Ay bəri bax və yaxud "Bura bax" — Azərbaycan xalq mahnısı. Mahnı demək olar ki, bütün xalq ifaçılarının — xanəndə və vokalçıların repertuarına daxildir. Bu baxımdan mahnının ifa variantları çoxdur. Bu sevgi məzmunlu lirik mahnıdır, təbiətcə nikbindir.
| "Ay bəri bax" | |
|---|---|
.jpg) "Ay bəri bax" mahnısının səsləndiyi Qız qalası baletinin posteri | |
| Cabbar Qaryağdıoğlu tərəfindən ifa olunmuş mahnı | |
| Yayımlanıb | Əfrasiyab Bədəlbəylinin Qız qalası baletində |
| Dil | azərbaycan |
| Bəstəkar | Səid Rüstəmov |
Mahnının tarixi
Mahnının yaranma tarixi XVIII–XIX əsrlərə aiddir. Xanəndənin ifa etdiyi mahnının yazısı XX əsrin əvvəllərində qrammofon vallarında qorunub saxlanılmışdır. Mahnının ilk nota yazısı 1920–1930-cu illərə təsadüf edir.
Müxtəlif illərdə müşayiətlə səs və xor üçün notlar və aranjimanlar yaranmışdır. Birinci variantda poetik mətn bayram təbriki ilə bağlıdır, mətn həm də sevgi etirafını əks etdirir (1938-ci ildə Cabbar Qaryağdıoğlunun ifası ilə Səid Rüstəmov tərəfindən lentə alınıb). Mahnının Cabbar Qaryağdıoğlunun ifasında Rüstəmovun nota yazılan ikinci variantı — "Ay al çan, çaxır" "Azərbaycan xalq mahnıları" toplusunda (2-ci cild, Bakı, 1956) çap olunub. Mahnını bu variantı daha çox yayılmışdır. 1956-cı ildə mahnının sözləri nota və Leonid Zorinin rus dilinə tərcüməsi ilə birlikdə nəşr olunub. 1981-ci ildə toplu yenidən nəşr edilib.
Mahnı 1959-cu ildə Moskvada keçirilən Azərbaycan incəsənəti ongünlüyündə ifa olunub. 1960-cı ildə Pavel Antokolski və Çingiz Hüseynovun redaktorluğu ilə nəşr olunan Azərbaycan poeziyasının antologiyasında Konstantin Simonovun tərcüməsində rus dilində dərc edilib. Simonovun tərcüməsində mahnı həm də "Azərbaycan xalq poeziyası" (Leninqrad, 1978) nəşrində dərc edilmişdir.
Bu tərcümə yüngül kədər və gənclik şənliyinin birləşməsini ifadə edir. Tərcümənin əsas uğuru düzgün tondur. Orijinalın mənasından o qədər də zərərsiz olmayan kənarlaşmalar da var. Orijinalda "daşlar" pəncərədən yox, pəncərədən uçur. Azərbaycan dilində tərcümədə sonuncu misra hal-hazırda nəşr olunan xalq mahnıları arasında yoxdur. Qeyd olunur ki, tərcümədə evliliyə deyil, sadəcə olaraq gənc ehtiras impulsuna istinad edilir, lakin bu aydın deyil.
Hazırda "Ay bəri bax" mahnısı həm el şənliklərində, həm də konsertlərdə səslənir. Mahnının ərazisi Azərbaycan Respublikası ilə yanaşı, Cənubi Azərbaycanı, eləcə də Anadolu (Türkiyə) ərazisini əhatə edir.
Mahnının quruluşu
Mahnının melodiyası segah üstündə qurulub. Bu tərz öz emosional məzmununa görə lirik məhəbbət hisslərini əks etdirir və yalnız Azərbaycan xalq mahnıları üçün xarakterikdir.
Xalq mahnılarını harmoniyalaşdıran Azərbaycan bəstəkarı Üzeyir Hacıbəyovun təqdimatına görə, "Ay bəri bax" xalq mahnısının harmonik sxemi belə görünür:
|
Mahnı unison girişi ilə başlayır, sonra sopranolar melodiyanı müşayyət edir, tenorlar və altoslar onlara replika verir, baslar isə rəqsin ritmik modelini dəstəkləyir. Ümumilikdə Azərbaycan xanəndəliyi üçün səciyyəvi olan bir hadisə kimi, bir rejim daxilində solo improvizasiya bir giriş kimi xor ifasında da qorunub saxlanılır. |
|
Mahnının poetik mətninin forması karten prinsipi əsasında qurulmuş dördlük bayatıdır. Əsərin əsas ideyası üçüncü və dördüncü sətirlərdədir. Mahnıda Azərbaycan xalqının adət-ənənələri ilə bağlı olan "pəncərə" – "pəncərə" sözü tez-tez təkrarlanır. Bakı Musiqi Akademiyasının professoru Cəmilə Həsənovanın sözlərinə görə, mahnıda pəncərə "bu əsərin meydana çıxmasına təkan olmuş hadisələrin baş verdiyi müəyyən məkana çevrilir":
|
|
Əvvəllər azərbaycanlı qızların küçədə sərbəst gəzməsi, oğlanlarla tanış olması, söhbəti adət deyildi. Ən yaxşı halda pəncərədən ünsiyyət qura bilirdilər, ona görə də gənc qızların həyatı pəncərələrdən kənarda keçirdi. Eyni səbəbdən gözəl bir qız görmək, aşiq olmaq və evlənmək istəyən gənc oğlanların həyatında pəncərə böyük əhəmiyyət kəsb edir. |
|
Mahnının bütün digər variantlarda, eləcə də müasir yozumlarda poetik mətninin məzmunu dodaqlarından mahnı oxunan bir gəncin sevgi etirafını əks etdirir. Mahnıda həm də sevgilinin evlilik arzuları, ayrılmadan öncə vidalaşmaq, tezliklə görüşmək ümidi öz əksini tapıb. Sevgiliyə ünvanlanan "Ay bəri bax" sözləri nəqərat kimi təkrarlanır.
Mahnının xalq arasında müxtəlif versiyaları var. Hər bir misra həm kompozisiya, həm də məzmunca tam bir bütövdür. Bəndlər öz aralarında süjet birliyi ilə deyil, əhvali-ruhiyyə vəhdəti ilə birləşir. Bu baxımdan, misralar müstəqil mövcud ola bilər və onlar sərbəst şəkildə yenidən təşkil edilə bilər. Müxtəlif bölgələrdə misralar müxtəlif versiyalarda və müxtəlif saylarda mövcud ola bilər.
Mahnının sözləri
Mahnının mətni 1982-ci ildə Bakıda Həmid Araslının redaktorluğu ilə "Azərbaycan Klassik Ədəbiyyatı Kitabxanasının" birinci cildində ("Folklor") Azərbaycan dilində nəşr edilmişdir. Cildin tərtibçiləri Təhmasib Fərzəliyev və İsrafil Abbasovdur. Bu nəşrdə çap olunan xalq mahnılarının mətnləri Ə.Bağırov tərəfindən tərtib edilmiş "Xalq mahnıları" (Bakı, 1961), Əhməd İsazadə və Nəriman Məmmədovun tərtib etdikləri "Xalq mahnıları və rəqs melodiyaları" kitablarından toplanmışdır (Bakı, 1975)..
| Mahnının sözləri |
|---|
|
Pəncərədən daş gəlir, |
Mədəniyyətdə
Mahnının melodiyasından Azərbaycan bəstəkarı Əfrasiyab Bədəlbəyli özünün ilk Azərbaycan baleti "Qız qalası"nda (1940) istifadə etmişdir. Mahnı epiloqda qəmli səslənir, qəhrəmanın keçmiş işıqlı günlərinin xatirəsini canlandırır.
"Ay bəri bax" adlı eyniadlı Azərbaycan milli rəqsi var. Bu rəqs Əfrasiyab Bədəlbəylinin "Qız qalası" baletində simfonik işlənib.
Azərbaycanlı rejissor Rasim Ocaqovun "Ad günü" (1977) filminin səhnələrindən birində baş qəhrəmanlar Əli (David Uplisaşvili) və Mustafa (Hacı İsmayılov) "Ay bəri bax" mahnısını oynayıb oxuyurlar. Həmçinin azərbaycanlı rejissor Rasim İsmayılovun "Alman klinikasına şəxsi səfər" (1988) filmindəki obrazlardan biri tərəfindən mahnıdan bir parça oxunur.
İstinadlar
- ↑ Составители П. А. Азизбекова, ru:Шихали Курбанов. Великая дружба азербайджанского и русского народов. Б.: Издательство Академии наук Азербайджанской ССР. Под ред. И. А. Гусейнова. 1964. 153.
- ↑ Земфира Сафарова. Музыкально-эстетические взгляды Узеира Гаджибекова. М.: Советский композитор. 1973. 156.
- ↑ В. С. Виноградов. Вопросы развития национальныкии музыкаиьных культур в СССР. М.: ru:Советский композитор. 1961. 35.
- ↑ // Официальный сайт Общества азербайджанцев Латвии. 24 марта 2014.
- ↑ Абасова Э. А. Азербайджанская музыка // ru:Музыкальная энциклопедия. 1. М.: Советская энциклопедия, Советский композитор. под ред. Ю. В. Келдыша. 1973.
- ↑ Э. Г. Абасова, К. А. Касимов. Очерки музыкального искусства Советского Азербайджана 1920-1956. Б.: Элм. 1970. 84.
- Азербайджанские народные песни. I. Б.: Ишыг. Составитель ru:Бюльбюль. 1981. 22.
- Антология азербайджанской поэзии. М.: Государственное издательство художественной литературы. Переводы под редакцией П. Антокольского и Ч. Гусейнова. 1960. 167.
- Народная поэзия Азербайджана (2-е). Л.: Советский писатель. Под ред. Ф. Я. Прийма. 1978. 106.
- ↑ Мустафа Искандерзаде. Мастерство художественного перевода. Б. Под редакцией Николая Хатунцева. 2013. 50–51.
- ↑ Библиотека азербайджанской классической литературы в 20 томах. I. Фольклор. Баку: Наука. под ред. Г. Араслы. 1982. 444–445. (az.)
- Библиотека азербайджанской классической литературы в 20 томах. I. Фольклор. Баку: Наука. под ред. Г. Араслы. 1982. 500. (az.)
- П. С. Гуревич. Музыка народов нашей страны. М.: Знание. 1975. 63.
Xarici keçidlər
- в исполнении Илахи Ибадовой (YouTube)