Aleksandr Hertsen (fizioloq)
Aleksandr Aleksandroviç Hertsen (rus. Герцен, Александр Александрович; fr. Alexander Herzen; 13 (25) iyun 1839, Vladimir – 11 (24) avqust 1906, Lozanna) — rus əsilli məşhur İsveçrə fizioloqu, görkəmli rus publisist, yazıçı və filosof Aleksandr İvanoviç Hertsenin oğlu.
| Aleksandr Hertsen | |
|---|---|
 | |
| Doğum tarixi | 13 (25) iyun 1839 |
| Doğum yeri |
|
| Vəfat tarixi | 11 (24) avqust 1906 (67 yaşında) |
| Vəfat yeri | |
| Atası | Aleksandr Qertsen |
| Elm sahələri | tibb[1], Neyrofiziologiya[1] |
| Elmi dərəcəsi | |
| İş yeri |
|
| Təhsili |
|
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Aleksandr Aleksandroviç Hertsen 1839-cu il iyunun 13-də (25) Vladimirdə Aleksandr İvanoviç Hertsen və Natalya Aleksandrovnanın (Zaxarina) ailəsində anadan olmuşdur. 1840-cı ilin martında valideynləri oğullarını əvvəlcə Moskvaya, 1847-ci ildə isə xaricə apariblar. Aleksandr Aleksandroviç uşaqlıqdan qeyri-adi qabiliyyətləri ilə seçilirdi, üç xarici dili asanlıqla mənimsəyirdi: alman, ingilis və fransız. Aleksandr İvanoviç oğlunun təhsilinə təbiət elmləri ilə başladı, bu işdə ona məşhur təbiətşünas Karl Focht kömək etdi, o bütün Hertsen ailəsi üçün fiziologiyadan mühazirə oxudu və Saşaya dərslər verdi. Saşa uğurla təbiət elmləri ilə məşğul idi və atası onu universitetdə oxumaq üçün İsveçrənin Focht şəhərinə göndərdi.
Saşa Berndə tibb professoru olan Foxtun atasının evində yaşayırdı və nəvəsi Emma ilə nişanlanmışdır. 1861-ci ildə Aleksander Hertsen Bern Universitetini böyük uğurla bitirdi və tibb üzrə doktorluq dərəcəsi aldı. Karl Focht ilə elmi ekspedisiyalar zamanı Norveç və İslandiyaya səfər edərək, Londona gəldi və burada ilk əsərini nəşr etdirdi: Aşağı Heyvanların Müqayisəli Anatomiyası (London, 1862).
1863-cü ildə Aleksandr Aleksandroviç Florensiyada məskunlaşdı,1877-ci ildə fiziologiya professoru vəzifəsini aldı və 1881-ci ildən Lozanna Universitetinin professoru oldu. Hertsen o dövrün elmi ictimaiyyəti arasında neyrofiziologiyaya dair işinə görə çox tanınırdı. Aleksandr Aleksandroviç bir neçə dəfə Rusiyaya gəlməyi planlaşdırırdı.Ölkəyə daxil olmaq üçün icazə istədi, lakin inqilabçı atasının nüfuzuna görə ona daim rədd cavabı verildi.
1880-ci illərdə A.A.Hersenin fəal iştirakı ilə A.İ.Hertsenin və N.P.Oqaryovun məktublarının nəşrinə başlanıldı və 1890-cı illərdə o, atasının həyatı ilə bağlı materialları Moskvada Rumayntsev muzeyinə təhvil verdi. A. A. Hertsen 11 (24) avqust 1906-cı ildə Lozannada vəfat etmişdir.
Hertsenin üç bacısı var idi. (bir neça bacı və qardaşları uşaq olarkən ölüblər)
- Natalya Aleksandrovna Hertsen (1844–1936) ailədə ləqəbi Tata idi, ailə qurmamışdı böyük Hertsen ailəsinin və atasının irsinin davamçısı idi.- A.I.Hertsen.
- Olqa Aleksandrova Hertsen (Monod) (1850–1953) — fransız tarixçisi Qabriel Monod (1844–1912) xoşbəxt ailəsi və çoxlu varisləri olmuşdur.
- Yelizaveta Aleksandrovna Hertsen (1858–1875) — ögey bacısı (A.İ.Hertsenin və onun ikinci arvadı Natalya Alekseevnanın qızı) intihar etdi. A.A.Hertsen Şarlotta Kordeyin qeyri-qanuni oğlundan sağ qaldı.Onun adı Aleksandr Aleksandroviç idi və ailə ləqəbləri "Toots" və "Aleksander III" idi. A. A. Hertsen italyan Terezina Feliçe (1851–1927) ilə evləndi.Onların ailəsində on uşaq dünyaya gəldi — üç qız və yeddi oğul:
- Vladimir Aleksandroviç Hertsen (1869–1945) — həkim,1893–1945-ci illərdə Berndə (İsveçrə) işləyib, eyni zamanda Mərakeş Sultanının həkimi olub.
- Aleksey Aleksandroviç Hertsen — mühəndis, İtaliyada işləyib.
- Pyotr Aleksandroviç Hertsen (1871–1947) — sovet cerrahı,səhiyyənin təşkilatçısı, böyük cərrahiyyə məktəbinin yaradıcısı, SSRİ-də onkologiyanın yaradicilarından biri,SSRİ Elmlər Akademiyasının müxbir üzvü (1939), SSRİ Elmlər Akademiyasının əməkdar elm xadimi. RSFSR (1934)
- Övladları mühacirət edib və hazırda ABŞ-da yaşayırlar.
- Olqa Aleksandrovna Hertsen — yalnız övladı olmadığı məlumdur.
- Nikolay Aleksandroviç Hertsen (1873–1929) — Lozanna Universitetinin Roma hüquqlu professoru, M.K. Lemkenin (1915–1925) redaktorluğu ilə A. İ. Hersenin ilk toplanmış əsərlərinin və məktublarının nəşrə hazırlanmasında köməklik etmişdir.
- İrina (Nerina) Aleksandrovna Hertsen (Erman) — Almaniyada ailə həyatı qurub və orada yaşamışdır.
- Huqo Hertsen — Almaniyada mühəndis işləyib.
- Nella Aleksandrovna Hertsen (Kornaz) — Lozannadan olan həkimlə ailə qurub.
- Eduard Hertsen (1877–1936) — kimyaçı, Brüsseldə Solvay İnstitutunda dərs deyib.
- 7-ci oğlu Aleksandroviç Hertsen.