Asfiksiya (q.yun. ἀ- — q.yun. σφύξη — nəbz; hərfən — nəbzin yoxluğu), və ya boğulma — kəskin tənəffüs çatışmazlığının ən ağır formasıdır. Bu zaman orqanizmə oksigen daxil olmur. Asfiksiyanın bir növü udma zamanı boğulma, ki tələb edir (aşağıya baxın).
Asfiksiyanın əmələ gəlməsinin əsas səbəbləri aşağıdakılardır:
- tənəffüs yollarının sıxılması, mənfəzinin şiş toxuması
- ağciyərlərə maye dolması
- suda boğulan adamların ağciyərlərinə su dolduqda
- dölün tənəffüs yoluna dölyanı maye dolduqda
- qırtlağın iltihab nəticəsində daralması
- tənəffüs əzələlərinin iflici
- toxuma tənəffüsünün pozulması.
Ümumi məlumat
Asfiksiya qazlar mübadiləsinin pozulması, və sindromun inkişafı ilə gedən, tənəffüs və qan dövranı pozulmalarına gətirib çıxaran həyati təhlükəli vəziyyətdir. Patologiyanın əsasında tənəffüs mərkəzinin disfunksiyası, ağciyərlərə havanın daxil olmasına mexaniki maneə, tənəffüs əzələlərinin zədələnməsi durur. Səbəbindən asılı olmayaraq asfiksiyanın bütün növlərində və formalarında təxirəsalınmaz (bəzən həm də reanimasion) tədbirlərin həyata keçirilməsi tələb olunur. Çünki kəskin oksigen aclığının başlanmasından bir neçə dəqiqə sonra ölüm baş verə bilər. Tibbdə asfiksiya problemi noenatologiya, pulmonologiya, travmatologiya, toksikologiya, reanimatologiya və başqa sahələrdə aktualdır.
Asfiksiyanın təsnifatı
Boğulmanın (tənəffüs funksiyasının və hemodinamikanın pozulması) inkişaf sürətindən asılı olaraq kəskin və yarımkəskin asfiksiya ayırd edilir. Əmələgəlmə mexanizminə görə asfiksiyalar aşağıdakı növlərə ayrılır:
- Mexaniki – havanın tənəffüs yollarına daxil olmasının məhdudlaşması və ya dayanması onların obturasiyası, sıxılması və ya təzyiq göstərilməsi nəticəsində baş verir;
- Toksik – boğulma tənəffüs mərkəzinin basqılanması, tənəffüs əzələlərinin iflici, orqanizmə kimyəvi birləşmələrin daxil olması nəticəsində qanda oksigenin nəqlinin pozulması zamanı inkişaf edir;
- Travmatik – boğulma döş qəfəsinin qapalı zədələnmələri nəticəsində yaranır.
Təsnifatın başqa variantı asfiksiyanı təzyiqdən (kompression və stranqulyasion boğulma), bağlı (aspirasion, obturasion, boğulma) və məhdudlaşdırılmış qapalı mühitdə yaranmış asfiksiyadan fərqləndirməni təklif edir. Boğulmanın xüsusi növü pediatriya çərçivəsində dəyərləndirilən yenidoğulmuşların asfiksiyasıdır.
Udma zamanı boğulma (və onun ilk yardımı)
Udma zamanı boğulma yemək yaxşı çeynəmədikdə baş verir və yoldan çıxır və tənəffüs yollarını bağlayır.
Bəzi əl üsulları boğulma problemini həll edə bilər (aşağıda oxuyun).
Bundan əlavə, bazarda bəzi "anti-boğulma" cihazlar var (LifeVac və Dechoker).
Adi qurbanlara ilk yardım
Birinci hissə öskürəkdir.
Qurban öskürə bilmirsə, iki texnikanı əl ilə istifadə edin (aşağıdakı hər iki şəkilə baxın). Daha yaxşı nəticə əldə etmək üçün onları növbə ilə birləşdirin: hər texnikanı təxminən 5 dəfə edin və digər texnikaya doğru dəyişin və bu növbələri davamlı olaraq təkrarlayın.
Hamilə və çox obez insanlar bu əl texnikalarının varyasyonlarına ehtiyac duyurlar (aşağıda oxuyun).
Körpələrin (1 yaşdan kiçik) bu əl texnikalarının dəyişməsinə ehtiyacı var (aşağıda oxuyun).
Boğulma davam edərsə, təcili tibbi yardım çağırın.
Qurban bir müddətdən sonra huşunu itirə bilər (aşağıda oxuyun), istifadə edərək: "".
_against_choking_for_adult_people.jpg)
Hamilə və ya həddindən artıq obez insanlar üçün ilk yardım
Birinci hissə də öskürəkdir.
Qurban öskürə bilmirsə, iki texnikanı əl ilə istifadə edin (aşağıdakı hər iki şəkilə baxın). Daha yaxşı nəticə əldə etmək üçün onları növbə ilə birləşdirin: hər texnikanı təxminən 5 dəfə edin və digər texnikaya doğru dəyişin və bu növbələri davamlı olaraq təkrarlayın.
Boğulma davam edərsə, təcili tibbi yardım çağırın.
Qurban bir müddətdən sonra huşunu itirə bilər (aşağıda oxuyun), istifadə edərək: "".
Körpələr üçün ilk yardım (1 yaşa qədər)
Bu iki texnikanı körpələr üçün əl ilə istifadə edin (aşağıdakı hər iki şəklə baxın). Daha yaxşı nəticə əldə etmək üçün onları növbə ilə birləşdirin: hər texnikanı təxminən 5 dəfə edin və digər texnikaya doğru dəyişin və bu növbələri davamlı olaraq təkrarlayın.
Boğulma davam edərsə, təcili tibbi yardım çağırın.
Qurban bir müddətdən sonra huşunu itirə bilər (aşağıda oxuyun), istifadə edərək: "" (1 yaşa qədər).
Qurban huşsuz olduqda
Müraciət edin: "" (normal, körpələr üçün deyil)
atau "" (1 yaşa qədər). (Aşağıda oxuyun).
Ürək-ağciyər reanimasiyası, boğulmağa-qarşı, normal
Təcili tibbi yardım xidmətinə zəng etmək lazımdır.
Qurbanı üfüqi vəziyyətdə, üzü yuxarı qoyun.
Qurbana davamlı olaraq reanimasiyası edin:
- Sinə ortasının aşağı yarısına 30 sıxılma.
- Sıxılmış obyekt görünürsə, onu çıxarmağa çalışın. Obyekt çıxarıla bilər ya yox lakin bu kardiopulmoner reanimasiya qurban normal nəfəs alana qədər davam etməlidir.
- Qurbanın burnunu bağlayın. Ağızdan-ağıza hava verin (xilasedici nəfəs). Yenidən ağızdan-ağıza hava verin (başqa bir xilasetmə nəfəsi).
- Vəziyyətini bir az dəyişmək üçün qurbanın başını önə və arxaya çevirin. Ağızdan-ağıza hava verin (xilasedici nəfəs). Yenidən ağızdan-ağıza hava verin (başqa bir xilasetmə nəfəsi).
Birincidən (30 sıxılma) başlayaraq bütün bu addımları davamlı olaraq təkrarlayın.
Ürək-ağciyər reanimasiyası, boğulmağa-qarşı, körpələr üçün (1 yaşa qədər)
Təcili tibbi yardım xidmətinə zəng etmək lazımdır.
Körpəni üfüqi vəziyyətdə qoyun, üzü yuxarı. Körpənin başı həmişə düz olmalıdır, irəli baxır.
Körpəyə davamlı reanimasiyası edin:
- Körpənin bir tərəfdən: Sinə ortasının aşağı yarısına iki barmaq ilə 30 sıxılma aparılır.
- Əgər obyekt görünürsə, onu xaricə aparmağa çalışın. Obyekt çıxarıla bilər və ya alınmaya bilər, lakin bu kardiopulmoner reanimasiya körpə normal nəfəs alana qədər davam etməlidir.
- Ağızdan istifadə edərək, eyni vaxtda körpənin ağzını və burnunu örtün. Bu şəkildə havanı daxil edin (ventilyasiya və ya xilasetmə nəfəsi). Yenidən hava daxil edin (başqa eyni ventilyasiya və ya xilasetmə nəfəsi).
- Körpənin başını döndərməmək, çünki başın meyli körpələrdə tənəffüs yollarını daralda bilər.
Birincidən (30 sıxılma) başlayaraq bütün bu addımları davamlı olaraq təkrarlayın.
Müxtəlif növ asfiksiyanın müalicəsi
Kompleks təxirəsalınmaz tədbirlər asfiksiyanın səbəblərinə və fazasına əsasən müəyyənləşdirilir. Mexaniki boğulmalarda, ilk növbədə havaaparıcı yolların keçiriciliyi bərpa olunmalıdır: toplanmış selik, qan, su, qida kütlələri, yad cismin traxeal aspirasiya, bronxoskopiya, xüsusi üsulların köməyilə kənarlaşdırılması; boyunda təzyiq göstərən ipin boşaldılması, dilin boğaza getməsinin qarşısının alınması və s. həyata keçirilir.
Sərbəst tənəffüs hərəkətləri və ürək fəaliyyəti dayandıqda ürək-ağciyər reanimasiyasına keçilməli, süni tənəffüs, ürəyin qapalı massajı icra olunmalıdır. Göstərişlər və texniki imkanlar olduqda traxeostomiya və ya traxeyanın intubasiyası tətbiq oluna, pasiyent sonradan ASV aparatına keçirilə bilər. Mədəcik fibrilyasiyasının inkişafı elektrik defibrilyatorundan istifadəyə əsas verir.
Bir sıra hallarda asfiksiyanın likvidasiyasında ilk tədbirlərə və ya plevral boşluğun drenajı aiddir. Venoz təzyiqi azaltmaq məqsədilə qanburaxma icra olunur. Toksik asfiksiya zamanı ilk yardım antidotların yeridilməsindən ibarətdir.
Asfiksiyanın mərhələləri
Asfiksiya zamanı hipoksiya, hiperkaphiya və asidoz müşahidə edilir.
Asfiksiyanın inkişaf etməsi 4 mərhələdə gedir.
- Birinci mərhələdə təngnəfəslik müşahidə edilir, arterial təzyiq yüksəlir, ürək vurğuları sürətlənir.
- İkinci mərhələdə ekspirator təngnəfəslik meydana çıxır, təzyiq yüksəlir, sinir sisteminin fəallığı artır.
- Üçüncü mərhələ tənəffüsün bir-neçə saniyədən bir 1-2 dəqiqə dayanması ilə xarakterizə olunur. Bu zaman arterial təzyiq azalır.
- Dördüncü mərhələsi terminal mərhələ hesab edilir. Bu zaman sinir mərkəzinin sarsıntısı nəticəsində reflekslər itir, bəbəklər genəlir, əzələlərin tonusu itir, arterial təzyiq kəskin surətdə aşağı düşür, ürək yığılmaları azalır, passiv nəfəsvermə müşahidə edilir.
Müşahidələr göstərmişdir ki, asfiksiya zamanı ürək fəaliyyəti tənəffüsün dayandığı andan sonra bir müddət davam edir. Asfiksiya baş verən zaman onu yaradan səbəb aradan qaldırlmalı, toxumaların oksigenlə təhcizatı təmin olunmalıdır. Bu zaman süni tənəffüs, ürəyin xarici və s. üsullarından istifadə edilir.
Asfiksiyanın proqnoz və profilaktikası
Kəskin proqressivləşən asfiksiyanın proqnozu həddən artıq ciddidir – letal sonlanma riski yüksəkdir; uzun müddət davam edən inkişafında proqnoz kafidir. Lakin hətta həyati vacib funksiyaları bərpa etməyə nail olduqda belə asfiksiyanın fəsadları xəstə kritik vəziyyətdən çıxdıqdan qısa və ya uzun müddət sonra meydana çıxa bilər. Reanimasion tədbirlərin vaxtında aparılması və həcminə əsasən asfiksiyanın sonlanması haqda əvvəlcədən fikir irəli sürmək olar.
Asfiksiyanın profilaktikası boğulmaya səbəb ola biləcək vəziyyətlərin yaranmasına yol verməməkdir: potensial təhlükəli xəstəliklərin erkən müalicəsi, döş qəfəsi travmalarının, mayelərin və yad cisimlərin aspirasiyasının, suisidlərin qarşısının alınması; toksik maddələrlə kontaktın istisnası (o cümlədən toksikomaniya və narkomaniyanın müalicəsi) və s. Keçirilmiş asfiksiyadan sonra pasiyentlərə bir çox klinik hallarda hərtərəfli qulluq və onların uzun müddət mütəxəssis nəzarətində olması tələb olunur.
İstinadlar
- GBD 2015 Disease and Injury Incidence and Prevalence, Collaborators. . Lancet. 388 (10053). 8 October 2016: 1545–1602. doi:. PMC . PMID .
- GBD 2015 Mortality and Causes of Death, Collaborators. . Lancet. 388 (10053). 8 October 2016: 1459–1544. doi:. PMC . PMID .
- // Online Etymology Dictionary. 6 September 2015 tarixində . İstifadə tarixi: 19 July 2015.
- . March 19, 2018 tarixində . İstifadə tarixi: February 22, 2018.
- Jones, Richard. 30 aprel 2006 tarixindən Wayback Machine saytında 2006-04-30 at the Wayback Machine. www.forensicmed.co.uk. URL last accessed February 26, 2006.
- Fruin, John. . crowddynamics.com. February 21, 2006 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: March 3, 2006.
- Ohlenkamp, Neil 2008-12-21 at the Wayback Machine. judoinfo.com. URL last accessed on March 3, 2006
- Do-jime is a prohibited technique in , (The Kodokan Judo Institute. 15 aprel 2012 tarixindən Wayback Machine saytında 2012-04-15 at the Wayback Machine. www.kodokan.org. URL last accessed March 4, 2006.) and is considered a 'slight infringement' according to IJF rules, Section 27: Prohibited acts and penalties, article 21. It should not be confused with , which is a colloquial term for the .
- American Red Cross,
- National Safety Council and Oklahoma State University,
- American Heart Association, 2016-03-11 at the Wayback Machine
- American Red Cross, CPR/AED and First Aid ("Unconscious Choking")
- 2016-04-29 at the Wayback Machine, Norway.gr
- Sauvageau, Anny; Boghossian, Elie. . Journal of Forensic Sciences. 55 (5). 1 September 2010: 1259-1267. doi:.
- Kutzsche, S; Ilves, P; Kirkeby, OJ; . "Hydrogen peroxide production in leukocytes during cerebral hypoxia and reoxygenation with 100% or 21% oxygen in newborn piglets". . 49. 2001: 834–842. doi:. PMID .
- Davis, PG; Tan, A; O'Donnell, CPF; Schulze, A. "Resuscitation of newborn infants with 100% oxygen or air: a systematic review and meta-analysis". . 364. 2004: 1329–1333. doi:. PMID .
- DiMaio, Vincent; DiMaio, Dominick (2001). Forensic Pathology, Second Edition. 2021-02-24 at the Wayback Machine and from 13 may 2016 tarixindən Wayback Machine saytında 2016-05-13 at the Wayback Machine. www.charlydmiller.com. URL last accessed March 2, 2006.
- . definitions.uslegal.com. 2018-06-24 tarixində . İstifadə tarixi: 2015-08-07.
- Ferris, J.A.J. . pathology.ubc.ca. June 14, 2006 tarixində (DOC) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: March 1, 2006.
- Lewis, Bill. 15 fevral 2006 tarixindən Wayback Machine saytında fevral 15, 2006, at the Wayback Machine. www.bjj.org. URL last accessed March 4, 2006.
Ədəbiyyat
- . . Longman, Rees, Orme, Brown, Green & Longman. 1834.
- Elsner R. . Undersea Biomed Res. 16 (5). September 1989: 339–44. PMID . 2010-08-08 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2008-07-04.