qamışdan hazırlanmış, üstü qamışla örtülürdü. Döşəməsinə həsirlər sərilirdi. Daxmanın girəcəyində əl-üz yumaq üçün aftafa-ləyən qoyulurdu. Ağac dirəklərdən gündəlik istifadə etmək üçün nəzərdə tutulan tütün kisələri, daraq qabları möhür qabı, pul kisələri asılardı. Divarı bəzəmək üçün xalça-palazdan istifadə edilirdi. Qubanın Ağgül xalçası çox qədim bir xalçadır. Milli ornament naxışlarla işlənmişdir. Asılmış xəncərin ən qədim nümunələri heyvan buynuzu, çaxmaq daşından, sonralar isə mis, tunc, dəmir və poladdan düzəldilirdi. Həfif bəzədilmiş xəncərləri otağı bəzəmək üçün divardan asardılar.  Qədim cənəmaz nümunəsidir,  üzərində möhür qabı asılıb. Kəndlinin oturub istirahət etdiyini və evin xanımının xəmirdən kündə tutub yuxa yaydığı təsvir olunub. Kündənin kəsilməsi üçün dəmir ərşindən istifadə edilir. Xəmirin kündələnməsi dördayağın üzərində aparılır. Ağacdan hazırlanan oxlov kündəni dördayağın üzərində yayıb formaya salmaq üçün işlədilir. Ələk unun ələnməsində işlədilən əsas alətdir. Kirkirədən yarma çəkmək, dən üyütmək və qisməndə daş duzu əzib narın hala salmaq üçün istifadə edilirdi. Adətən kirkirədən qadınlar istifadə edirdilər. Kecmişdə ət döymək üçün taxta toxmaq və yastı daşlardan geniş istifadə olunardı. Üzərinə müxtəlif mətbəx avandanlığı yığılmış rəflər adətən divara yerləşdirilmiş formada olurdu. Bəzən evin bütün divarları boyu düzələn rəflərə də təsadüf olunmuşdu. Rəflərə misdən, taxtadan, saxsıdan hazırlanmış məişət əşyaları düzülüb: həvəngdəstə, qənd doğrayan, mis kasalar, durna çırağı və s. Qədim Azərbaycan musiqi aləti olan saz mizrabla çalınır. Armuda bənzər dərin çanaqdan (tut, ərik, qoz ağacları) uzun qol və aşıqları yerləşən kəllə hissədən ibarətdir. Ölçüsünə görü 3 növü vardı: kiçik orta, orta və böyük. Saz digər Qafqaz xalqları arasında eləcədə Türkiyə, İran, Əfqanistan və s. Şərq ölkələrində də geniş yayılmışdır. Azərbaycanda çox qədimlərdən yayılmış zurna nəfəsli musiqi alətinin ən azı 3 minillik tarıxı vardır. Xovsuz xalça məmulatı məfrəşlər sandıq təyinatlı olub xalqımızın köçəri həyat tərzinin bir nümunəsidir. Xalça-palaz, yorğan-döşək, pal-paltar, məişət əşyaları məfrəşlərə yığılmalı idi. Ağacdan hazırlanan 100-150 il tarixi olan beşik ekspozisiyanın nümunəsidir. Bildiyimiz kimi yeni doğulan körpəni beşiyə qoyardılar.. Körpə beşikdə yatarkən anası ona laylalar oxuyardı.Xalça-palaz məmulatlarının bütün növləri eyni dəzgahda-xanada toxunur. Xana ağacdan düzəldilir. Toxuma prosesində lazım olan əl alətlərindən-həvə, kirkit, bıçaq, qayçı və s. istifadə olunur. Cəhrə yun, pambıq və s. əyirən alətdir. Toxuculuğun inkişafı ilə əlaqədar yaranmışdır. Yunu daraqla darayıb cəhrə ilə sap əyirirdilər. Əyrilmiş sapları boyaqotu, soğan qabığı və digər təbii bitkilərdən istifadə etməklə rəngləyib xalça , palaz, xurcun və şal toxuyardılar. Daxmanın interyerini müxtəlif ölçüdə olan sandıqlar bəzəyir. Adətən, sandıqlarda geyim əşyaları, yeyinti məhsulları saxlanılırdı. Sandıq-içərisinə paltar və başqa əşya qoymaq üçün taxtadan düzəldilən, üzəri dəmirlə işlənmiş, aşarla acılıb-bağlanan, qapaqli, iri uzunsov qutudur . Kecmişdə üstünə yorğan döşək yığılırdı. Bəzəkli sandıqları isə analar qızlarını gəlin köçürən zaman cehiz verirdilər.Otaqda məişətdə istifadə olunan xurcunlar, duz çantası, saxsı küp, mis su qabları, mis qazan, misdən bardaq, taxtadan qənd doğramaq üçün qab, taxta qaşıqlar, halvaçalan kürək, çörək taxtası və s. nümayiş olunur. Daxmanın tavanından otağı işıqlandırmaq üçün mis qara çıraq asılıb. Çırağın 200 əsrə yaxın tarixi var. Otaqda yerləşən xurcun da xalça texnikası ilə toxunur, iki hissədən ibarət olur. İçərisinə geyim, qab-qacaq, ədviyyat və s. yerləşdirmək mümkümdür. Xurcunun kiçik forması isə heybə adlanır. Həmçinin, həmin dövrlərdə tövlənin bir qapısı da evin içinə açılırdı. Bununlada heyvanlara tez-tez nəzarət etmək mümkün idi. Bir sözlə burada XVIII-XIX əsrdə yaşayan kəndlinin  sadə məişətli həyatı öz əksini tapıb.
• TAXILÇILIQ .Dünyada əkilib becərilən ilk bitkilərdən olan buğda eramızdan əvvəl VIII-IX minilliklərdə  Qərbi Asiyada yetişdirilməyə başlandı. Daha sonra Cənubi Avropaya və Şimali Afrikaya, kəşflərdən sonra isə Avstraliyaya və Amerika qitələrinə də yayılır. Taxılçılıq dünyanın qədim təsərrüfat sahələrindən biridir. Hələ İraqda, Qədim Misirdə, Çində, Şərqi Avropada yaşayan xalqlar taxılçılıqla qədimdən məşğul olmuşdular. Zaqafqaziya və Orta Asiya ərazisində e.ə. V-IV minilliklərdə taxıl əkilirdi. Azərbaycan ən qədim əkinçilik ölkəsidir. Burada dənli bitkilərin, xüsusilə buğda bitkisinin becərilməsi ilə dörd min il bundan əvvəl məşğul olmuşlar. Burada hələ neolit dövründə dəmyə əkinçilik əhalinin əsas məşğuliyyəti olmuşdur.   Azərbaycan ərazisində yabanı arpa və buğda, taxıl növlərinin mövcudluğu ta qədimdən burada əkib-becərməyə şərait yaratmışdı. Şum alətlərinin sadədən mürəkkəbə doğru inkişafından, biçin və döyüm qaydaları, taxılın saxlanma məsələləri başqa sahələrində inkişafına zəmin yaratmışdır. Taxılçılığın qədim olduğunu arxeoloji qazıntılar zamanı tapılmış buğda dəni və un, daş kirkirə, buğda bitkisini becərmək üçün daş toxalar, vəllər və s.vasitələr sübut edir. Beləki, Kültəpədəki qazıntılar zamanı 4.65 m dərinliyində buğda və arpa dəni tapılmışdır. Bundan başqa, orada dənəzən və keramikalarda tapılmışdır ki, bunların tarixi  e.ə. 3-cü minilliyə aiddir. 1926-cı ildə Əsgəran qalası yaxınlığındakı Xocalı qəbirsanlığında  bir dolça (su qabı) tapılmışdır: dolça e.ə II minilliyə aiddir. Dolçanın qulpunda buğda və darı şəkillərindən ibarət relyef təsvir olunmuşdur. 1940-cı ildə isə Xanlar rayonunda aparılan qazıntılar zamanı agac və daş vəllər tapılmışdır. Bu vəllər çaxmaq daşından ibarət olub, e.ə. II minilliyin sonuna aid edilir. Eramızdan təxminən III əsrdən etibarən Azərbaycanda feodalizmin yaranması və inkişafı ilə əlaqədar taxılçılıq inkişaf etmiş, məhsuldarlıq xeyli artmışdır. Eramızın VII əsrinə aid olan bir mənbədən Albaniya ərazisində çoxlu arpanın becərildiyi xəbər verilir. Antik müəlliflər Strabon, Herodot, Teofplast, Plini, Polibi və başqaları ən qədim zamanlardan bəri Azərbaycan ərazisində müxtəlif kənd təsərrüfatı bitkilərinin  və  o, cümlədən də buğdanın geniş miqyasda becərilməsi haqqında geniş məlumatlar verilmışdır. Deməli, Azərbaycanda dənli bitkilərin inkişaf edilməsi üçün geniş və əlverişli imkanlar olmuşdur. Tarixçi Musa Kalankatlı da Azərbaycanda başqa bitkilərlə yanaşı, Kür çayı boyunca çoxlu taxıl bitkilərinin də becərildiyini qeyd edir. Həmdullah Qəzvinin “Nüzhətül-qülüb” əsərində Azərbaycanın müxtəlif yerlərində bol taxıl məhsulunun götürüldüyü xəbər verilir. Həmin əsərdə Lənkəran, Təbrizn ətrafında, Naxçıvan və Ordubad torpaqlarında taxıl bitkilərinin becərildiyi qeyd edilir. Hətta XIX-cu ərsdə də taxılçılıq əhalinin əsas məşğuliyyət sahəsi idi. Məhsul istehsalı da artmışdı. Xüsusi ilə Cənubi Qafqaz dəmir yolunun(1883) çəkilməsinin Azərbaycanda taxıl istehsalının sürətlə artımına böyük səbəb olmuşdur. 1885-1887-ci illər ərzində Azərbaycandan Qara dəniz limanları – Batum və Potiyə, orada isə xarici bazarlara(İtaliya, Yunanıstan, Fransa, Türkiyə, Hollandiya, Almaniya) 11 milyon pud dəyərində buğda və arpa aparılmışdır.     Burada hələ neolit dövründə dəmyə əkinçilik əhalinin əsas məşğuliyyəti olmuşdur. Buğdanın 22 botonika növü mövcuddur. Bunlardan ikisi geniş yayılmışdır: bərk və yumşaq.Yumşaq buğdanın 9 növü , bərk buğdanın 10 növü vardır. Bu buğda növlərı həm payızlıq, həm də yazlıq becərilir. Yumşaq buğdanın sünbülü boş, qılçıqlı, dənin rəngi qırmızı, qəhvəyi, sarı olur. Yumşaq buğdadan alınan un əsasən, çörək hazırlamaqda istifadə olunur. Bərk buğdanın sünbülü dolu, dəni uzunsov, sarı, açıq və ya tünd kəhrəba rəngində olur. Bərk buğdadan makaron unu istehsal olunur. Yumşaq buğdanın 9 növü, bərk buğdanın 10 növü vardır. Azərbaycanda Ağ Buğda, Cəfəri, Sevinc, Qılçıqsız və digər  yerli sortlar becərilir. Dənli bitkilərin seleksiya işinə yalnız 1925-ci ildə Gəncə şəhərində dənli bitkilərin seleksiyası təşkil olunmuşdur. Daha sonra Azərbaycan Elmlər Akademiyasının gebetika və seleksiya bölməsində təşkil olunub. Yeni buğda sortları: Azəri, Əkinçi, Qiymətli, Şiraslan, Qarapılçıq. KARBƏRİ-Arxeoloji materiallardan  məlum olur ki, qədim insanlar çörək bişirmək üçün daş ocaqlardan geniş istifadə etmişlər. Daş ocaqlar iki formada olur. Birincisi 2-3 daşı yanaşı qopyub  onun üzərində ocaq qalayırlar. Sonra isə  odu təmizləyib qızmış daşın üstünə kündəni yapırlar. Kündəni çevirməklə çörək bişir. Daş ocağın ikinci forması isə karbəri adlanır. Bu çörəkbişirmə vasitəsindən dörd tərəfi böyük ölçülü yastı daşlardan  ocaq düzəltməklə istifadə edilirdi. Döşəməsi torpaqdan olan karbəri bir növ evciyə bənzəyirdi. Daşların torpağa qoyulan tərəfi azca qazılmış yerə basdırılaraq bir birinə söykənilmiş halda düzəldirdilər. Qədim dövrdə meydana gəlmiş karbəridən XIX əsr və XX əsrin əvvəlinə qədər istifadə edilib. BƏNDLƏR-Kecmişdə əkinlər üçün arx çəkmək, bənd tikmək həmişə çətin bir problem olaraq qalmışdı. Ana arxların çəkilişi və bəndlərin tikilməsi, suvarmanın düzgün təşkili böyük ustalıq və təcrübə tələb edirdi. Naxçıvan çaylarında bəndlərin tikilməsi üçün “çatma” üsulu daha geniş yayılmışdır. Bunun üçün 5-6 m uzunluğunda yoğun ağac-tir bir neçə yerdən deşilir və ona 1-1,5 m uzunluğunda qollar kecirilirdi. Tirin qabağına xırda ağaclar, şax, meynə, küləş, ot, daş, torpaq və s. tökülərək suyun səviyyəsi qaldırılır və ana arxın dəhnəsinə verilirdi. Bəzən də bənd tikiləsi yerdə çarpaz halda yoğun payalar basdırılıb onun üstünə şax-şulax, daş-torpaq tökülərdi. Daha davamlı tikilən bəndlər üçün yoğun ağacdan 8-10 m uzunluğunda, 1,5 m hündürlükdə “qırxağaq” düzəldilərdi. Bunun üçün ağac tirə yerbəyerdən çatma qaydasında qollar keçirilərdi. Digər zonalarda da bir sıra qayda və üsullar mövcud olmuşdur. Dəhnə və bənd tikiləsi yerə 2-3 m uzunluğunda yoğun payalar (biri-birindən 60-70 sm aralı) vurulardı. Payaların qabağına palıd, qarağac, fındıq ağaclarının qol-budağı, şax-şulax qoyular, üstünə ot-avar atılaraq tapdalanardı. Bu proses bir neçə lay olana qədər təkrar olunardı. Bəzi hallarda bəndlərin tikilməsi üçün “üçayaq”dan istifadə edilərdi. Üçayaq səbət kimi toxunaraq, çayın dəhnə və bənd tikiləcək yerinə qoyular, içərisi daş və torpaqla doldurular, qabağına isə küləş, torpaq və s. tökülərdi. Bəndlərin hündürlüyü, uzunluğu onun tikiləcəyi yerin şəraitindən asılı olardı. Əsasən bəndlərin hündürlüyü 2-3 m, eni bir və ya metrdən artıq, uzunluğu isə 30-40 m-ə çatardı. Bəzən də bəndlər daha kiçik və ya da enli, yüksək və daha iri olardı. Çay suyunun kəndlər və ya təsərrüfat arasında bölüşdürülməsi üçün gəc-kəşkəldən istifadə edilmişdir. Gəcin hazırlanması üçün uzun ağac və ya taxta bir neçə yerdən kəsilərək su kecməkdən ötrü ara qoyulur. Su keçən hər bir ara bir gəc adlanır. Gəcin özünündə vahid ölcüsü olmamışdır. Gəc  çay suyun çox və azlığından böyük və kiçik ola bilirdi. Sadə yük daşıma vasitələri nəqliyyatın ən qədimi hesab olunur. Çox qədimlərdən insanlar əldə etdikləri məhsulları, zəruri məişət əşyalarını qucaqda, əldə, beldə, başda, çiyində daşımışlar. Bu nəqliyyatın ən bəsit forması iki nəfərin qüvvəsi ilə hərəkətə gətirilən xərək olmuşdur. Xərəyi  düzəltmək üçün 1,8-2 m uzunluğunda iki paralel qoyulmuş ağacın arasına “törpü” adlanan xırda ağacları 30-40 sm aralı ip və ya sıyrıq vasıtəsilə bərkidir, üzərinə  yük yığaraq daşıyırlar. Ağır yük daşıma vasitəsi olan xizək əhalinin təsərrüfat məişətində geniş istifadə olunmuşdur. Xizəyin ən qədim və ən sadə forması iki budağı olan hacalı ağacdan düzəldilirdi.Bu nəqliyyat növünə bir cüt kəl və yaxud öküz qoşurdular. Xizəklər səliqəli yonulmuş və uçları kətilmiş bir cüt eyni ölçülü paralel qollardan ibarət olur, bağlamalar vasitəsilə bir-birinə bənd edilir, üzərinə cağ və tar kecirtməklə çardaq qurulurdu. Çəpə adlanan qoşqu nəqliyyatının sürütmə növü  yağışlı-palcıqlı havada yük daşımaq üçün vasitə idi. O, qabaq ucları təbii olaraq yuxarıya qatlanmış iki paralel qoyulmuş ağacdan ibarət idi. Paralel qollarını qabaq və arxa döşəmələr bir-birinə birləşdirirdi. Döşəmələrin arasına çubuqdan hörülmüş çəpərə qoyulurdu. Çəpəni dartmaq üçün qabaq döşəməyə tənək cubuğundan olan kəndirə qoşqu heyvanı qoşulurdu. Dəmirağac, fındıq, heyva ağaclarından düzəldilən çəpə yüngül quruluşa malik idi.
• PAMBIQÇILIQ .Pambıq ən qiymətli, sərfəli və perspektivli texniki bitkilərdən biri kimi dünyada şöhrət tapmışdır. Pambığın ilk dəfə kimlər tərəfindən mədəni hala salınaraq becərilməsi müəyyən edilməmişdir. Lakin hələ eradan əvvəl Afrika və Ərəb ölkələrində, Hindistanda, Çin, İran, Meksika, Peru, Əfqənistan, Orta Asiya pambıq becərilməsi haqqda dəlillər vardır. Məlumata görə, 3 min il əvvəl Hindistanda pambıq becərilmişdir. E.ə. V əsrdə yaşamış yunan tarixçisi Herodot yazırki, Hindistanda qəribə ağac var, onun çiçəyi meyvə deyil yun gətirir. Azərbaycanda pambığın hələ e.ə. VI-III əsrlərdən becərilməsi haqqında çoxlu məlumatlar vardır. Arxeoloji qazıntılar zamanı qədim Mingəçevirdən tapılmış və  V-VI əsrlərə aid edilən pambıq kələfləri, xüsusilə pambıq toxumlarının tapılması böyük elmi əhəmiyyət kəsb edir. Həmin toxumlar son zamanlara qədər becərilən bəzi pambıq növlərinin toxumları ilə yaxınlıq təşkil edir. Alban tarixçisi Musa Kalankatlı “Alban tarixi” əsərində pambığın becərildiyi haqqında məlumatlar qeyd olunmuşdur. Eramızın X əsrində yazılmış anonim “Hüdudul-aləm” əsərində Azərbaycan əyalətlərində pambıq becərildiyi və ixrac olunduğu, habelə, onun ticarətdə mühüm yer tutduğu xəbər verilir. Azərbaycanıın pambıq tarlalarından əldə edilən məhsuldan Bərdə, Beyləqan, Gəncə, Naxçıvan, Təbriz, Xoy, Mərənd və başqa orta əsr şəhərlərində müxtəlif çeşidli pambıq parçalar toxunurdu. Gəncə toxucu ustalarının pambıqdan hazırladıqları prçalar təkcə daxili bazarlarda deyil, həm də xarici bazarlarda da qiymətləndirilirdi. XIII əsr tarixçisi Zəkəriyyə Qəzvini yazır ki, Gəncə toxucuları əl-kütni adlı gözəl pambıq parça və  əlgəncə adlı müxtəlif növ parçalar hazırlayırdılar. Şübhəsiz, təkcə şəhər toxucu sənətkarları deyil, eyni zamanda kəndlərdə də pambıqdan müxtəlif çeşidli palaz, geyimlər və .s toxumuşdur. XIV əsr İran tarixçisi Həmdullah Qəzvini “Nüzhətul-qülub” əsərində Marağa, Beyləqan, Naxçıvan və Ordubad şəhərlərinin ətraf ərazisində pambıq bitkisi becərildiyi qeyd olunur. XVII əsr türk səyyahı Evliya Çələbinin “Səyəhətnamə” əsərində təkcə Naxçıvan ərazisində zəki, manlayı, zəfəranı, lali, bəzəyi, xaos və başqa növ pambıq becərildiyini qeyd edir. Bu gəlirli bitkinin əhəmiyyəti bəlli olduqca, ona olan maraq da güclənirdi. Cənubi Qafqazda pambıqçılığın inkişaf etdirilməsi iləəlaqədar olaraq XIX əsrin 30-cu illərindən etibarən Azərbaycanda Misir və Brazilya pambıq növləri becərilməyə başlanır. XIX əsrin I yarısında Azərbaycanda pambıq sahəsi xeyli genişləndirilmiş, məhsuldarlıq nisbətən artmış, gəlir çoxalmışdır. Dünya toxuculuğuna sərf edilən xammalın 70-75%-ni pambıq təşkil edir. Bu qiymətli bitkidən 250-dən çox məhsul alınır. Hər bir ton pambıqdan orta hesabla 3000 m parca, 100-110 kq pambıq yağı, 200-250 kq jımıx, sabun, qliserin, yapışqan, kağız, barıt və s. məhsullar hazırlanır. XIX əsrin sonu XX əsrin əvvəllərində Rusiyada istehsal olunan təkmilləşdirilmiş kənd təsərrüfatı alətlərinin Azərbaycanda istifadə edilməsi pambıqçılığın inkişafına böyük təsir göstərdi. 1897-ci ildə “Çin Cotton” pambıq təmizləyən maşın ilk dəfə Amerikadan Azərbaycana gətirilir. Pambıq toxumundan pambıq liflərini çıxarmaq üçün istifadə olunan ”Cin - Cotton” maşınını   Eli Whitney 1793-cü ildə  ixtira etmişdi. “Çin Cotton” ixtirası ABŞ-nin cənubunda pambıq istehsalında inqilaba səbəb oldu və bu ölkədə köləlik institutuna böyük təsir göstərdi.“Çin Cotton” ixtirasından əvvəl pambıq yetişdirmək nəinki çox əmək tələb edirdi, həm də lifi pambıq toxumundan ayırmaq daha da əmək tələb edirdi. Yalnız ən böyük əkin sahələri pambığın maya dəyərini artırdı.“Çin Cotton” ixtirası və istehsalı onu dəyişdirdi. Pambıq yetişdirmək və becərmək  Dərin Güneydə pambıq istehsalının artmasına böyük töhfə verən gəlirli və az əmək tələb edən pul məhsulu oldu. Bu da öz növbəsində qul və kölə sahiblərinin sayının artmasına və Güneydə  pambıq əsaslı kənd təsərrüfatı iqtisadiyyatının böyüməsinə səbəb oldu. Artıq 1912-ci ildə Azərbaycanda 150-yə yaxın pabıqtəmizləmə zavodu fəaliyyət göstərirdi. Pambıq əsrlər boyu toxuculuq sənəti üçün əsas xammal hesab edilmişdir. Hələ 1898-ci ildə H. Z. Tağıyev  tərəfindən ”Bakıda  H. Z. Tağıyevin  lifli cismlərin emalı üzrə Qafqaz səhmdar cəmiyyəti” yaradılır. 1901-ci ilin əvvəlində cəmiyyət tərəfindən Bakının Zığ kəndində toxuculuq fabriki tikilib istifadəyə verildi. Bu, Qafqazda ilk və ən iri pambıq-parça toxuma müəssisəsi idi. Fabrikdə müntəzəm olaraq 1100 nəfərdən çox, 1912-ci ildə isə 1400 nəfərdən artıq fəhlə işləmişdir. O, çoxu xaricdən alınıb gətirilmiş müasir texniki avadanlıqla təchiz olunmuşdu. Fabrik, əslində, iri istehsal kompleksi idi. Burada 40 desyatin sahəsi olan bir ərazidə fəhlə və qulluqçuların yaşaması üçün qəsəbə salınmış, məktəb binası, şor suyu şirinləşdirici stansiya və elektrik stansiyası tikilmişdi. Fabrikin özünün ambulatoriyası, paroxodu və anbarları vardı. Fabrikin xammala olan ehtiyacını ödəmək üçün Tağıyevin qəzalarda geniş pambıq əkini sahələri və bir neçə pambıqtəmizləmə  zavodu vardı. 1970-ci ildən son zamanlara qədər ərazimizdə ən çox əkilən 3038, Muğan-397, Muğan- 364, AzNixi- 26, AzNixi- 17 , Az Nixi- 55 və digər sortları pambıq tarlalarında əsas yer tutur. Pambıq sortlarını bir-birindən fərqləndirən cəhətlər bunlardır: 1)     Vegetasiya dövrü 2)     Mehsuldarlığı 3)     Qozanın çəkisi 4)     Lifinin uzunluğu Hal-hazırda Azərbaycanda pambıqçılıq yüksək səviyyədə inkişaf etdirilməkdədir. Bölmədə pambıqçılıq üzrə əmək qəhrəmanları Bəsti Məsim qızı Bağırova və Azərbaycanda ilk qadın mexanizatoru Sevil Həmzad qızı Qazıyevanın büstü qoyulmuşdu. Bəsti Bağırova -1906-cı ildə Goranboy rayonun Bağçakürd kəndində anadan olmuşdur. “Iki əllə pambıq yığımı” hərəkatının təşəbbüsçüsü, 2 dəfə Sosialist Əməyi Qəhrəmanı adına (1947,1950) layiq görülmüşdür. 1930-33-cü illərdə Azərbaycan SSR Qasım İsmayılov rayonu "Bağçakürd"(sonralar B.Bağırova adına) kolxozunun kolxozçusu, 1933-1950-ci illərdə həmin kolxozda manqa başçısı və 1953-62-ci illərdə sədri olmuşdur. AKP-nin XXIII–XXV qurultaylarında Mərkəzi Komitə üzvü seçilmişdir. SSRİ Ali Sovetinin  (I-III çağırış),  Azərbaycan SSR  Ali Sovetinin (IV–V çağırış) deputatı,  Azərbaycan  SSR  Ali Soveti Rəyasət Heyətinin üzvü olmuşdur.  3 dəfə  Lenin ordeni,  Qırmızı Əmək Bayrağı ordeni və medallarla, ÜİKTS-in  böyük  qızıl medalı ilə təltif edilmişdir.

Bakı Ali Partiya Məktəbini bitirmişdir(1952-ci il). Bağçakürd kəndinə  Bəsti Bağırovanın tunc büstü qoyulmuşdur. Bakıda  Fəxri Xiyabanda  dəfn  edilmişdir(1962-ci il). Sevil Qaziyeva -1940-cı ildə Zaqatala rayonunun Aşağı Tala kəndində anadan olub. Azərbaycanda ilk qadın mexanizatorlardan olub, 1963-cü ildə Sosialist Əməyi Qəhrəmanı adına layiq görülüb. “Qadınlar sükan arxasına” hərakatının təşəbbüsçüsüdür. Sevil 1958-ci ildə sənədlərini Bakıdakı 5 nömrəli sənət məktəbinə  verir. Burada mütərrib peşəsinin sirlərini öyrənir. Təhsilini artıraraq 1962-ci ildə  Azərbaycan  Kənd Təsərrüfatı İnstitutunun mexanizasiya  fakültəsinə  daxil olan Sevil Qazıyeva  işləyə-işləyə  həm də qiyabi təhsil alır. 1962-ci ildə  onu Azərbaycan  LKGİ-nin  XXIII qurultayına nümayəndə seçirlər. Qısa müddət ərzində Azərbaycanın adlı-sanlı pambıqçılarından  birinə çevrilən  Sevil Qazıyeva 1962-ci ildə öz maşını ilə 190 ton pambıq yığır. Sevilin başçılıq  etdiyi briqada həmin il hər hektardan 30 sentner pambıq  götürdüyü üçün onu "Qırmızı əmək bayrağı" ordeni ilə təltif edirlər. Sevil Qazıyeva 1963-cü ildə Azərbaycan SSR Ali Sovetinin deputatı seçilir. Deputat seçilməsi Sevilin qayğılarını daha da artırır. O, eyni vaxtda həm başçılıq etdiyi briqadanın işlərinə nəzarət edir, həm də seçicilərinin problemləri ilə məşğul olur. Tələbə-deputat boş vaxtlarında isə imtahanlara hazırlaşır. Bütün imtahanlardan əla qiymətlər aldığı üçün müəllimləri onu əyani şöbənin tələbələrinə  nümunə göstərirmişlər. Sevil traktorçu, pambıqyığan kombaynın mexanik-sürücüsü, Mil düzündəki sovxozlardan birinin traktorçular briqadiri işləmişdir. Onun çağırışı ilə, 600-nəfərdən çox qız mexanizator peşəsini seçmişdir. Sevil Qazıyeva (1963-cü il)  gənc yaşlarında, faciəli surətdə həlak olmuşdur. Onun işlədiyi  traktor  yanmış və  o, öz həyatı bahasına sahəni yanğından  xilas etmişdir. Ölümündən sonra "Sosialist Əməyi Qəhrəmanı" adına layiq görülmüşdür. Beyləqan şəhərində xatirə muzeyi fəaliyyət göstərir.

• MEYVƏÇİLİK .Azərbaycanda meyvəçiliyin qədim tarixi vardır.  Zəngin təbiətə müxtəlif və rəngarəng iqlimə, torpaq örtüyünə malik olduğuna görə Azərbaycanda tarixən müxtəlif növ meyvə ağaclarının yetişməsinə səbəb olmuşdur. Bu ərazidə təbii halda bitən alma, armud, heyva, əzgil, gavalı, zoğal, nar, əncir, tut, moruq, çiyələk və başqa cırmeyvə və giləmeyvə bitkilərinə rast gəlirik. Azərbaycan meşələrinin özünün bol cır meyvəsi olmuş və əhali bu meyvələrdən geniş istifadə etmişdir. Zaman keçdikcə yabanı meyvələrdən mədəni meyvə yetişdirməyə başlamişlar. Bunun üçün hər cür şərait olmuşdur. Arxeoloji qazıntılar zamanı əksər bölgələrimizdə müxtəlif meyvə çəyirdəklərinin tapılması meyvəçiliyin qədim tarixindən xəbər verir. Məsələn, Xanlar rayonunda e.ə. II minilliyin  tunc dövrünə aid sərdabədə şaftalı çəyirdəyi aşkar edilmişdir. Buda meyvəçiliyin bu ərazidə geniş yayıldığından xəbər verir. Qədim Mingəçevirdə e.ə. VIII-III əsrlərə aid abidələrdən nar, şaftalı və başqa meyvə qabıqlarının tapılması xüsusilə qiymətlidir. E.ə. IX əsrində də Azərbaycanın üzüm, əncir, alma, armud, nar, zoğal, şabalıd və qurudulmuş meyvəsi bütün Yaxın Şərq ölkələrində məşhur idi. Əkinçi əhali bol bağçılıq məhsulu götürərək təkcə öz təlabatını deyil,  onun ixracı ilə də məşğul olmuşdur. Qəbələdə arxeoloji qazıntılar zamanı e.ə. XIII-VIII əsrlərinə aid mədəni təbəqələrdən qoz, fındıq, nar, ərik, alma, armud, xurma və s. meyvə qalıqları əldə edilmişdir. XVII əsrdə səyyahlar Naxçıvanda bir bağda 26 növ armudun olduğundan xəbər verirdilər. Abşeronun sarı ənciri, Naxçıvanın sin armudu, əndiryani armudu, əbutalibi əriyi, peyvəst əriyi, kəhat heyvası, Ordubadın salami, zəfəranı, alanayı, nazlı, gərəlli, qışlıq şaftalı növləri, Qubanın cırhacı, qəndilsinab alması, Şəki-Zaqatalanın ağagörməz, vələçin, yay gülabı və s. armudu xalq seleksiyasının uzun illər boyu yaratdığı meyvə növləri şöhrət qazanmışdı. Azərbaycan topağının bu ləziz meyvələri bir sıra sərgilərdə nümayiş etdirilmiş və yüksək qiymətləndirilmişdir. Əbutalibi əriyi 1898-ci ildə Koliforniyada təşkil edilmiş ümumdünya meyvəçilik sərgisində birinci yerə layiq görülmüşdür. 1882-ci il ümumrusiya sərgisində şairə Xurşudbanu  Natəvan bir çox kənd təsərrüfatı məhsulları ilə bərabər qurudulmuş zoğal, tut, nar, alça və s. kimi meyvə məhsullarınıda nümayiş etdirmişdir. 1896-cı ildə Mərdəkanda, 1898-ci ildə isə Qubada bağçılıq məktəblərinin açılması, qısa müddətli kursların təşkili Azərbaycan bağbanlarının Ümumrusiya kənd təsərrüfatı sərgilərində iştirakı və bu tədbirlər bağçılığın inkişafına öz təsirini göstərdi.ÇAYÇILIQ-Xoş ətirli, zərif və gözəl rəngi ilə insanlarının sevgisini qazanan Azərbaycan çayı  hər  bir  azərbaycanlının gündəlik  içkisinə  çevrilib. Çay (Theaceae) fəsiləsindən olan çoxillik həmişəyaşıl bitkidir. Vətəni Çindir. Yazılı məlumatlardan məlum olmuşdur ki, bizim e.ə. 2700 illərə aid əlyazmalarda çay içkisi haqqında yazıya rast gəlinir. Yapon mənbələrinin verdiyi məlumatlara görə çay burada   əvvəllər zadəganların və rahiblərin içkisi sayılırdı. Yaponiyaya ilk çay toxumu Çindən 805-ci ildə Siqa mahalının rahibi tərəfindən gətirilmişdir. Azərbaycanda ilk çay bitkisi Lənkaranda yerli torpaq sahibkarı M.O. Novoselov tərəfindən əkilmişdir və ilk çay zavodu 1937-ci ildə Lənkəranda tikilib. Azərbaycanda 1970-1980-cı illərdə 36 min hektar sahədə çay əkilib becərilib və 34 min tondan çox çay istehsal edilib. Həmin vaxt 15 zavod tikilib istifadəyə verilib. Azərbaycanda yerli çay istehsalı 1980-cı illərin ortalarında maxsimuma çatıb. Həmin vaxt bu göstərici 8.6 min ton çay kolluqları sahələri isə 13.4 min hektar olub.  300 milyon əhalisi olan SSRİ-nin çaya təlabatının 8-10% Azərbaycan çayının hesabına ödənilib.  O dövrdə Azərbaycanın cənub bölgəsində çay emalı ilə məşğul olan 10-dan çox fabrik var idi. Eyni zamanda Bakıda və Lənkəranda çayı qablaşdıran iki nəhəng fabrik fəliyyət göstərir. Bu müəssisələrdə minlərcə işçi çalışır Çayın əsas sortları Çin və Hindistan  sortlarıdır. Azərbaycanda Çin çay sortları daha çox yayılmışdır . Çay kolunun yabanı forması 17–18 m hündürlükdə olur, çayın çiçəyi 5-9 ədəd ağ ləçəkli, çox gözəl ətirli olur. Meyvəsi üçyuvalı çılpaq qozadır, hər qozada 3-6 toxum olur. Yetişdikdə qonur rəng olur və çatlayır, toxumlar yerə tökülür. Çayın toxumu şokalad rəngində olub, formaca girdədir, çəkisi 1.1-1.6 q-dır. Çayın yığılmasına aprelin axırlarında başlanır və yığım oktyabrın axırına kimi davam edir. Çay kollarını toxumlar, çiliklər, calaq etməklə artırırlar. Çay becərən ölkələrdə istehsal plantasiyalarını toxumları daimi yerə basdırmaqla salırlar. Çayın tərkibində 18.1mq % C, 114 mq % B1, B2, nikotin turşusu, 4-7 % meneral maddələr vardır. Çay əsəbləri sakitləşdirir, gücü bərpa edir insanı infeksion və mədə xəstəliklərindən qoruyur, qan təzyiqini aşağı salır. Çayın toxumundan alınan yağdan tibbdə və kosmetologiyada geniş istifadə olunur. Çayçılıq üçün olduqca əlverişli olan Azərbaycanın cənub bölgəsinin bərəkətli torpaqlarında yetişən çay yarpaqları öz tərkibindəki göstəricilərə görə dünyanın ən keyfiyyətli çayları ilə müqayisə oluna biləcək səviyyədədir.  Azərbaycan çayının tərkibində 80-30%  tamin, 5-6% kofein, 46-50% ekstratlı maddələr var. Lənkəran çayı 1981-ci ildə  Leypsiqdə keçirilən müsabiqədə “Azərbaycan Buketi”    mükafatına və qızıl medala layiq görülüb.
• Heyvandarlıq.Qafqaz maldarlığın yaranmasının ilk vətənlərindən biridir. Azərbaycanda heyvandarlığın iri buynuzlu mal-qara, qoyunçuluq, dəvəçilik, atçılıq və s. sahələri inkişaf etmişdir. Azərbaycanda əhalinin tunc dövründən, yəni e.ə. III minillikdə maldarlıqla məşğul olmaları haqqında Kür-Araz arxeoloji mədəniyyətinə aid abidə də Novxanıda, Kültəpədə və Qazax rayonu ərazisindəki Babadərviş yaşayış yerlərindən tapılan dəlillər (sümük qalıqları) sübut etmişdir. E.ə . I minillikdən eramızın III əsrlərinə qədərki dövrə aid  bir sıra arxeoloji abidələrdən tapılan xırdabuynuzlu heyvan skeleti, onların abidələr üzərində təsviri qoyunçuluğun dövrünə görə böyük əhəmiyyətə malikdir. Eramızın IX-XII əsrlərində Azərbaycan şəhərləri daha da inkişaf edirdi. Bu şəhərlərdə toxuculuğun inkişafı xeyli genişlənirdi. Bu da, heç şübhəsiz, xammalın bolluğu ilə əlaqədar idi. Qoyunçuluğun inkişafı şəhər sənətkarlarını yunla təmin edirdi. Şəhərlərin məşhur bazarlarında yunla yanaşı, həm də xırdabuynuzlu heyvanlar satılırdı. Eramızın X əsrində yaşayan ərəb alimi İbn Hövqəlin verdiyi məlumat, yalnız ticarətin deyil, həm də qoyunçuluğun dövrünə görə yüksək səviyyədə olduğunu sübut edir. Azərbaycanda orta əsrlərdə qoyunçuluq təsərrüfatının araşdırılmasında “Kitabi-Dədə Qorqud” əsərinin böyük əhəmiyyəti vardır. Bu abiudə təxminən eramızın X-XI əsrlərinə aid hadisələrlə səsləşir. Əsərdə Salur qazanın on min qoyunu olması faktı qoyunçuluq təsərrüfatı baxımından böyük marağa səbəb olur. Bu inkişaf özünü XIX əsrdə daha qabarıq şəkildə göstərir. Qoyunçuluğun beşiyi sayılan  Azərbaycanda onlarla qoyun cinsləri birləşmişdir. Bu cinslərin əksəriyyəti tarixən yaranmış və inkişaf etmişdir. Yetişdirilmiş qoyun cinsləri əsasən yağlı, quyruqlu olub, ətlik, südlük, yunluq və satış üçün istifadə olunurdu. Bu cinslər xarici görünüşü, yunun keyfiyyəti, südü, çəkisi  və başqa nişanələrinə görə bir-birindən fərqlənirdi. Arxeoloji qazıntılar zamanı müəyyən edilmişdirki, qədim qoyun cinsləri müasir yerli Azərbaycan cinsləri ilə çox yaxınlıq təşkil edir. Lakin bunların arasında fərqlərdə vardır. Misal üçün Qədim Mingəçevir qoyun və keçiləri Azərbaycanın müasir qoyun və keçilərinə nisbətən gödəkayaqlı, iribədənli və çəkisi etibarı ilə ağır olmuşdur. Azərbaycanda şöhrət tapan, qədim və geniş yayılmış cinslər : Qarabağ, Şirvan, Bozax,  Mazıx, Balbas, Merinos, Ləzgi, Herik qoyunlarıdır. Balbas qoyunu – qaba yunlu, ayaqları uzun, yunluq, buynuzsuz. Qoyunların çəkisi 50 kg-a, qoçlarındakı isə 65 kg-dan artıq olur. Balbas qoyunun yunu toxuculuqda, xüsusilə, xalçaçılıqda sənətkarlar tərfindən yüksək qiymətləndirilir. 125–135 kg-a qədər süd verir. Daha çox Naxçıvanda geniş yayılmışdır. Dağ Merinosu – Akademik Firuz Məlikov Azərbaycan Elmi Tədqiqat Heyvandarlıq İnstitutunun kollektivi ilə birlikdə 1947-ci ildə Azərbaycan Dağ Merinosu qoyun cinsini yetişdirmiş və buna görə SSRİ Dövlət mükafatı almışdır. Ətlik, zərif yunlu, buynuzlu, ayaqları qısa, çəkisi 80–100 kg arasında dəyişir. Əsasən, Şamaxı, Gədəbəy bölgəsində yayılıb. Azərbaycanda qaramalın tarixi qoyunçuluğun tarixi qədər qədimdir.  Neolit dövründən yerli əhali tərəfindən qaramalın ətindən, südündən, gönundən və qisməndə sümüyündən geniş istifadə edilmişdir. Kür-Araz mədəniyyəti dövründə qaramaldan həmdə qoşqu qüvvəsi kimi geniş istifadə edilmişdir. Öküzdən yerin şumlanması, dənin döyülməsi və məhsulun daşınmasında istifadə edilmişdir. Aşkar edilən maddi-mədəniyyət nümunələri və külli miqdarda sümük qalıqlarından aydın olurki, antik  dövr və ilk əsrlərdə qaramal durmadan inkişaf etmiş və sayca xeyli artmişdır.
• ARIÇILIQ .Azərbaycanın mülayim iqlimi, zəngin bitki aləmi burada arıçılığın meydana gəlməsi və inkişafı üçün zəmin yaratmışdı. Quba- Xaçmaz, Şəki-Zaqatala, Lənkəran-Astara, Şirvan bölgələri, Qarabağ, Naxçıvan və Kəlbəcər arıçılığın qədim mərkəzləridir. Zəngin floraya malik respublikamızda 600-dən artıq çox ballı bitki növü olduğu müəyyən edilmişdir. Arıçılıq öz inkişaf prosesində bal və mum toplanması, həmçinin çöl arı ovundan başlayaraq, meşə arıçılığı və ev arıçılığına qədər üç mərhələ keçirmişdir. Etnoqrafik materiallardan aydın olur ki, meşələrdə ağac koğuşlarında, qayalarda, mağaralarda çoxlu arı olmuşdu. Yerli əhali tərəfindən çöl arılarını ovlamaq üçün əlçatmaz qayalarda xüsusi yerlərdə boş pətəklər qoyulurdu. Arıları cəlb etmək üçün bu pətəklərə içəri tərəfdən ətirli ot və çiçəklərdən hazırlanmış xüsusi məlhəm sürtürdülər. Beçəni ovlayan adam onun tam sahibi hesab olunurdu. Kəndli meşədə arıların məskən saldığı ağac koğuşlarından tək başına istifadə etmək hüququna malik olurdu. Aşkar etdikləri koğuşları işarə ilə nişan qoyurdular. Heç kəs bu arını zəbt etməyə curət etməzdi. Beləki əqidəyə görə arı “müqəddəsdir”, onu ogurlamaq olmaz, əks təqdirdə o qırılar. Zaman keçdikcə əhalinin arı məhsullarına təlabatının artması süni (ev) pətəklərinin yaranmasına səbəb olmuşdur. Azərbaycanında ev arıçılığı yerli əhaliyə hələ e.ə. I minillikdən məlum idi. Bunu Qazax rayonunda Sarıtəpə adlı yaşayış yerindən tapılmışqabın içərisindən sarı rəngli məhlul- balın aşkar ediloməsi təsdiq edmişdi. Həmçinin e.ə. III-II minilliklərdəarı mumundan sənətkarlığda geniş istifadə edilmişdi. Mum qəliblər vasitəsilə insan və heyvan fiqurları, şəbəkəli xəncər başları, bəzək şeyləri, möhürlər və s. düzəldilirdi. Azərbaycanda mənşəcə arıçılıqla bağlı coğrafi adlar, ( Ballıqaya, Balçılı, Arıtəpə, Arıqaya, Arıxana, Arıdamı, Arıqıran və s.) olması da bu ərazidə arıçılığın qədimliyini sübut edir. Orta əsrlərdə Azərbaycanda olmuş səyyahlar burada yüksək keyfiyyətli yerli baldan geniş istifadə edilməsi, ondan müxtəlif növ şirniyyat məhsulları hazırlanması barədə məlumat verilir. Balın bir hissəsi xaricə (Türkiyəyə, İrana) mum isə Rusiyaya göndərilirdi. Mənbələrdən aydın olurki, Azərbaycan balı Praqada, Parisdə böyük şöhrət qazanıb. Hər il Tiflis bazarlarında minlərlə pud bal və mum satılırdı. Bu keyfiyyətli, ətirli balı Azərbaycanda geniş yayılmış Qabaqtəpə arısından alırdılar. Bu arının xarici görünüşü, bioloji xüsusiyyətlərinə boz dağ Qafqaz arısı ilə eynidir. Bu arılar meşəli dağların üst zonalarında və yüksək dağ çəmənliklərində məskən salırlar. Onlar daha həssas və uzağa uçandılar. Buna görədə çox məhsuldardılar. Digər arı cinsləri ilə müqayisədə Qabaqtəpə arıları 52kq, İtaliya arıları 41kq, Şimal arıları isə 19 kg bal verir. Qabaqtəpə arısı haqlı olaraq mütəxəsisslər arasında “qızıl arı” adlanır. Qabaqtəpə arısı Rusiyyanın şimalına, habelə Avropaya, Amerikaya aparılırdı. Arıçılıqda məhsuldarlığına görə 2 bal arı cinsi daha məhsuldardir: -Boz Qafqaz cinsi-Qabaqtəpə arısı -Sarı Qafqaz cinsi. Azərbaycan ərazisində yayılmış Sarı İran və ya Lənkəran arısı Mələz, İtalya arılarıda qədim arı cinsinə mənsubdur. Bu  arılar da məhsuldarlığına görə demək olarki, boz arılardan geri qalmır. Arı 1kq bal yığmaq üçün milyonlarla çıçəkdən şirə sorur. Minlərlə km məsafə qət edir. Çəkildiyi bitkilərdən asılı olaraq arı balının müxtəlif növləri var. Bunlar cökə, balı, akasiya, günəbaxan, pambıq, çiçək, gəzəngi balı və s. balın yetişməsi müddəti (şan möhürlənədək) 16-23 gün davam edir. Azərbaycanda müxtəlif keyfiyyətli və dadlı, ağ, sarı, qırmızımtıl rəngli ətirli bal əldə edilir. Xüsusilə dağ balı keyfiyyətli sayılır. Arı məhsullarına bal, mum, vərəmum, arı zəhəri, arı südü, güləm daxildir. Bu məhsullardan tibdə, kosmetologiyada, yeyinti sənayesində və digər sahələrdə geniş istifadə olunur. Təcrübəli arıçılar arıların bəzi hərəkətlərinə görə havanın necə olacağını müəyyən edirdilər. Əgər hava buludlu olan zaman arılar yuvasından gizlənməyərək, şirə toplamağa  gedərsə yağış olmayacaq, yaxud səhər tezdən arılar pətəkdən çıxmayaraq içəridə vızıldayırsa onda yağış yağacaqdır. God-pətəyin ilk forması  hesab edilir. Godu, əsasən qoz, cökə, fıstıq ağaclarından hazırlayırdılar. Ayrı-ayrı zonalarda isə bəzi yerli ağac növlərindən (məs: Lənkəranda qızıl ağac, palıd) də istifadə edilirdi. Godu düzəltmək üçün diametri 50-70sm olan ağac gövdəsini içərisi silindir şəklində oyulur, sonra hər iki başdan taxta ilə bağlanır. Bu qapaqlar pətəyə taxta payaçıqları bərkidilir. Pətəyin yuxarı hissəsində onları saxlamaqdan ötəri dayacıqlar düzəldilirdi.  Arıçılar pətəkləri odun parçası və yaxud yastı daşın üzərinə qoyur, yağış, qar düşməsin deyə onların üstünü ağac qabığı və ya samanla örtürdülər.  Arıların qədim yaşayış məskəni sayılan godun Azərbaycanda iki forması xarakterikdi: dik god, yatıq god. Xanlar - Daşkəsən bölgəsində, Qazax, Qarabağ, Naxçıvan, Kəlbəcər, Gədəbəy və Laçında godun dik forması yayılmışdır. Azərbaycan  Lənkəran – Astara bölgəsində arıçılar yatıq goddan istifadə etmişlər. İzalyator – ana arının yumurta qoymasını məhdudlaşdırır, bal yığımı zamanı məhsuldarlığı artırmaq üçün istifadə olunur. Arıçı körüyü – Arıxanada iş zamanı körükdən verilən tüstü zamanı arıları sakitləşdirmək üçün istifadə olunur. Həmçinin, bəzi tüstü dərmanlarının verilməsi zamanı da istifadə olunur. İsgənə -  Pətək gövdəsini və başqa hissəsini bir-birindən ayırmaq, yaxud çərçivələri yenidən tərpətmək üçün, pətəyin dibini, divarını və çərçivələri təmizləmək üçün işlədilir. Bal – Balın tərkibində 13%, 20 % su, korbohidrat (əsasən qlükoza, fruktoza, saxaroza, və s.) 80%, zülal 0.4%, kül 0.3%. Tərkibi: Üzvü turular, fermentlər, aromatik və meneral maddələr, az miqdarda vitaminlər (B1, PP, C, B6, K, E) və boyacı maddələr olur. Bal əsasən 2 cür olur: 1) Çiçək balı ( müxtəlif bitkilərdən toplanır) 2)  Şirə balı (yarpaq və gövdələrin şirin ifrazatından alınir). Bütün dərmanların şahı baldır. Xalqımız  balı min bir dərdin dərmanı hesab etmişlər.  Xalq təbabətində qara ciyər, ürək xəstəlikləri, ümumi zəiflik, baş gicəllənmə, mədə-bağırsaq xəstəliyi zamanı baldan geniş istifadə edirdilər.
• ÜZÜMÇÜLÜK .Əlverişli təbii-coğrafi şərait ta qədimdən Azərbaycan ərazisində üzümçülüyün geniş inkişafına imkan yaratmışdır. Azərbaycanda cır-meşə üzümünün geniş yayılması bu ərazidə üzümçülüyün qədimliyindən xəbər verir. Üzüm insan üçün çox faydalı olan, üzüm tənəyi quraqlığa davamlı olub, qüvvəli torpağa tələbkar deyil. Üzüm çox su tələb etməyən və dəmyə səraitində yetişdirilməsi mümkün olan bitkidir. Üzümçülüyün bu ərazidə yayılmasını e.ə. III minilliyin başlanğıcına aid etmək mümkündür. Üzümçülük və Şərabçılıq Manna və Midiya qədim dövlətləri ərazisində də geniş yayılmışdır. II Sarqonun dövrünə dair mətnlərdə mannalıların şərab anbarları haqqında məlumat vardır. Hətta həmin yazılarda deyilir ki, Aşşur qoşunları e.ə 714-cu ildə urartular üzərinə yürüş təşkil edərkən mannalılar onları şərabla təmin edirdilər. E.ə VI əsrdə Midiyada “…lampa tutmaq və şərab paylamaq peşələri var idi. Şərab paylamaq hörmətli vəzifə idi. Çünki, saqilər şahı tez-tez görürdülər.” Arxeoloji qazantılar zamanı Ağdam şəhəri yaxınlığındakı Üzərliktəpə abidəsindən 3500 il bundan əvvələ aid üzüm toxumları və daşlaşmış gillər aşkar olunmuşdur. Toxumların ən irisi 6,5 mm, gillərin böyüklüyü isə 18–20 mm ölçüdə olmuşdur. İçərisində üzüm qalıqları olan şərab küpləri, Mingəçevirdə tunc dövrünün sonuna aid olan qədim qəbrlərdən tapılmışdır. Qazax şəhərinin qərbindəki Sarıtəpə adlı qədim yaşayış yerindən arxeoloji qazıntılar zamanı küplər, üzüm gilələri və toxumları tapılmışdır. Eramızdan əvvəl II minilliyin sonuna aid olması təsdiqlənmişdi. Həmin küplərin dibində bərkimiş şərab qalığı  da saxlanmışdır. Buda həmin dövrdə bu ərazidə şərabçılığın geniş istehsalını göstərir. Həmçinin 1931-ci ildə Xanlar rayonu yaxınlığında tapılan e.ə.II minilliyin sonu və I minilliyin əvvəllərinə aid edilən küpün içərisindən üzüm tumları, habelə şərabın daşlaşmış çöküntüləri olmuşdur. Arxeoloji qazıntılar zamanı tapılan üzüm qalıqları, təsərrüfat küpləri ilə yanaşı üzümçülükdə və şərabçılıqda işlədilən qədim əmək alətlərini (salxımların töküldüyü hovuz, üzüm əzmək üçünaxurlar, üzüm əzən alətlər və s) Azərbaycan əhalisinin əkinçilik mədəniyyətinin qədimliyindən xəbər verir. Azərbaycanın ayrı-ayrı bölgələrində yüz illərdirki, yetişdirilən xalq seleksiyasının məhsulları olan rəngarəng yerli üzüm sortları (400-dən çox) və xiyabanlarda rast gəlinən yaşlı üzüm tənəkləri habelə üzümdən hazırlanan müxtəlif çeşidli məhsullar (mürəbbə, reçal, doşab, sirkə, abqora, sucuq, kişmiş, mövuc, turşaşirin, şərbət, şərablar, spirt və s.) bu ərazidə əhalinin üzümçülüklə məqsədyönlü məşğul olduğunu göstərir. Dünyanın məşhur səyyahı və alimləri Heredotun (e.ə.V əsr), Plininin(e.ə.23-79-cu il), Strabonun(e.ə.I əsr, eramızın II-III əsri), Əbu Diləfiliu (X əsr), Afanasi Nikitin (XI əsr)və başqalarının əsər, xatirə və qeydlərində üzümün ən qədim vətənlərindən birinində Azərbaycan olduğu barədə fikirlər vardır. Eramızın VII əsrinin ortalarından etibarən islam dininin yayıldığı dövrdə şərabın hazırlanması və içilməsi qəti qadağan idi. Azərbaycanda da bu qadağa üzümçülük və şərabçılığın inkişafına böyük maneələr törətmişdir. Lakin bu sahə tamamilə aradan çıxmamışdır. Ondan təbabətdə müalicə məqsədi kimi istifadə edilmişdir. Respublikamızda üzümçülüyün rolu və əhəmiyyəti əsrlərdən -əsrə artırdı. XIX əsrin axırlarında Azərbaycanın üzümçülük və şərabçılığın güclü inkişaf etdirildiyi ərazilərdə ağ, qırmızı, qara, çəhrayı və s. texniki və kişmişi üzüm sortları (Xərci, Əskəri, Misqalı, Xəlili, Ağ şanı, Kişmişi, Hüseyni, Əmiri, Xəzri, Qızıl üzüm, Çil üzüm, Beyləqani, Keçıəmcəyi və s.) yetişdirilirdi. “Kitabi-Dədə Qorqud” da daha qiymətli mülahizələrə rast gəlirik. Kübar məclislərin şəmliklərində şərabın bir içki kimi daha çox işlənməsi halları məlumdur. 1954-cü il respublikada bu sahədə dönüş ili oldu. Həmin ildə üzüm əkinlərinin sahəsi 28 min hektara çatdırıldı. Respublikanın Qarabağ-Mil, Quba-Xaçmaz, Lənkəran-Cəlilabad zonalarında üzümçülük-şərabçılıq sənayesi üzrə yeni mərkəzləryaradıldı. Şərab zavodları 60 markadan çox şərab istehsal edirdilər. Azərbaycan şərabları özünün son dərəcə ğözəl və təkrar olunmaz buketinə və əla keyfiyyətinə görə layiqli şöhrət qazandı. 1964-cü ildən başlayaraq Azərbaycan şərabları beynəlxalq sərgilərdə dəfələrlə qızıl, gümüş medallara, fəxri diplomlara  layiq görülürdü. Beləki 1955-1980-cı illəri əhatə edən dövrdə Azərbaycan markalı süfrə və desert şərabları, konyak və şampanları beynəlxalq sərgilərdə diqustasiya və yarmarkalarda 4 Qrand-Pri mükafatına, 46 qızıl, 49 gümüş və 3 bürünc medala layiq görülmüşdür.  Artıq 1966-cı ildə respublikada 24 ilkin şərabçılıq zavodu var idi. Onların ümumi gücü 311.8 min dekalitr təşkil edirdi. Azərbaycan şərabları yalnız respublikada deyil, həmçinin xarici ölkələrdə də (Macarıstan, Almaniya, Bolqarıstan, Polşa, Çexoslovakiya, Kuba və Monqolustan) böyük müvəffəqiyyətlə satılırdı. Öz keyfiyyətinə görə Fransanın ən yaxşı şərablarından geri qalmırdı. Bu gün ölkə iqtisadiyyatını yüksəldilməsi nöqteyi nəzərindən üzümçülük prioritet sahələrdən sayılır. Texniki üzüm sortları: Bayanşirə, Mədrəsə, Şirvanşahı, Xindoqnı, Həməşərə, Mələyi, Xərci, qara asma, Qara aldərə, Dəvəgözü, İzabella və s. Texniki üzüm sortları əsasən süfrə (ağ, qırmızı və çəhrayı) tündləşdirilmiş, disserty və kəmşirin şərabların şampan şərab materiallarının və konyakların hazırlanması üçün istifadə edilir. Süfrə üzüm sortları: Ağ xəlili, qara kişmişi, Ağ Şanı, Qara Şanı, Şamaxı Mərəndisi, Şirvan şahısı, Xatını, Qızıl üzüm, Təbrizi, Dərbəndi, Sarıgilə və s. Üzüm sıxmaq üçün istifadə olunan daş (təknə-nov). Təknə-novlarda üzüm ayaqla əzilirdi. Əzilmiş üzüm şirəsi novlardan axaraq küplərə tökülürdü. Azərbaycan şərablarının müxtəlif illərdə beynəlxaq sərgilərdə aldığı diplom və medalları: - “Mil”-1955,1958 - “Şamaxı şərabı”-1952,1958 - “Qara Cahan”-1954-1958 -  “Mədrəsə”-1955,1958.
• İPƏKÇİLİK .İpəkçilik ən qədim kənd təsərrüfatı sahələrindən biridir. İpəkçilik 5 min il bundan əvvəl Çinin Şandum yarımadasında inkişaf etmişdir. İpək açılmasının öyrənilməsinə də bundan 2700 il əvvəl Çində başlamışdır. İpəkqurdu toxumu daha sonralar Orta Asiyaya , ordanda İrana və Azərbaycana gətirilmişdir. Azərbaycanda ipəkçiliyə V-VI əsrlərdə başlamış və sonrakı dövrlərdə ölkənin bütün bölgələrində yayılmışdır. Həmin dövrə aid Mingəçevirdən arxeloji qazıntılar zamanı zərif  toxunmuş parça qalıqları, ipək, yun və pambıq ipinin nümunələri tapılmışdır. Azərbaycanda ipəkçiliklə  əlaqədar olaraq VII əsrdə çoxlu tut bağları olmuşdur. Orta əsr tarixçiləri öz əsərlərində xəbər verirki, X əsrdən etibarən  Bərdədən çoxlu ipək ixrac olunur. İpəkqurdlarını heç kimə məxsus olmayan tut ağaclarının yarpağı ilə bəsləyirlər. Oradan İrana, Xuzistana çoxlu miqdarda ipək göndərilir. XIII-XV əsrlərdə Azərbaycanın  Bərdə, Şirvan, Şəki barama və ipək sapı istehsal edən bölgələrə, Şamaxı, Gəncə və Təbriz kimi iri şəhərləri isə ipək parça toxuyan mərkəzlərə çevrilir. Yerli ustalar tərəfindən hazırlanan ipək sapı, ipək parçalar və başqa ipək məmulatlar Şərq və Qərb bazarlarında geniş alıcısı olmuşdur.  Azərbaycan ipəyi öz keyfiyyəti, incə və zərifliyi baxımından yüksək şöhrət qazanmışdır. Xarici bazarlara Bərdə, Şəki, Gəncə və Şamaxı ipəyi daha çox göndərilirdi. Artıq XVIII əsrin sonu və XIX əsrin əvvəllərindən etibarən Cənubi Qafqazda istehsal olunan 34 min pud ipəyin 29 min pudu Azərbaycanın payına düşürdü. Toplanan həmin məhsulun 40 fazinə qədəri isə Nuxa qəzası verirdi. Məhsulun xeyli hissəsi Rusiyyaya aparılırdı. Oradan isə Avropa ölkələrinə ixrac edilmişdir. Azərbaycan ipəyi 1850-ci ildə Peterburqda və 1852-ci ildə Moskvada təşkil edilmiş Ümumrusiyya sərgilərində nümayiş etdirilmiş və həmin sərgilərdə qızıl medallara layiq görülmüşdür. 1862-ci ildə  Parisdə təşkil edilmiş ümumdünya sərgisinin eksponanti olmuşdur. 1887-ci ildən Tiflisdə “Qafqaz ipəkçilik stansiyası” açılmışdır. Iki ildən sonra bu stansiya Oğuzda (Nuxa qəzası), Lənmbəranda (Şuşa qəzası) özünün şöbəsini açdı. 1898-ci ildə Göyçayda ipəkçilik sərgisi təşkil olunmuşdu. Sərgidə olan 82 eksponantdan 17-si mükafata layiq görülmüşdü. Ötən əsrin 60-70-ci illərində Azərbaycanda ipəkçilik   yenidən inkifaf etmiş, ildə İnstitutun əməkdaşları tərəfindən 50-dən çox yüksək ipəkliyə malik ağ baramalı tut ipəkqurdu və 30-dan çox tut sortları yaradılmışdır. Müxtəlif illərdə ipəkqurdu cinslərindən 16-sı və tut sortlarının 20 hibridi Azərbaycanda rayonlaşdırılmışdırki, buda ipəkçiliyin inkişafına mühüm əhəmiyyət malik olmuşdur. 1949-cu ildə respublikada ağ ipək becərilməyə başladı. Ağ rəngli ipəyi istənilən rəngə boyamaq asan olduğundan bu çox sərfəli idi. Respublikamızda Akası, Bağdad, Obrussa, Oro, Xorasan, İtalya, İstanbul Müsəlman və sair cinslər yaradılmışdı. Barama - ipək sap və ipək istehsalının xammalıdır. Barama “koko” fransız sözü olub, qabıq mənasın verir.  Ipəkdən olan qabıq tırtılların xarici təsirlərdən özlərini qorumaq üçün ətraflarında ifrazatdan sardığı bir məhsuldur. Qurdun daxilində qıvrılmış boru şəklində ipək çıxaran bir vəzi vardır. Vəzilər şəffaf və yapışqanlı maye ilə dolu olur. Həmin maye çölə çıxdıqda və ona hava toxunduqda ipək sapa çevrilir. Tırtıl dörd gün müddətində barama sarıyır. Tırtıl barama sarıyıb qutardıqdan sonra onun içərisində hərəkətsiz olaraq qalır və yuxuya gedir. Bu anlarda tırtılın daxili orqanlarında dəyişiklər gedir. Pup dövrünə keçir. Kəpənəyə çevrilərək baramanı deşib uçub gedir. Keyfiyyətli ipək sap əldə etməkdən ötrü barama əmələ gəldikdən sonra tırtılı onun içərisində zəhərləyib öldürürdülər. İpəkqurdu yumurtalarının sayını artırmaq üçün isə kəpənəyin çölə cıxmasına şərait yaradırdılar.  1qr ipəkqurdu toxumu ( 1qr =1200-2000 yumurta) 22-25 gün ərzindəki ömründə 40kq tut yarpağı yeyir. Baramalar müxtəlıf ölçülərdə olur: uzunluğu 25-40mm, eni isə 12-24mm, çəkisi  3 qr qədər olur. Tırtıllar ipək sapı sarıyaraq barama əmələ gətirdikdən sonra onları 80-90% tempraturda 60-90 dəqiqə saxlayırlarki, baramanın daxilindəki şəklin dəyişmiş tırtıl ölsün, sonra baramanı qurudub barama açan fabrikə göndərirlər.  Baramanın rəngi tamamilə ağ,  limon-sarı, tünd sarı, qırmızımtıla çalan və hətta yaşılvari olur- ipəkqurdunun cinsindən asılı olaraq. Ipəkqurdu başlıca olaraq vəhşi və əhilləşdirilmiş qurdalardan ibarət iki ailəyə ayrılır. Vəhşi ipəkqurdundan ən çox yayılan palıd ipəkqurdudu. Ipəkqurdu toxumu iki cür olur: -Sənaye əhəmiyyətli (qrena-toxum zavodunda əldə edilir) -Super elit və elit sortlar (ipəkçilik stasiyasında yetişdirilir) Tut ağacları və ya çəkil bağları demək olarki, Azərbaycanın bütün zonalarında mövcüd olmuşdur. XIX əsrin sonlarında təkcə Nuxa qəzasında 18000 və Ərəş qəzasında 7000-dən çox kəndli ailəsini xüsusi çəkilikləri var idi. Tut bitkisindən Azərbaycan xalqı həmdə müalicə vasitəsi kimi istifadə etmişdir. Tutun tərkibində vitamin və menerallarla yanaşı zərərverici mikrob öldürücü bakteryalarda var. Təzə və xəzəl halında yarpaqlarından heyvanlar meyvəsindən isə insanlar üçün qida olaraq bəkməz, riçal, mət, kişmiş, şirə, mürəbbə, spirt hazırlanır. Təzə və xəzəl halında yarpaqlarından heyvanlar, meyvəsindən isə insanlar üçün qida olaraq bəkməz, riçal, mət, kişmiş, şirə, mürəbbə, spirt hazırlanır. Qeyd etmək yerinə düşərki, Göyçayın Qaraman kəndindəki “İlyas tut” (Akademik İ.K.Abdullayevin şərəfinə adlandırılan) ağac haqqında görənlərin danışıqları heyratamiz bir haldır. Tut agacının yarpağından alınan ipək parça haqqında Qurani Kərimin 31-ci ayəsində Mömin insanların cənnəti belə təsvir olunur;   ”Onlar orada taxtlara (taftadan və qumaşdan)  yaşıl paltarlar geyəcəklər.”
• XIX əsrin 50-Cİ İLLƏRDƏ KƏNDLİNİN YAŞAYIŞ TƏRZİ haqqında bəhs edir.Muzeyin ən maraqlı güşəsi respublikanın dağətəyi zonasında yerləşən 50-ci illəri əhatə edən kənd həyətinin quruluşundan bəhs edir. Kəndli həyətlərinin nisbətən az hissəsini tutan məişət-istehsal bölməsi (Azərbaycanın bəzi kəndlərində buna “eşik”, “qapı-baca”, “çöl”, “qapı”, “məhlə” də deyilir), yaşayış evinin qarşısında yerləşir və arakəsmələrlə digər bölmələrdən ayrılır. İlin isti aylarında məişət-istehsal bölməsi daha çox “açıq mətbəx” rolunu oynayır. Ev məişətində bütün istehsal prosesləri (əyirmək, daramaq, boyamaq, keçə salmaq, süd məhsullarını emal etmək və s.) orada həyata keçirilirdi. Kölgəlik, sərinlik yaratmaq üçün məişət-istehsal bölməsinin üzərinə üzüm budaqları sarmaşdırılmış hündür çardaq düzəldilirdi, söyüd və qovaq ağacları əkilirdi. Burada qədim radio, çıraqlar, ovçu geyimi, qənd çantası, ət doğramaq üçün kötük, həsir tərəzi, kürə, yapıncı, səhəng zənbillər, duz çantası və s. nümayiş olunur. Neft lampasını, qaz lampasını və elektriklə işləyən közərmə lampasını ixtira edənə qədər lampa gildən, daşdan və ya metaldan hazırlanmış qabıq formalı olub içərisinə bitki və ya heyvan yağı islanmış fitil yerləşdirilirdi. Neft lampası – XIX əsrin II yarısında Azərbaycanda evlərin işıqlandırılmasında mazut və qara neftlə işləyən qaraçıraqlardan istifadə olunmağa başlandı. Onlar saxsıdan, şüşədən, misdən və tənəkdən düzəldilir, döşəmədən  müəyyən hündürlükdə, ağacdan hazırlanmış çıraqbanların üstünə qoyulurdu. XX əsrin əvvəllərinə yaxın qaraçıraqları tədricən şüşəli lampalar, fənərlər əvəz etməyə başladı. Bundan sonra xalqın məişətinə ardıcıllıqla “yeddilik”, “onluq” “otuzluq” lampa növləri daxil olur.Biz burada təndirxana və ocaqlıq hissəsini görürük. Təndirxana dörd dirəkdən qurulan çardaqdan ibarətdir. Təndirxananın yanları adətən açıq saxlanılır. Onu həyətin sakit tərəfində inşa edirlər. Təndir – çörək bişirmək vasitəsini gil, saman, qum və s. qatışığından hazırlanmış palçıqdan düzəldirlər. Qədim zamanlarda təndirdən ev qızdırmaq, gil məmulatı bişirmək, meyvə qurutmaq, xörək bişirmək və s. üçündə istifadə edilirdi. Yeraltı və yerüstü təndirin “döymə” adlı, “badlı”, “kərpic” növləri var. Yaxın Şərq və Orta Asiya, qafqaz xalqları arasında geniş yayılmışdır.  Xalq arasında təndirdən indidə istifadə olunur. Xərək – Çörəkbişirmə vasitəsidir. Şimal-şərq bölgəsində yayılıb. XIII əsrdən mövcüd olmuş və əhalinin məişətində mühüm rol oynamışdır. Hazırlanması üçün qırmızı torpağa kirəmid qırıqları və keçi qəzili qatılıb ayaqla yoğururlar. Kürə - palçıqdan, gildən və ya dəmirdən düzəldilən kiçik ocaq xörəyi bişirmək üçündür, içinə kömür tökülür. Quba, Xaçmaz və Şəki bölgələrində geniş istifadə olunur. Rəfətə - Bir tərəfi düz olan, yastığı xatırladan rəfətə vasitəsilə yuxa və lavaşı təndirə yapırlar. Rəfətənin arxa hissəsində əl keçirmək üçün yer saxlayıb kənarına ağac qoyub ona hörürlər. Üst hissəyə ot qoyub üstünə parça çəkirlər. Rəfətədən Naxçıvan, Lənkəran və Şirvan bölgələrində daha çox istifadə edilir. Qulaqlı fırçın – xəmirin yoğrulması və çörək bişirilməsi üçün ağacdan hazırlanan vasitə Maldar əhali arasında üst geyim növü olan yapıncıdan geniş istifadə olunurdu. Yapınci yağış və qar suyunu keçirməyən, insan orqanizmini  soyuqdan, küləkdən və bürküdən yaxşı qoruyardı. Köçəri həyat tərzi keçirən kəndli yapıncıdan həmçinin yorğan - döşək kimi də istifadə edirdi. əsasən çobanların istifadəsində olardı.
• DAĞLIQ SAHƏ-.Azərbaycanın meşələrinin sahəsi ümumi əraziyə görə az olsa da çox zəngindir. Burada 435 növ ağac və kol bitir.Respublika meçələrinin əksər sahələri Böyük Qafqazda, Kiçik Qafqazda və Talış dağ bölgəsində yerləşir. Meşənin çox hissəsi palıd, fıstıq, vələs, cökə, ağcaqayın və s. ağaclardan ibarətdir. Dəmirağac – Azərbaycanda bitən nadir ağaclar siyahısına daxildir. İstisevən ağacdır. Lənkəran, Astarada təbii halda bitir. Bu ağacın parçası odda yanmır, suda batır. Hündürlüyü 25 m-ə catan qollu-butaqlı ağacdır.  200 ilə qədər və daha artıq yaşayır.  Dəmirağacı bərk olduğundan telefon və elektrik dirəklərinin düzəldilməsində, körpülərin qurulmasında istifadə olunur. Azərbaycan Dağlıq ölkə olmasına baxmayaraq onun relyefi çox müxtəlifdir. Burada Azərbaycanın bir dağlıq ərazisinin maketini görürsünüz. Burada dağ keçiləri, qartallar, tısbağa, kəklik, dağ siçanları nümayiş olunur.
• ATÇILIQr.Azərbaycanda minilliklər boyu yerli əhalinin təsərrüfat məişətində mühüm rol oynayan at ən qiymətli xalq nəqliyyat vasitələrindən biri  kimi geniş yayılmışdır. Muğanda Əliköməktəpə qədim yaşayış yerindən tapılan at sümükləri göstərirki, hələ 6-7 min il bundan əvvəl Azərbaycanda əhilləşmiş iki at cinsi olmuşdur. Deməli, Azərbaycan atçılığın vətənlərindən olmuşdur. Boz dağların arasında qərar tutan Mingəçevirdə 3 minillik tarixi olan kurqanlardan onlarca at skeleti və onun ayrı- ayrı hissələri tapılmışdır. Həmin skeletlərin üzərində qiymətli əşyalar, tunc asmalar, düymələr, kəmərlər və başqa at ləvazimatı aşkar edilmişdir. Atın müqəddəs heyvan kimi baxan yerli əhali onun baş və ayağını bəzək ləvazimatı qəbirlərə qoymuşlar. Atçılıq Manna və Midiya dövlətləri ərazisində xüsusilə inkişaf etdirilmişdir. Mannada atçılığın geniş yayıldığını assur mixi yazıları təsdiq edir. Antik dövr müəlliflərin əsərlərində Midiyanın Misey çölündə 160000 baş qiymətli at otarıldığı qeyd edilmişdir. Midiyada yetişdirilən yonca zəif atlara can və qüvvə verirdi. T.Bəhramiyyə görə qədim İranlılar Midiyanın ağ atını müqəddəs sayırdılar. Qafqazda atçılığın tarixinin araşdırılmasında Qobustan qaya təsvirləri daha böyük maraq doğurur. Bu təsvirlərin xeyli hissəsində müxtəlif görkəmdə at təsvirləri öz əksini tapmışdır ki, onların da yaşı dörd min ildən az deyildir. Qobustan Yazılıtəpə abidəsini misal göstərə bilərik. E.ə II minilliyin sonu və e.ə I minillyin başlanğıcından atçılığın müqayisəedilməz dərəcədə inkişafı bir sıra obyektiv səbəblərlə əlaqədardır. At ilxəlarının sayının artması və ondan geniş istifadə edilməsinin ən başlıca səbəbi köçmə maldarlıq formasının inkişafı ilə əlaqədar olmuşdur. Tayfalar arasında ərazi və varlanma üstündə gedən arası kəsilməyən mübarizələr də atın inkişaf etdirilməsinə şərait yaratmışdır. Bu narazılıqlar, iğtişaşlar ibtidai icma quruluşu və ilk sinifli cəmiyyətin yarandığı və dövlətlərin meydana gəldiyi şəraitdə daha geniş şəkil almışdır ki, bu da atçılığın inkişafını sürətləndirmişdir. IX-X əsrlərdə yaşayan ərəb müəllifləri qeyd edirlərki, Azərbaycan özünün sürətlə qaçan və davamlı atları ilə məşhurdu. Iran, İraq və Suriyada bu atlar çox yüksək qiymətləndirilir. Keçən əsrlərdə olduğu kimi XVII-XVIII əsrlərdə də atçılıq inkişaf etmişdir. Lakin bu inkişaf 19-20 əsrin əvvəllərində daha geniş meydan olmuşdur. 1843-cü ildə Azərbaycanın altı qəzasında 82075 at olduğu halda 1858-ci ildə onların sayı 114086 çatmışdır. 1898-ci ildə Bakı quberniyasında 9962 baş at vardı. 1897-ci ildə Yelizavetpol quberniyasında 91487 baş at olmuşdur. XX əsrin əvvəllərində Azərbaycanda 150-200 min baş at olmuşdur. XIX əsrin və XX əsrin əvvəllərində Azərbaycanda Qarabağ, Qazax, Şirvan və Quba atları daha məşhur idi. Qafqazda say etibarı ilə də ən çox at Qarabağdadır. Qrabağ atının tarixi hələlik qəti müəyyən edilməyib. Lakin bu ərazidə üç minillik tarixi olduğunun ehtimal etmək olar.Araşdırmalar nəticəsində Qarabağ atları öz mənbəyini ən qədim zamanlarda Azərbaycanda mövcüd olmuş Nisey atlardan götürülmüşdür. Nisey atlarından əsas iki qol ayrılmış: onlardan biri Türkmən xalqının yetişdirdiyi Axal təkə atları digəri isə azərbaycan xalqına məxsus olan Qarabağ atları olmuşdur. Orta əsrlər boyu bəslənilib-yetişdirilən Qarabağ atı XVIII və XIX əsrlərdə daha genış ərazini bürümüş, cinsi xeyli yaxşilaşdırılmış və özünün xeyli inkişaf mərhələsinə çatmışdır. XIX əsrin 1-ci yarısında Qarabağda cins atları olan onlarla at zavodları olmuşdur. Qarabağ atlarının yerişi cəld, geniş və yaraşıqlıdı. Özünə məxsus yaraşıqlı bədən quruluşu vardır. XIX əsrin sonu XX əsrin əvvəlində keçirilən beynəlxalq və ümumrusiya at sərgi və müsabiqələrində Qarabağ atı yüksək qiymətləndirilmiş və mükafatlara layiq görülmüşdür.1867-ci ildə Parisdə beynəlxalq sərgisində “Xan” adlı qızılı kəhər ayğır gümüş medala layiq görülmüşdü. 1869-cu il Moskva sərgisində “Meymun” gümüş medal və pul mükafatı, “Toxmaq” bürünc medal və “Sərbinaz” fərqlənmə diplomuna layiq görülmüşdü. 1872-ci il sərgisində “Bayram” adlı ayğır 3-cü pul mükafatına layiq görülmüşdü. Lakin XX əsrdə Qarabağ cinsinin tarixində ən önəmli hadisə kimi “Qarabağ” at zavodunun yaradılmasının əvəzsiz rolu qeyd olunmalıdır. 1949-cu ildən Ağdam ərazisinin yaxınlığındakı Göytəpə adlanan yerdə (vaxtı ilə Xan zavodlarına məxsus idi) zavod uğurla fəaliyyətə başlayır. 1952-ci ildə 6 baş tipik Qarabağ atı seçilərək ümumittifaq kənd təsərrüfatı sərgisində iştirak etmək üçün Moskvaya göndərilir. 1956-cı ildə Sovet hakimiyyəti tərəfindən İngiltərə kraliçası II Yelzavetaya zavodda yetişdirilmiş zaman adlı ayğırın hədiyyə edilməsi cinsin tarixində önəmli hadisələrdən hesab edilir. Həmin atı kraliçaya məşhur Jokey Əli Taxıyev aparmışdır. Qarabağ atları bir çox xarici dövlətlərə o cümlədən Almaniyaya, Hollandiyaya, İsveçrəyə, İtalyaya, Fransaya və digər ölkərədə satılmışdır. Qərbi Azərbaycanda qədimdən geniş yayılmış at cinsi Qazax atıdı. Qazax at cinsinə “Dilboz və Haçadil” də deyilirdi. Qazaxın Xanlıqlar kəndində olan tanınmış  Dilbozlar nəsli uzun müddət Qazax atının cinsləşməsinə qayğı göstərmiş və ona öz adını vermişdir.  Bu at davamlı, qoşquda əlverişli, minikdə yüngül və möhkəmdir. Qazax atları saatda 7–8 km qət edir. Bir gündə 60–70 km yol gedə bilir. Çox qədim zamanlardan atı yükləmək və qısməndə minmək üçün ona palanda vurulurdu. Palan yumuşaq keçedən düzəldilərək içərisi yunla doldurulurdu.Sonralar isə palanı yəhərlə əvəz edildi. Yəhərlərin bir neçə növü vardır: müsliman yəhəri, çərkəzi yəhəri və ingilis yəhəri. Minik atlarına çox vaxt “Ərəb yəhəri” deyilən yerli yəhər vurulurdu. Yəhərin hər iki tərəfindən üzəngi asılır. Üzənginin asması qayışdan ayaqları metaldan olur. At ləvazimatı içərisində yüyənin öz yeri var. Onlarla atı idarə etmək üçün istifadə edilir. Atın yüyəninə zınqrov asılır. Zınqırov yaraşıq üçün olmayıb həmdə atın hazır oynaq vəziyyətdə olmasın təmin edir. Atın nalsız minməsi qeyri mümkündür. Bu vəziyyətdə atın ayağı zədə alır və nəticədə xəstəliyi düçar olur. At xalqımızın sevib-bəslədiyi, ehtiram göstərib əzizlədiyi müqəddəs heyvan olmuşdur. Atın təzə doğulanı dayça, altı aylığına daylaq, üç illik ərkəyinə üryə, dişisinə qulam, 4 yaş arasına At (erkəyinə), Madyan( dişisinə) deyilir. Döllük ata ayğır deyilir. Atçılıq minilliklər boyu xalqımızın məişətində mühüm rol oynamış ən müqəddəs və etibarlı heyvan sayılmışdır. Xalqımız mərd igidin adını köhlənlə qoşa çəkibdir:  “ Yaxşı minən igid ümidinin ata bağlar”, “At- igidin yaraşığıdır”, “ At ölər meydan qalar, igid ölər ad-san” və s. deyiblər. Insanı cavan saxlayan, qürurlu  və ümidli edən at tarixi döyüşlərin səngər qalası, qələbə şöləsi, xalq oyunlarının gözəlliyi cıdırların yaraşığı olmuşdur. Qədim xalq oyunlarıdan olan “Çövkən” oyunu çevik,cəld, dözümlü,mərd igidlərin hazırlanmasında böyük rol oynamışdı. Bu oyunu ağacdan hazırlanan “Çövkən” adlı alətin adı ilə bağlıdır. “ Çövkən”-in qaydası üzrə altı oyunçu at belində bir-birlərinə rəqib iki dəstəyə ayrılaraq topu uznuluğu 120–130 cm ucu əyri çövkənlə  rəqib qapısından keçirməlidirlər. 2 saat davam edən oyun musiqi ilə müşayiət edilirdi.Bütün oyunçular milli geyimdə çıxış edirlər: papaq, arxalıq, gen şalvar, yüngül ayaqqabı. Dahi Nizami “Xosrov və Şirin” poemasında bu oyunnun təsvirinə geniş yer ayırmışdır.

• Bakı muzeylərinin siyahısı
• Azərbaycan muzeyləri

• ^{[ölü keçid]}
• . www.agro.gov.az. İstifadə tarixi: 02.02.2021.
• . teleqraf.com. İstifadə tarixi: 02.02.2021.