ArmKosmos
ArmKosmos və ya Ermənistan Kosmik Agentliyi (erm. Հայկական տիեզերական գործակալություն), Ermənistan hökuməti adından Ermənistanın kosmik sənayesinin inkişafı, daxili fəaliyyətlərin əlaqələndirilməsi, imkanların müəyyən edilməsi və beynəlxalq kosmosla əlaqənin asanlaşdırılması üçün məsul olan Ermənistan özəl agentliyidir. Qərargahı Ermənistanın paytaxtı İrəvan şəhərində yerləşir.
| ArmCosmos | |
|---|---|
| Հայկական տիեզերական գործակալություն | |
| Ümumi məlumatlar | |
| Sənaye | kosmik |
| Təsis tarixi | 2013 31 may |
| Baş qərargahın yeri | Ermənistan İrəvan |
| Struktur | |
| Tərəfdaşlar | Nəqliyyat və Rabitə Nazirliyi |
2013-cü ildə Nəqliyyat və Rabitə Nazirliyinin rəhbəri Qaqik Qriqoryan Ermənistanın ArmSat adlı ilk kommersiya Süni peykinin Yer Orbitinə buraxılmasını asanlaşdırmaq üçün ArmCosmos şirkətinin yaradıldığını elan etdi.[1]
2012-ci ilin aprelində Rusiyanın Roskosmos kimi tanınan Federal Kosmik Agentliyinin yüksək rütbəli rəsmiləri İrəvana səfər edərkən Ermənistanın o zamanki baş naziri Tiqran Sarkisyan ilk dəfə olaraq erməni peykinin orbitə buraxılması planlarını açıqlamışdı. Hökumətin bəyanatında hər iki tərəfin layihəni həyata keçirmək üçün lazımi tədbirlər görməyə hazır olduqları bildirilib.
Hazırda 15 postsovet ölkələriindən altısı 1991-ci ildə Sovet İttifaqının dağılmasından sonra öz peyklərini kosmosa çıxarıb.[2]
Ermənistanın kosmos proqramının ilkin dəyəri 250 milyon ABŞ dolları təşkil edib, bu məbləğin bir hissəsi dövlət rəsmilərinin açıqladığı kimi, özəl sərmayəçilər tərəfindən ödənilməsi nəzərdə tutulmuşdu.[2]
Ermənistan hazırda Ermənistana ayrılmış geostasionar orbitdə telekommunikasiya peykləri üçün iki orbital mövqe tutmaq hüququna malikdir.[3] 2013-cü ildən ArmKosmos Ermənistanın ilk peykinin uğurla orbitə buraxılmasını planlaşdırmaq üçün BMT -nin Beynəlxalq Telekommunikasiya İttifaqı (BTİ) ilə danışıqlar aparmağa başladı. BTİ ilə danışıqlar başa çatdıqdan sonra peykin layihələndirilməsi və tikintisi ilə bağlı planlar bəyan edilməli idi.[3]
Ermənistan Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Kosmosdan Sülh Məqsədli İstifadəsi üzrə Komitəsinin, Beynəlxalq Telekommunikasiya və Avropa Telekommunikasiya Peyk təşkilatlarının üzvüdür və Peyk vasitəsilə ötürülən proqram təyinatlı siqnalların paylanmasına dair Konvensiyanı ratifikasiya etmişdir.
2013-cü ilin iyulunda Ermənistanın nəqliyyat naziri Qaqik Beqlaryan Kanadaya səfər edib və Kanada Kosmik Agentliyinin prezidenti Gilles Leklerk və Kanada İxrac İnkişaf Agentliyinin yüksək vəzifəli rəsmisi Con Miller ilə görüşüb, Kanadanın Ermənistanın kosmik proqramında iştirakı imkanlarını müzakirə ediblər.[4] Beqlaryan Kanadanın aerokosmik texnologiyaları şirkəti olan MacDonald, Dettwiler and Associates Ltd. (MDA) nümayəndələri ilə də görüş keçirib və həmin şirkətin prezidenti Maq İsgəndər Beqlaryanla müzakirə əsnasında Ermənistana ilk rabitə peykini buraxmağa kömək edəcəyini demişdi.
2013-cü ilin sentyabrında Ermənistan hökumətinin nümayəndələri Almaniya səfiri Rayner Morel ilə görüşüblər. Səfir həmin görüşdə Almaniya şirkətlərinin də peyk proqramına maraq göstərəcəyinə ümidvar olduğunu bildirmişdi.[5]
2014-cü ildə Çin ArmSat peykinin hazırlanmasında maraqlı olduğunu elan etdi. Nəqliyyat naziri Qaqik Beqlaryan Çin Böyük Səddi Sənaye Korporasiyası və Çin Kosmik Texnologiyalar Akademiyasının nümayəndələri ilə görüşdü. Çin Böyük Səddi Sənaye Korporasiyasının vitse-prezidenti Zhao Çun Çao bəyan etmişdi ki, Çin tərəfi ArmSat-ın dizaynı, tikintisi, işə salınması və xidmət göstərilməsi, eləcə də erməni mütəxəssislərin hazırlanması ilə məşğul olmağa hazırdır.[6]
Ermənistanın Amerika Universiteti (ing. American University of Armenia) proqrama maraq göstərdiyini açıqladı və Ermənistan Tələbə Aerokosmik Komandası (ArmSat) tələbə klubunu işə saldı. ArmSat tələbə klubu həm aparat, həm də proqram təminatı sistemlərinin inkişafı üzərində çalışmağa başladı.[7]
2017-ci ildə Hindistan Ermənistan üçün Yerin müşahidə peykini qurmaq, o cümlədən sistemin istifadəsi, onun məlumatlarının idarə edilməsi və şərh edilməsi üzrə erməni alimlərinə təlim keçmək niyyətində olduğunu bəyan etdi. Hindistanın keçmiş vitse-prezidenti Həmid Ənsarinin Ermənistanın keçmiş prezidenti Serj Sarkisyanla görüşündən sonra razılaşma əldə edilmişdi.[8]
2019-cu ilin oktyabrında Ermənistan və Gürcüstanın hökumət nazirləri bir sıra iqtisadi və texniki əməkdaşlıq təkliflərini, o cümlədən peyk rabitəsini müzakirə etmək üçün görüşdülər. Hər iki Qafqaz ölkəsi istifadə edilməmiş potensialın olduğunu qeyd etdi və iddialı layihələrdə əməkdaşlıq etməyə hazır olduqlarını bəyan etdilər.[9]
Avrasiya İqtisadi İttifaqı Rusiya, Qırğızıstan, Ermənistan, Belarus və Qazaxıstanın daxil olduğu üzv dövlətlərin kosmos və yerüstü imkanlarını birləşdirərək birgə yerin məsafədən zondlama sistemi yaratmağı planlaşdırdıqlarını açıqlamışdılar. Layihə 2019-cu ilə kimi həm kosmik, həm də yerüstü sistemləri birləşdirməli və qlobal müştərilərə peyk təsvirlərini təqdim edəcək kommersiya şirkətinin yaradılmasını nəzərdə tuturdu.[8]
Ermənistan həmçinin Avropa Kosmik Agentliyinin (ESA) müəyyən proqramlarında iştirak edir. 2016-cı ildə Ermənistan ESA-nın Şərq Tərəfdaşlığı üçün Yerin Müşahidəsi təşəbbüsünə qoşulub. Bu addım ESA və Aİ -nin Şərq Tərəfdaşlığı ölkələri arasında əməkdaşlıq imkanlarını inkişaf etdirmək üçün yeni perspektivlər gətirdi. Layihənin məqsədi peyk əsaslı ekoloji məlumatların mənimsənilməsinin artırılmasına nail olmaq və regional əməkdaşlıq və bilik mübadiləsini təşviq etməkdir. Layihə daha sonra Dünya Bankı və Avropa İnvestisiya Bankı tərəfindən təsdiqləndi.[10] Layihənin digər üzvlərinə Gürcüstan, Moldova və Polşa daxil idi.[11]
2019-cu ilin oktyabrında Ermənistan hökuməti kosmik fəaliyyətlə bağlı milli qanunun yaradılması haqqında qanun layihəsini təsdiqlədi. Qanun layihəsi şirkətlərə 2030-cu ilə qədər vergi imtiyazları verəcək, Ermənistanda kosmik fəaliyyətlərin inkişaf etdirilməsini təşviq edəcək və Ermənistana öz kosmik proqramlarını, o cümlədən kosmosa erməni kosmik aparatlarını və peyklərini buraxmaq imkanı verəcək.[12][13]
2020-ci ilin 26 martında Ermənistan hökuməti təhsil və iqtisadi inkişafı təşviq edəcək və həm dövlət, həm də kommersiya kosmik fəaliyyətini genişləndirəcək "Qabaqcıl Sabah" və ya ATOM adlı kosmik fəaliyyət qanunları paketini imzalayıb təsdiqlədi.[14]
2020-ci ilin avqustunda Ermənistan prezidenti Armen Sarkisyan 2022-ci il sentyabrın 5-dən 10-dək Ermənistanın altıncı Starmus festivalına ev sahibliyi edəcəyini açıqlamışdı. Tədbirə dövlət başçısının özü, eləcə də Təhsil və Elm Nazirliyi sponsorluq etmişdi. Tədbir elm kommunikasiyasını qeyd etmək və bir sıra elmi sahələrdə ən son kəşfləri paylaşmaq üçün dünya səviyyəli alimləri, rəssamları, astronavtları və geniş ictimaiyyəti bir araya gətirə bildi. Altıncı Starmus Festivalında əsas diqqət Marsın öyrənilməsinə yönəlmişdi.[15]
27 aprel 2021-ci ildə Ermənistan Təhlükəsizlik Şurasının katibi Armen Qriqoryan Moskvada Roskosmosun baş direktoru Dmitri Roqozin ilə görüşdü. Tərəflər Ermənistanda kosmik fəaliyyətin inkişaf perspektivlərini müzakirə ediblər. Roqozin kosmik monitorinq sahəsində Ermənistan-Rusiya əməkdaşlığını yüksək qiymətləndirərək Rusiya və Ermənistan arasında kosmik texnologiya, dizayn və inkişaf çərçivəsində əməkdaşlığı genişləndirməyi təklif etmişdi. Tərəflər həmçinin Ermənistan və Rusiya arasında kosmik fəaliyyətlə bağlı işçi qrupunun yaradılması barədə razılıq əldə etmişdilər.[16]
25 may 2022-ci ildə Ermənistan SpaceX ABŞ özəl kosmik nəqliyyat şirkəti ilə əməkdaşlıq çərçivəsində müşahidə peykini orbitə buraxdı. Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyan 25 may 2022-ci il, Yerevan vaxtı ilə saat 22:35-də ABŞ-ın Kanaveral burnunda yerləşən kosmik stansiyadan Ermənistan Respublikasının ilk peykinin orbitə buraxıldığını bəyan etdi.[17]
- ↑ "Satnews Publishers: Daily Satellite News". www.satnews.com. 2024-04-07 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-04-07.
- ↑ 1 2 "Armenia to Launch Its First Satellite". www.spacedaily.com. 2024-04-07 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-04-07.
- ↑ 1 2 "Armenia to send satellite to space". news.am. 2024-04-07 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-04-07.
- ↑ "Canada's MDA Ready to Help Armenia Launch First Comsat". Asbarez News. 9 August 2013. 8 January 2015 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 7 April 2024.
- ↑ "German companies are interested in Armenian telecommunications sphere". armenpress.am. 2024-04-07 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-04-07.
- ↑ "China keen on Armenian satellite launch project". arka.am.
- ↑ "ArmSAT Launches 'Rockets' into the 'Space' of Science". March 12, 2020. April 7, 2024 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: April 7, 2024.
- ↑ 1 2 "India to Build Earth Observation Satellite for Armenia, Build Human Capacity". 28 April 2017. 7 April 2024 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 7 April 2024.
- ↑ Sheldon, John. "Armenia And Georgia Discuss Satellite Communications Collaboration". SpaceWatch.Global. October 29, 2019. April 7, 2024 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: April 7, 2024.
- ↑ "Expanding EO4SD scope to EU eastern neighbourhood | earth observation for sustainable development". 2024-04-07 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-04-07.
- ↑ "Welcome to earth observation for eastern partnership | earth observation for eastern partnership". 2021-04-17 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-04-07.
- ↑ "Armenian Government aims BEYOND sky-high, announces future space program plans and creates new law". armenpress.am. 2024-04-07 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-04-07.
- ↑ "Armenia President signs law on space activity". news.am. 2024-04-07 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-04-07.
- ↑ "Get ready for Starmus VI". astronomy.com. 2023-03-25 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-04-07.
- ↑ "2021 STARMUS festival expected to boost Armenia tourism". armenpress.am. 2023-11-23 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-04-07.
- ↑ "Roscosmos head offers to expand Russia-Armenia cooperation in space technologies". armenpress.am. 2024-04-07 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-04-07.
- ↑ "Launched in secret: Armenia's first satellite joins Earth orbit". jam-news.net/. 26 May 2022. 7 April 2024 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 7 April 2024.