İslamda tanrının adları
Allahın 99 adı (ərəb. أسماء الله الحسنى — Allahın gözəl adları) — Əsmayi-hüsna.
Möminlərə görə insan təfəkkürü Uca Yaradanı dərk etmək və tanımaq üçün yetərli olmadığından, insan yalnız Onun Özünü bizə tanıtdığı kimi anlaya bilir. Bu prosesin incəliklərini dərk etməkdə Onun gözəl adlarını (əsmayi-hüsna) öyrənmək daha məqsədəuyğundur. Qurani-Kərimdə buyurulur: "Ən gözəl adlar (əsmayi-hüsna) Allahındır. Onu bu adlarla çağırıb dua edin…"[1]; "Allah — Ondan başqa ibadətə layiq olan məbud yoxdur. Ən gözəl adlar təkcə Ona xasdır!"[2].
Həzrət Peyğəmbərdən (s) rəvayət edilən hədislərin birində deyilir: "Allahın 99 ismi var. Kim onların mənasını bilərək əzbərləyib, sayarsa, Cənnətə girər"[3].
Adın cəmi olan əsma və "gözəl, ən gözəl" mənasını verən hüsna sözlərindən ibarət olan əsma-i hüsna (əl-əsmaü’l-hüsna) birləşməsi Allaha aid edilən adları ifadə edir. Təkcə Quranda qeyd olunan ilahi adlar 100-dən çoxdur; Müxtəlif hədislərdə Allaha aid edilən başqa adlar da vardır. Esma-i Hüsna kompozisiyasının bütün bunları geniş mənada ehtiva etdiyi, lakin bir termin olaraq daha çox doxsan doqquz adı ehtiva etdiyi qəbul edilir. İnsanların əksəriyyəti kainatın bir yaradıcısı və hökmdarı olduğunu qəbul etsə də, maddi xüsusiyyətlərə malik olmadığı üçün Onu hissləri ilə dərk etmələri mümkün deyil. O halda yaradanı ancaq kainat və insanla əlaqəsi baxımından tanımaq olar. Buna görə də əsma-i hüsnanın mərifəti Allahla kainat arasındakı əlaqəni işıqlandırmaq və nəticədə Allahı tanıtmaq baxımından vacibdir.[4]
"Allaha Verilən 99 Adın, Əlifba Sırası ilə Siyahı:
"Əsmayi-hüsna — [ ərəb. أسماء الله الحسنى ] — Allahın Gözəl Adları!"
- Allah الله İnama görə "Allahın şəxsi adı Allahdır. Digər adların bu adın hərəkətləri, xüsusiyyətləri və təzahürləri olduğu düşünülür."
- Allah: Hər adın xüsusiyyətlərini ehtiva edən öz ad. Özündən başqa ilahı olmayan yeganə Allah. Bu ad Uca Allahın bənzərsiz adıdır. Bu baxımdan başqa adlarla ifadə olunan bütün gözəl sifətləri və ilahi sifətləri özündə ehtiva edir. Yalnız digər adlar onların mənasına rəhbərlik etməlidir. Bu baxımdan heç bir ad Allahın adını əvəz edə bilməz. Bu adı məcazi olaraq Allahdan başqasına vermək olmaz. Onun başqa adlarından bəzilərinin Allahdan başqa adlar kimi verilməsi caizdir.
- Rəhman: Dünyadakı bütün məxluqata mərhəmətli, şəfqətli və xeyirxah olan.
- Rəhim: Axirətdə sadəcə möminlərə mərhəmət edən.
- Məlik: Mal sahibi, kainat, mülk sahibi və hökmranlığı daimi olan.
- Kuddus: O kəs ki, hər cür nöqsanlardan uzaq və hər cür nemətlərə layiqdir.
- Salam: Bütün təhlükələrdən qurtulmaq. O kəs ki, cənnətdə xoşbəxt bəndələrinə salam verir.
- Mömin: Güvən verən, əmin edən, qoruyan, iman nuru verən.
- Muheymin: Hər şeyi görən və nəzarət edən, hər bir varlığın etdiyindən xəbərdar olan.
- Əziz: Şərəf sahibi, hər şeyə qalib gələn, qarşısıalınmaz.
- Cabbar: O, əzəmətli və qüdrətlidir. İstədiyini edən və istədiyini elətdirəndir. Ona qarşı etiraz etmək mümkün deyil.
- Mütekebbir: Böyüklükdə tayı bərabəri olmayan
- Xalik: Yaradan, yoxdan var edən. Varlıqların keçirəcəyi halları təqdir edən.
- Bâri: Hər şeyi mükəmməl və mütənasib şəkildə yaradan.
- Musəvvir: Varlıqları formalaşdıran və onları müxtəlif xüsusiyyətlərlə yaradan.
- Qaffar: Günahları örtən və çoxunu bağışlayan. O kəs ki, istədiyini günahdan qoruyar.
- Kəhhar: İstədiyini etməyə qadir olan, qalib və hakim olan.
- Vəhhab : Qarşılıqsız nemət verən, çox ehsan verən.
- Rəzzək: Hər bir varlığın ruzisini verən və ehtiyacını ödəyən.
- Fəttah: Hər cür bəlaların aradan qaldıran.
- Alim: Əbədi və əzəli elmi ilə sirri və aşkarı, keçmişi, gələcəyi, hər şeyi bilən.
- Kəbid: O kəs ki, istədiyinin ruzisini daraldar və ruhuhu alar.
- Basit: O kəs ki, istədiyinin ruzisini genişləndirir və ruhunu verir.
- Hafid: O, kafirləri və fasiqləri zəlil edər.
- Rafi: Şərəf verib yüksəldən
- Muiz: O kəs ki, istədiyini əzizləyir
- Muzil: O kəs ki, istədiyini zəlil edər, xar edər və alçaq edər.
- Səmi: Hər şeyi ən yaxşı eşidən, duaları qəbul edən.
- Bəsir: Gizli açıq, hər şeyi ən yaxşı görən.
- Həkəm: Doğrudan batili ayıran mütləq hakim. Hikmət sahibi.
- Ədl: Mütləq ədalətli, yerli yerində edən.
- Lətif: Hər şeyi bilən, mərhəmətli və xeyirxah.
- Həbir: O, hər şeydən xəbərdardır. Hər şeyin gizli tərəfini bilir.
- Həlim: Cəzada tələsməz, yumşaq davranar, hilm sahibi.
- Əzim: Böyüklükdə bənzəri olmayan. Çox uca
- Qafur: Əfvi, bağışlaması bol olan
- Şəkur: Az əmələ çoxlu savab verən.
- Alliy: Uca, çox yüksək.
- Kəbir: Böyüklükdə bənzəri yox. Çox böyük
- Hafis: Hər şeyin qoruyucusu.
- Mukit: Ruzilərin yaradıcısı.
- Həsib: Bəndələrin hesabını ən yaxşı görəndir.
- Cəlil: Cəlal və əzəmət sahibi
- Kərim: Səxavətlə, bol lütf və xeyirxahlıqla verən və çox verən.
- Rəkib: Hər zaman hər varlığı, hər işi seyr edən. O, bütün işlərə cavabdehdir.
- Mucib: Dua və istəkləri qəbul edən.
- Vasi: O kəs ki, mərhəmət və qüdrət sahibidir, elmi ilə hər şeyi əhatə edir.
- Hakim: Hər şeyi hikmətli və hər şeyi hikmətlə yaradan.
- Vədud: Yaxşılığı sevən, yaxşılıq edənlərə xeyirxah olan. sevgiyə layiq.
- Məcid: Neməti sonsuzdur, izzəti çox ucadır, hər cür tərifə layiqdir.
- Bais: Axirətdə ölüləri dirildən, peyğəmbər göndərən.
- Şəhid: Zamansız, məkansız, heç yerdə mövcud olmayan və həmişə hər yerdə mövcud olan.
- Haqq: Onun mövcudluğu dəyişməz olaraq qalır. Mövcud olan, haqqı ortaya çıxaran.
- Vəkil: Qullarının işini bitirən. Ona güvənənlərin işini ən yaxşı nəticəyə çatdıran.
- Kafi: Onun qüdrəti üstündür və heç vaxt azalmır.
- Mətin: Güc və qüdrət mənbəyi, çox güclü.
- Vəli: Müsəlmanların dostu, onları sevən və onlara kömək edən.
- Həmid: O, hər cür tərifə layiqdir.
- Muhsi: O yaratdığı və yaradacağı bütün varlıqların sayını bilir.
- Mübdi: Maddəsiz, nümunəsiz Yaradan.
- Muid: O kəs ki, məxluqatını məhv edəcək, sonra dirildəcək.
- Muhyi: Canlandıran, yaratdıqlarına can verən.
- Mümit: Hər canlıya ölümü daddıran.
- Hayy: Əbədi həyatla diri olan biri.
- Kəyyum: Məxluqları varlıqda durduran. Zatı ilə möhkəm olan
- Vacid: Ondan heç bir şey gizli qalmayan, heç bir şeyə möhtac olmayan
- Macid: Böyük qüdrət və şöhrət sahibi olanın səxavəti çox olan.
- Vahid: Yeganə odur ki, mahiyyətində, sifətində və felində oxşarı və ortağı yoxdur.
- Səməd: Heç nəyə ehtiyacı olmayan, hər kəsin möhtac olduğu
- Qədir: O, istədiyini istədiyi kimi yaratmağa qadirdir.
- Müqtədir :İstədiyi kimi qənaət edən, hər şeyi rahatlıqla yaradan qüdrət sahibi
- Müqəddim: İstədiyini yüksəldən, önə sürən, irəli aparan.
- Muahhir : İstədiyini alçaldan, geriyə, sona qoyan
- Əvvəl : Əbədi, varlığın başlanğıcı olmayan.
- Ahir: Əbədi olan, varlığın sonu olmayan.
- Zahir: Yaratdıqları ilə varlığı aydın və aşkar olan, qəti dəlillərlə tanınan.
- Batin: Ağlın təxəyyülündən gizli olan .
- Vali: Bütün kainatı idarə edən və onların işlərini nizama salan.
- Mütəali: Son dərəcə əzəmətli.
- Bərr: Yaxşılığı və ehsanı bol olan
- Ət-Təvvab: Tövbələri qəbul edib və günahları bağışlayan.
- Müntəkim: Üsyançıları və zalımları cəzalandıran.
- Əfüvv: Əfviçox olan. Günahları bağışlayan
- Rauf: Çox mərhəmətli, çox şəfqətli
- Məlik-ül Mülk: Bütün əmlakın sahibi.
- Zül-Cəlali vəl İkram: Cəlal böyüklük, şərəf, kamillik və şərəf sahibi olan .
- Muksit: Məzlumun haqqını alan, ədalətlə hökm edən, hər şeyi bir-birinə uyğun edən.
- Cami: İki əksin birləşməsi. Qiyamət günü bütün məxluqları bir yerə toplayan.
- Qənni: Ehtiyacsız, möhtac olmayan hər şey Ona möhtacdır.
- Muğni: Müstəqil edən. Ehtiyacları bitirən, zəngin edən
- Mani: İstəmədiyi şeyin qarşısını alan.
- Əd-Darr: Zərər verənlərin yaradıcısı.
- Ən-Nafi: Faydalı şeylərin yaradıcısı.
- Ən-Nur: Aləmləri nurlandıran və istədiyinə nur verən.
- Hadi: Hidayət verən
- Bədi: Analoqu olmayan, bənzərsiz möcüzələr yaradan. (Tayı bərabəri olmayan).
- Baqi: O, əbədidir, sonu yoxdur.
- Varis: Hər şeyin əsl sahibi.
- Rəşid: Hidayətə ehtiyacı olmayan, doğru yolu göstərən.
- Sabur: Cəza verməyə tələsməyən.
- ↑ əl-Əraf, 180
- ↑ Ta ha, 8
- ↑ "Səhihi-Müslim; "Səhihi-Buxari"
- ↑ "esma-i-husna". islamansiklopedisi.org.tr. Archived from the original on 25 May 2023.
