Ayaz Niyazi oğlu Mütəllibov (12 may 1938, Bakı – 27 mart 2022, Bakı) — Azərbaycan siyasi xadimi, Azərbaycan Respublikasının 1-ci prezidenti (1990–1992), Azərbaycan Kommunist Partiyası Mərkəzi Komitəsinin sonuncu, 14-cü birinci katibi (1990–1991).
| Ayaz Mütəllibov | |
|---|---|
.jpg) | |
| 5 fevral 1991 – 6 mart 1992 | |
| Əvvəlki | vəzifə təsis edilib |
| Sonrakı | Yaqub Məmmədov (i. e.) |
| 14 may 1992 – 18 may 1992 | |
| Əvvəlki | Yaqub Məmmədov (i. e.) |
| Sonrakı | İsa Qəmbər (i. e.) |
| 18 may 1990 – 5 fevral 1991 | |
| Əvvəlki | vəzifə təsis edilib |
| Sonrakı | vəzifə ləğv edilib |
| 25 yanvar 1990 – 14 sentyabr 1991 | |
| Əvvəlki | Əbdürrəhman Vəzirov |
| Sonrakı | vəzifə ləğv edilib |
| 1 iyul 1990 – 21 avqust 1991 | |
| 27 yanvar 1989 – 26 yanvar 1990 | |
| Əvvəlki | Həsən Seyidov |
| Sonrakı | |
| 30 oktyabr 1982 – 27 yanvar 1989 | |
| Əvvəlki | Sabit Abbasəliyev |
| Sonrakı | Rəhim Hüseynov |
| 4 iyul 1979 – 30 oktyabr 1982 | |
| Əvvəlki | Əlibala Əsədullayev |
| Sonrakı | Sənan Axundov |
| 27 avqust 2003 – 30 iyun 2012 | |
| Əvvəlki | Zərdüşt Əlizadə |
| Sonrakı | Vəzifə ləğv edildi. |
| 1999 – 2003 | |
| Əvvəlki | Vəzifə təsis edildi. |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | 12 may 1938 |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 27 mart 2022(83 yaşında) |
| Vəfat yeri | |
| Dəfn yeri | |
| Partiya |
|
| Təhsili | |
| Fəaliyyəti | siyasətçi |
| Atası | Niyazi Mütəllibov |
| Anası | Kübra Mütəllibova |
| Həyat yoldaşı | |
| Uşaqları |
oğulları: Azad (1962–2011) Zaur (d. 1970) |
| Dini | islam |
|
|
|
| Təltifləri |
|
|
|
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
Həyatı
Ayaz Niyazi oğlu Mütəllibov 12 may 1938-ci ildə Bakıda ziyalı ailəsində anadan olub. Əslən Şamaxının Sarıtorpaq məhəlləsindəndir. 1962-ci ildə Azərbaycan Neft-Kimya İnstitutunu maşınqayırma ixtisası üzrə bitirib.
Əmək fəaliyyətinə 1958-ci ildə Azərbaycan Elmi-Tədqiqat Hidrotexnika və Meliorasiya İnstitutu bürosunun böyük texnik-konstruktoru kimi başlamışdır. 1959–1974-cü illərdə Bakı məişət elektrik cihazlar zavodunda işləmişdir. Burada o, quraşdırma sexinin ustası, mühəndis, texniki nəzarət şöbəsinin rəisi, baş konstruktor, baş mühəndis, zavodun direktoru olmuşdur. 1974–1977-ci illərdə "Bakelektroməişətmaş" istehsalat birliyinin baş direktoru olmuşdur.
Ayaz Mütəllibov 27 mart 2022-ci ildə 83 yaşında vəfat etmişdir. Sabiq prezident Birinci Fəxri Xiyabanda dəfn olunmuşdur.
Siyasi fəaliyyəti
Ayaz Mütəllibov 1963-cü ildə Sovet İttifaqı Kommunist Partiyasına üzv qəbul edilmişdir. 1977-ci ildə Bakı şəhəri Nərimanov Rayon Partiya Komitəsinin ikinci katibi seçilmiş, 1979-cu ildə respublikanın yerli sənaye naziri təyin olunmuşdur. 1982-ci ilin oktyabrında Azərbaycan SSR Nazirlər Soveti sədrinin müavini — Dövlət Plan Komitəsinin sədri, 1985-ci ildən isə Azərbaycan SSR Ali Soveti sədrinin müavini vəzifələrini tutmuşdur.
Ayaz Mütəllibov 1981–1986-cı illərdə Azərbaycan Kommunist Partiyası Təftiş Komissiyasının üzvü, 1986-cı ildən Mərkəzi Komitənin üzvü olmuşdur. 1989-cu ilin yanvarından Azərbaycan SSR Nazirlər Sovetinin sədri olmuş, 1990-cı ilin yanvar ayında Azərbaycan Kommunist Partiyası Mərkəzi Komitəsinin birinci katibi, daha sonra, 1990-cı il may ayının 18-də Azərbaycan SSR Ali Soveti tərəfindən yeni təsis olunmuş Azərbaycan SSR Prezidenti vəzifəsinə seçilmişdir.
1990-cı ilin iyulundan 1991-ci ilin avqustuna kimi Sovet İttifaqı Kommunist Partiyası MK-nin və Sov. İKP MK-nin Siyasi Bürosunun üzvü olmuşdur. 1991-ci ilin avqustunda Moskvada SSRİ prezidenti Mixail Qorbaçova qarşı baş verən Avqust qiyamını dəstəkləyən az sayda respublika rəhbərlərindən biri də Ayaz Mütəllibov idi, lakin 2016-cı ildə verdiyi müsahibədə Mütəllibov bunu inkar edərək çevrilişi dəstəkləmədiyini deyib.
1991-ci il sentyabrın 8-də ümumi seçkilərdə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti seçilmişdir. Prezident seçilməsinə baxmayaraq müxalif AXC hərəkatının təzyiqi nəticəsində Ayaz Mütəllibov Ali Soveti buraxmışdır. Onun yerinə Milli Məclisi təşkil edilmiş, oradakı 50 nəfərlik deputat yerlərinin yarısı müxalifətə verilmişdir.
1992-ci il fevralın 25-dən 26-na keçən gecə Xocalıda ermənilər rus ordusunun köməkliyi ilə dəhşətli qətliam törədirlər, azərbaycanlıları soyqırıma məruz qoyurlar (bax: Xocalı soyqırımı). Bu faciədən sonra Milli Məclisdə xalqın dəstəyini qazanan o vaxtkı müxalifət növbədənkənar sessiyanın çağırılmasına nail olur və Ayaz Mütəllibovu tutduğu vəzifədən istefa verməyə məcbur etmiş, nəticədə 1992-ci il martın 6-da istefa vermişdir.
Həmin ilin mayında faciənin səbəblərini araşdıran komissiya Ayaz Mütəllibovun günahını təsdiq edən faktlar aşkar etmədiyindən Ali Sovet öz qərarını ləğv edir və onu mayın 14-də vəzifəsinə qaytarır. Buna baxmayaraq, müxalif cəbhədə duran "Xalq Cəbhəsi"nin təzyiqi altında Ayaz Mütəllibov yeniden istefası barədə sənədi imzalamalı olur və ölkəni tərk edir. O vaxtdan etibarən o, 1992-ci ildən 2012-ci ilə qədər Moskvada yaşayıb. 2003-cü il Azərbaycan prezident seçkilərində prezidentliyə namizədliyini irəli sürsə də MSK təsdiq etməyib.. 2012-ci ildə yenidən Azərbaycan qayıdıb.
Ayaz Mütəllibov 1999–2003-cü illərdə Vətəndaş Birliyi Partiyasının sədri, 27 avqust 2003-cü ildən Azərbaycan Sosial Demokrat Partiyasının həmsədri olub. Partiyanın 2012-ci il iyunun 30-da Bakıda keçirilən qurultayına təbrik məktubu göndərən Ayaz Mütəllibov partiyanın həmsədri vəzifəsindən və siyasətdən getdiyini bəyan etmişdir.
Azərbaycanda sabiq prezidentə cinayət işləri qaldırılıb. Baş Prokurorluq Ayaz Mütəllibovu Nazirlər Sovetinin sədri və prezident vəzifələrində işlədiyi, habelə istefa verəndən sonrakı dövrdə çoxsaylı ağır cinayət əməlləri törətməkdə ittiham etmişdir.
Kitabları
- Yolumuz milli birlik və əməkdaşlıq yoludur. Bakı: Kommunist, 1990.
- Xalqın müqəddəratı üçün məsuliyyət hissi ilə. Bakı: Kommunist, 1990.
- 7 ilin 70 anı. Hadisə, fakt, şərh. 2011.
İstinadlar
- ↑ Ayas ogly Mutalibow // (alm.).
- ↑ .
- . 2022-01-17 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-01-17.
- ↑ Rahr, Alexander G. Mutalibov, Ayaz Niyazi ogly // (ingilis). Boulder, Colorado: Westview Press. 1990. səh. . ISBN 0-8133-8015-4.
- ↑ Ајаз Нијази оғлу Мүтәллибов: [Азәрбајҹан Совет Сосиалист Республикасынын Президенти] // Коммунист. № 109 (21177). 19 мај 1990-ҹы ил. С. 1.
- . 2023-02-16 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-03-28.
- . 2022-03-30 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-03-28.
- Ајаз Нијази оғлу Мүтәллибов: [Азәрбајҹан ССР Назирләр Советинин сәдри] // Коммунист. № 24 (20792). 28 јанвар 1989-ҹу ил. С. 1.
- . 2020-09-23 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-08-26.
- . 2020-02-17 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-08-26.
- . 2022-12-10 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-05-08.
- . Apa.az (az.). 2024-07-13. 2024-07-12 tarixində . İstifadə tarixi: 2024-07-12.
- . 2013-11-02 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2012-07-02.
- . 2010-05-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2010-05-14.
Xarici keçidlər
- 2016-03-05 at the Wayback Machine
- ( (az.)). youtube.com/ANS TV. 1993-03-06. İstifadə tarixi: 2015-01-17.
- 2017-06-25 at the Wayback Machine
- 2017-10-29 at the Wayback Machine