Aksaut çayı
Aksuat (Хасаут, qaraç.-balk. Схауат) — Qaraçay-Çərkəz Respublikasında çay. Aksuat çayı bol sulu və gür dağ çayı olub Böyük Qafqazın şimal yamacı boyu axır. Aksuat Kiçik Zelençuk çayının sol qolu.
| Aksaut | |
|---|---|
| qaraç.-balk. Схауат, türk. Ак суат | |
 | |
| Ölkələr | |
| Uzunluğu | 77 km |
| Hövzəsinin sahəsi | 843 km² |
|
<div style="font-size:80%;line-height:1.2em;position:absolute;z-index:2;left:İfadə xətası: "{" punktuasiyasının tanınmayan simvolu.%;top:İfadə xətası: "{" punktuasiyasının tanınmayan simvolu.%">  mənsəbi Aksaut çayı Qafqazın fiziki xəritəsində:
 43°54′ şm. e. 41°42′ ş. u.HGYO |
|
| DSR[rus.] | 06020000212108000002120 |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Aksuat — Qaraçay-Çərkəz Respublikasının ərazisində yerləşən az çox bol sulu çaylardan biridir. Aksuat çayı Xasaut buzlağından qidalanır. Çayın uzunluğu 77 km, su toplayıcı hövzəsinin sahəsi isə 843 km²-dir[1].
Aksuat çayı cənubdan şimala doğru uzanan Mıstı-Baş və Aksaut dağ silsilələrinin dərələri boyu axır. Bu silsilənin müəyyən hissəli fərqli adlarla adlandırılır: Qitçe-Teberdin, Ak, Baduk, Xajibey, Kınır-Çat, Qidam və s. Ümumən belə mürəkkəb və dərələrlə parçalanmış dağ silsiləsini Aksuat-Tiberdin adlandırmaq mümkündür. Bu silsilədə Alibek, Qitçe-Teberda, Xutay, Baduk, Muxu və s. aşırımlar yerləşir.
Türk dillərindən tərcümədə "Ak suat" (türk dillərində çay məhs belə adlanır) — "ağ (təmiz) su, hansı ki atlar su işir" deməkdir. Qaraçay dilində isə hidronimin tərcüməsi: "Ak" — "ağ", "Saut (Sayym)" — "zireh", "zəncir"; yəni "Ağ zireh, zəncir".[2]
Aksuat — Qaraçay-Çərkəzin ən mənzərəli məkanlarından biridir. Bu ərazi Qərbi Qafqazın yetərincə yüksək ərazilərindən biri olub, Elbrus dağına qədər uzanır. Baş Qafqaz silsiləsindən başlayaraq Maruxa, Aksaut və Çxalt dərələri uzanır. 20 km-lik qısa məsafədə hündürlüyü dəniz səviyyəsindən 3800 metr olan üç zirvə var. Silsilənin şimal yamaclarında buzlaşma yetərincə yüksəkdir. Maruxedə buzlğın ölçüsü 3,5 km², Aksuatda 17 km²-dir. Bu bölgədə insanlar daha qədimdən yaşamışdır. Asaut kəndinin ilk sakinləri yunanlar olmuşdur. Onlar Türküyə ərazisindən bu əraziyə köç etmişlər. İndi yunanlar Xasut-Yunan kəndində, Aksuat çayının sahilində kompakt halda yaşayırlar.
Dərələr boyu yollar var. Ancaq Maruxe kəndinin aşağı hissəsinə kimi gəlir. Aksuatda sonuncu yaşayış məntəqəsi — Rudniçdi. İndi bu mətəqədə yaşayış yoxdur. Maruxa və Aksauta vadisinin daha geniş ərazilərində heyvandarlıq fermaları mövcuddur.
Aksuat dərəsində onlarca mineral bulaq var. Əsas bulaqlar Dubovaya Balka kəndindədir. Onun suyu aylarca saxlanıldıqda xarab olmur. Yerli əhali bu suyu "canlı su" adlandırır.
Aksaut çayının sol sahilində, Xasaut-Yunan kəndindən 10–12 km aralıda kvadrat formalı poçt binası var. Bina üfüqün cəhtlərinə uyğun olaraq inşa edilib. Divarların qalınlığı 1,4 metrdir
- ↑ "Аксаут, составляющая р. Малый Зеленчук". sur-base.ru. İstifadə tarixi: 2014-05-17.[ölü keçid]
- ↑ "Путеводитель по Теберде. ГОРЫ И ЛЮДИ. Словарь-указатель местных названий". www.kmvline.ru (rus). 2020-03-25 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-03-25.