Antraxinon
Antraxinon — neft-kimya sintezində qiymətli məhsullardan olub, boyaq maddələrinin alınmasında, kənd təsərrüfatı və sellüloza-kağız sənayesi materiallarının alınmasında istifadə olunur. Antraxinonun sintezində əsas üsul antrasenin və koks-kimya zavodlarında daş kömürün istehsalı zamanı əmələ gələn antrasen saxlayan fraksiyaların oksidləşməsi üsuludur. Bu zaman antraxinon tərkibli məhsullar, kifayət qədər qarışıq saxladığı üçün antraxinonun ayrılması çətinlik törədir və iqtisadı cəhətdən əlverişli olmur. Bu nöqteyi-nəzərdən antrasenin və antrasen fraksiyasının hidrogen-peroksidlə mis-vanadium oksidləri katalizatoru iştirakilə 700C-də oksidləşməsi reaksiyasını aparmışlar. Antrasen fraksiyasının oksidləşməsində substratın oksidləşdiriciyə mol nisbətının hesablanması tərkibdə olan birləşmələrin miqdarından asılı olaraq aparılır. Müəyyən olunmuşdur ki, antrasen fraksiyasının tam konversıyası üçün oksidləşdiricinin miqdarı kimyəvi təmiz antrasenin oksidləşməsinə lazım olan miqdardan iki dəfə artıq götürülür. Bu, oksidləşdiricinin əlavə miqdarının fenolların, naftalinin, fenantrenxinonların oksidləşməsinə sərf olunması ilə tsiklik diketonların -o- və p- benzoxinonların , naftoxinonların, fenantrenxinonların əmələ gəlməsi ilə əlaqədardır. Nəticədə 98% cıxımla , tərkibində 3,5–5,0% antraxinon saxlayan AXK-5 (antraxinon tərkibli katalizator) alınır.
| Antraxinon | |
|---|---|
 | |
| Ümumi | |
| Kimyəvi formulu | C₁₄H₈O₂[1] |
| Molyar kütlə | 0 kq[1] |
| Termik xüsusiyyətlər | |
| Ərimə nöqtəsi | 286 °C, 285 °C[2] |
| Qaynama nöqtəsi | 379,8 °C |
| Təsnifatı | |
| CAS-da qeyd. nöm. | 84-65-1 |
| PubChem | 6780 |
| ChEBI | 40448 |
| ChemSpider | 13835294 |
"Xam" antrasenin nitrat turşusu (60%) və hidrogen-peroksid (30%) qarışığı ilə maya fazada oksidləşməsini 950C temperaturda sirkə turşusunda aparmışlar. Beləliklə 62% cıxımla və tərkibində 68–7-% antraxinon olan AXK-70 sintez olunmuşdur.
Kimyəvi təmiz antrasenin ve xam antrasenin ozonla maye fazada oksidləşməsini qatılığı 1–2% olan ozonla ozon tərkibli qazlarla aparmışlar. Məhsulun çıxımı 46% təşkil etmişdir.
Müəyyən olunmuşdur ki, AXK alinması üçün ən perspektiv xammal "xam" antrasen və koks- kimya sənayesi tullantıları, oksidləşdirici kimi isə ozon, nitrat turşusu və hidrogen –peroksid qarışığı, qalvanika sənayesinin tullantıları götürülür.
Antrasenin qaz fazada 360–3800C –də V2O5, K2SO4, Fe3O4 katalizatoru iştirakı ilə antaxinonun alınması reaksiyası tədqiq edilmişdir. Bu üsulla alınan AX yüksək təmizlik dərəcəsi ilə alınmışdır. Çatışmayan cəhəti kristallaşma ilə bağlı olaraq kiçik xüsusi səthə malik olduğuna görə aşağı katalitik aktivliyə malik olmasıdır.
- Разработка и внедрение промышленного производства антрахинона окислением антрацена кислородом воздуха в неподвижном слое катализатора В.Я. Полотнюк, Катализ в промышленности, № 5, 2013
- Nüchter, M., Ondruschka, B., Trotzki, R., J. Prakt. Chem. 2000, 342, No. 7