Axtarış işləri
Axtarış işləri (rus. Разведка месторождений полезных ископаемых) — faydalı qazıntı yataqlarının aşkar edilməsi və qiymətləndirilməsinə dair işlər kompleksi. Faydalı qazıntı yataqlarının axtarışı 3 mərhələdə aparılır:
- ümumi axtarışlar.
- bilavasitə axtarış işləri.
- axtarış-qiymətləndirmə işləri.
Ümumi axtarışlar prosesində ərazilərdə tədqiqat aparmaqla faydalı qazıntıların mövcudluğuna birbaşa əlamətlərin olması ilə onların perspektivliyi təsdiq edilir. Axtarış işlərinin miqyası axtarış müşahidələri şəbəkəsinin sıxlığı ilə müəyyən edilir, faydalı qazıntıların növü və ərazinin geoloji quruluşunun mü rəkkəbliyindən asılı olur. Axtarış işlərinə geoloji, geokimyəvi və s. üsullar kompleksi ilə axtarışlar aparılması, səth mədən qazmalarının keçilməsi, axtarış quyularının, qanov, şurf, dairəvi şurf qazılması ilə ana süxurların aşkarlanması daxildir.
Səmərəli xtarış işləri kompleksi faydalı qazıntıların növündən və işlərin aparıldığı ərazinin quruluşu, landşaft-coğrafi şəraitin dən asılı olaraq seçilir. Qapalı və yer səthinə çıxışı olmayan faydalı qazıntı yataqlarının aşkar edilməsi üçün axtarış işləri dərin, sütuncuqlu qazıma quyuları ilə aparılır. Qazılan quyularda geolojigeokimyəvi tədqiqatlar və kompleks karotaj aparılır, quyulararası ərazi geofiziki cəhətdən öyrənilir.
Geofiziki və geokimyəvi anomaliya əlamətləri aşkarlanmış əlverişli geoloji quruluşlu ərazilərdə axtarış işləri detallaşdırılır, axtarış şəbəkəsi 20–50 m-ədək sıxlaşır, quyular da və mədən qazmalarında anomal zonalar və sahələr açılır, daha sonra geolojigeofiziki sənədləşdirmənin aparılması və nümunələrin götürülməsi davam etdirilir.
Sonradan bu sahələr potensial yataqların etalon-analoqu kimi istifadə edilir. Axtarış işlərinin nəticələri əsasında potensial filiz sahələri, yataqları və ayrı-ayrı sahələr müəyyənləşdirilir. Axtarış işlərinin nəticələrindən asılı olaraq axtarış-qiymətləndirmə işlərinin aparılması və ya gələcək tədqiqatların dayandırılması barədə qərar verilir.
Mineral, fiziki olaraq kiçik hissələrə parçalana bilməyən, təbii olaraq meydana gələn bir kristal qatıdır.[1]
Mineral çöküntüləri, tərkibində mineral daşıyan filizlərin olduğu və nəql edildiyi bir mühitin filiz buraxması və yataqları yataqları meydana gəlir. Magma, filizləri nəql edən belə bir vasitədir. Magma və ya lav soyuduqda, içərisində daşınan magma və filiz kristalizasiya olunaraq yeni yaranmış magmatik qayada kiçik minerallar əmələ gətirir. Bu cür qayada olan minerallar arasında feldispat və ya mika ola bilər. Minerallar dəniz suyu, çay suyu və ya yeraltı suları kimi su mənbələrindən də nəql edilə bilər. Çox vaxt suda kimyəvi dəyişikliklər duz və ya kalsium karbonat kimi müxtəlif mineralların sərbəst buraxılması ilə nəticələnə bilər. Metamorfik qaya meydana gəlməsi prosesində təzyiq və istilik də mineralların əmələ gəlməsi və ya çevrilməsi ilə nəticələnə bilər.[1]
Mineral Depozitlər, adətən, müxtəlif mövzulara əsaslanan coğrafi elmi məlumatların birləşməsi ilə müəyyən edilir; geoloji, geokimyəvi, geofiziki (həm quruda, həm də havada) və məsafədən zondlama (geomorfologiya, xətt və hiperspektral). Bu mövzulardan hər biri maraqlanan mineral yatağı ilə əlaqəli bir məlumat növünü xarakterizə edir. Məkan statistikasından istifadə etməklə coğrafi modelləşdirmə üsulları (varioqrafiya və kriging kimi geostatistiki metodları da əhatə edir), mövcud geo məlumatlardan istifadə edərək, geoloji reallığı mümkün qədər yaxından təkrarlamağı hədəfləyir. Bundan əlavə, sabit və radiometrik izotop analizi, mayenin daxilolma tədqiqatı, lito-geokimya, hiperspektral xəritələşdirmə kimi məhsullar, məlumat dəstlərinin effektiv təhlili və yalnız müvafiq amillərin çıxarılması və inteqrasiya üçün mal üçün genetik / kəşfiyyat modelinin yaradılması üçün birləşdirilmişdir. vahid perspektiv xəritəsini yaratmaq üçün bu amillərdən Kütləvi — biliyə əsaslanan yanaşma və ehtimala əsaslanan — məlumatlara əsaslanan yanaşma kimi inteqrasiya yanaşmaları, bir sahə üzərində minerallaşma potensialının və ya perspektivliliyinin necə dəyişdiyini göstərən genetik modeli və perspektivlilik xəritəsinin qurulması baxımından kəşfiyyat məlumat bazasında istifadə edilə bilər. Biliyə əsaslanan interaktiv modelləşdirmədə (İndeks Yer Paylaşımı, Qeyri -səlis İnferans təhlili və Vektor Bulanık modelləşdirmə) və aşağıdakı ehtimal olunan şərti ehtimallı məlum mineral hadisələrinə əsaslanan kəmiyyət üsulu ilə həyata keçirilən müxtəlif proqnozlaşdırıcı / göstərici xəritələrinə çəkinin təyin edilməsi (interaktiv / geostatik). Bayes qaydası (Bayesian ehtimalı) CİS alətləri ilə birlikdə geostatistikaya ehtiyac duyur. Həm 2B xəritə məlumatları, həm də 3D quyu məlumatları (yeraltı geoloji, geokimyəvi və geofiziki) istifadə edilən inteqrasiya işi gələcək tədqiqat hədəf sahələri üçün perspektiv xəritələr yaradır. Bənzər bir məşq, onsuz da tədqiq edilmiş filiz gövdəsinin uzanma zonalarını təyin etməyə kömək edə bilər.[2]
İnteqrasiya modelləşdirmə beş addımı əhatə edir:[2]
- Bir kəşfiyyat modeli qurun
- Mekansal və əlaqəli atribut verilənlər bazası yaradın
- Məlumat inteqrasiyası metodikasını seçin — bilik və ya məlumatlara əsaslanan
- Metodologiyaya uyğun olaraq GIS və atribut məlumatlarını işləyin
- Faydalılıq xəritələri yaratmaq üçün inteqrasiya modelləşdirməsini tətbiq edin Mineral, fiziki olaraq kiçik hissələrə parçalana bilməyən, təbii olaraq meydana gələn bir kristal qatıdır.
Mineral çöküntüləri, tərkibində mineral daşıyan filizlərin olduğu və nəql edildiyi bir mühitin filiz buraxması və yataqları yataqları meydana gəlir. Magma, filizləri nəql edən belə bir vasitədir. Magma və ya lav soyuduqda, içərisində daşınan magma və filiz kristalizasiya olunaraq yeni yaranmış magmatik qayada kiçik minerallar əmələ gətirir. Bu cür qayada olan minerallar arasında feldispat və ya mika ola bilər. Minerallar dəniz suyu, çay suyu və ya yeraltı suları kimi su mənbələrindən də nəql edilə bilər. Çox vaxt suda kimyəvi dəyişikliklər duz və ya kalsium karbonat kimi müxtəlif mineralların sərbəst buraxılması ilə nəticələnə bilər. Metamorfik qaya meydana gəlməsi prosesində təzyiq və istilik də mineralların əmələ gəlməsi və ya çevrilməsi ilə nəticələnə bilər.[1]
Mineral yataqların paylanması nəql və buraxma prosesi ilə əlaqədardır. Qızıl minerallar sərbəst buraxıldıqda, adətən o qədər ağır olurlar ki, çayların diblərinə paylanırlar. Feldispat, hornblende və ya kvars kimi digər minerallar yüngül ola bilər və çay sahillərində və ya sahillərində yuyulana qədər su yollarında sürüşə bilər. Magmatik süxurlardakı minerallar tez -tez magmanın zamanla soyuduğu yerlərdə əmələ gəlir. Bu vəziyyətdə, mineral taxıllar magmanın Yer səthinə çatmadığı yeraltıda daha böyük olacaq və soyutma müddəti daha uzundur.[1]
Mineralların çıxarılması prosesi mineral yataqlarının yerini tapmaqla başlayır. Peyk görüntüləri və geokimyəvi tədqiqatlardan istifadə edən uzaqdan sensorlar mineralların yerləşməsinin yalnız iki yoludur. Daha sonra bir çox mineral madencilik və ya mədən ocağı ilə təmizlənir. Bununla birlikdə, neft və ya qaz kimi maye minerallar nasosla çıxarıla bilər. Çıxarıldıqdan sonra minerallar çirkləri çıxarmaq üçün müxtəlif yollarla təmizlənir. Daha sonra onlar insanların ən yaxşı istifadə edə biləcəyi şəkildə işlənir.[1]
- ↑ 1 2 3 4 5 "Mineral Deposits". nationalgeographic.org (ENG). 2022-03-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 28 iyul 2021.
- ↑ 1 2 Basab Mukhopadhyay. "What are the systematic processes for searching for mineral deposits by narrowing down areas of promising enhanced mineral potential?". researchgate.net (ENG). 1 may 2014. 9 November 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 28 iyul 2021.
- Azərbaycan Milli Ensiklopediyası (25 cilddə). 1-ci cild: A – Argelander (25 000 nüs.). Bakı: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi. 2009. səh. 214. ISBN 978-9952-441-02-4.
- Каждан А.Б. Поиски и разведка месторождений полезных ископаемых. Про изводство геолого-разведочных работ. М., 1985.