Məscid 13-cü əsrdə Anadolunun monqol hakimiyyəti altında olduğu dövrdə şəhərin ən qədim yaşayış məskənlərindən olan Xıdırlıq təpəsi ilə Afyonkarahisar qalası arasındakı dərin vadidə inşa edilmişdir. Məsciddə tapılan kitabələrə və dövrün hadisələrinə əsasən onun 1272-1277-ci illər arasında tikildiyi güman edilir. O zamanlar “Karahisar” adı ilə tanınan Afyon, bu dövrdə Anadoluda qurulan ilk bəyliklərdən biri olan Sahib Ataoğulları Bəyliyinin paytaxtı olmuşdur. Şimal istiqamətindəki əsas giriş qapısının üzərindəki kitabədə məscidin Sahibita Nüsrədiddin Həsən tərəfindən tikildiyi yazılır, buna görə də bir çox mənbələrdə binanın qurucusu Sahibita Nüsrədiddun Həsən kimi qeyd olunur. Lakin bu yazının orijinal olmadığı və məsciddəki digər yazılardan istifadə edilərək yazıldığı iddia edilmişdir. Başqa bir fikrə görə, məscidi mehrabda adı keçən Sivastosoğlu Əli bəy tikdirmişdir. Məscid 19-cu əsrə qədər Xocabəy məscidi kimi tanınırdı. 19-cu əsrdən etibarən "Böyük Məscid" adlandırılmağa başladı. Damı taxta sütunlar üzərində qurulduğu üçün Kırk Direkli məscidi kimi də tanınır. Bina ilk dəfə 1341-ci ildə Karamanoğulları Bəyliyi dövründə təmir edilmişdir. Təmir haqqında məlumat şərq fasadındakı qapının üzərindəki yazıda yer alıb. Məscid 1765, 1851, 1950, 1969, 1978, 1983-1984 və 2006-cı illərdə baxım və təmirə məruz qalmışdır. Əvvəlcə düz olan və ortasında çıraq olan damı təmir zamanı yenilənmişdir. Aydınlık mayak 1947-ci ildə bağlanmış, 1950-ci ildə damı piramidal halına salınmış və sinklənmiş sacla örtülmüşdür. Dam 1983-cü ildə yeniləndi.

Məscidin tavanı və dirəkləri taxtadır, çöl tərəfi isə söküntü daşdandır. Əvvəlcə düz torpaq damları olan binanın bu gün mislə örtülmüş hündür piramidalı damı var. Şimalda, şərqdə və qərbdə hər birinin bir düz qapısı var. Monumental giriş qapısı yoxdur. Şimal giriş qapısında iki nəbati lövhə arasında yerləşən mərmər kitabədən məlum olur ki, məscid 1341-ci ildə Muqisəddin Əmir İsa bin Müzəffərüddin tərəfindən təmir edilmişdir. Şərq qapısı məscidin döşəməsindən aşağıdadır. Qapıya üç pilləli pilləkənlə çatılır. Yerdən xeyli hündür olan qərb qapısından daxil olduqda, şərq qapısından fərqli olaraq, ziyarətgah mərtəbəsinə çatmaq üçün on pilləkən enməlisən. Düz lentli qərb qapısının sultan qalereyasının qapısı olduğu düşünülür. Müəzzin qalereyası, yerdən 50 sm. hündürlüyü və taxta məhəccərləri var.

Qiblə divarının ortasında kəsilmiş ağ əhəng daşından düzəldilmiş mehrab düzbucaqlı formadadır. Mehrab taxçasını nəbati naxışlı haşiyə və içərisində Ayət-əl Kürsi olan kitabə kəməri əhatə edir. Bəzi adlar kitabə kəmərində də oxunur və bu adlara görə mehrab II Səlcuqlu Sultanına aiddir. Onu İzzəddin Keykavusun tikdirdiyi, tikmə işini isə Nəkkaş Mahmud oğlu Hacı Murat etdiyi güman edilir. Həmin yazı kəmərində yazı ustalarının imzası olan işarələr var. Mehrabın yuxarı hissəsindəki kiçik hissədə İxlas surəsi var. İlk iki misra düz, axırıncı iki misra isə tərsinə asimmetrik olaraq yazılır.

Bəzilərinə görə mehrabın sağ tərəfində yerləşən taxta minbər məscidin tikildiyi dövrə aiddir, bəzilərinə görə isə yenidir. Minbərin giriş qapısındakı kitabədə binanın taxta işlərini görən Nəccar Əmirxan bəyin adı yazılıb. Bəzilərinə görə minbərin qapısı ilkin minbərə aiddir və yeni minbər də bu qapıya uyğunlaşdırılaraq tikilmişdir. Bəzi mənbələrə görə bu minbərin qapısı başqa məscidə məxsus olub və sonradan bura köçürülüb.

Binanın minarəsi şimal fasadının qərb küncündə yerləşir. Onun beşbucaqlı əsası yonma daşdandır. Bir sıra kəsilmiş daş üç sıra kərpic kimi davam edir. Minarənin gövdəsi kərpicdən hörülmüşdür. Yaşıl şirli kərpicdən hazırlanmış almaz motivləri var. Minarənin gövdəsinin 4 işıqlı pəncərəsi və 76 pilləkəni var. 15-ci əsrdə Osmanlı sultanı Yıldırım Bayazid dövründə inşa edildiyi güman edilir.

•  
  Afyon Ulu Məscidinin xarici minarəsi
•  
  Afyon Ulu Məscidinin içi xalçalarla
•  
  Afyon Ulu Məscidinin içi mihrap və minbər
•  
  Afyon Ulu Məscidi Daxili İşlər Naziri
•  
  Afyon Ulu Məscidi Daxili Mihrab
•  
  Afyon Ulu Məscidinin iç qapısı mihraba
•  
  Afyon Ulu Məscidi Daxili Tavan
•  
  Afyon Ulu Məscidi Daxili tavanı yaxın
•  
  Afyon Ulu Məscidi paytaxtın daxili detalı
•  
  Afyon Ulu Məscidi paytaxtın daxili detalı