Abxaz Dövlət Muzeyi
Abxaz Dövlət Muzeyi (abx. Аҧсуа ҳәынҭқарратә музеи) — Abxaziyanın Suxumi şəhərindəki tarixi muzey. Muzeyin iki filialı var - Abxaziyanın Gulrıpş və Qudauta bölgələrində.
Muzeyin fəaliyyət göstərdiyi uzun tarixi ərzində o, çoxlu sayda dəyərlərli eksponatlar toplamağa nail olub. Onun anbarlarında 100 mindən çox əşya saxlanılır-bunlar keramika, metal, parça, yazılı sənədlər və s. hazırlanmış unikal əşyalardır.
Bu gün muzeyin fondlarında təkcə abxaz xalqının deyil, həmçini Qafqazın digər xalqlarının, Qədim Misirin, Yunanıstanın, Romanın, Bizansın, Sasani İranının tarix və mədəniyyət abidələri, Oktyabr İnqilabının sənədləri, abxaz xalqının İkinci Dünya müharibəsində iştirakından bəhs edən materiallar var.
Exspozisiyada nümayiş etdirilən eksponatların bir çoxu təkcə respublikada deyil,həm də dünyada böyük əhəmiyyətə malikdir. Bunlara aşağıdakılar daxildir:keçmiş Sovet İttifaqının ən qədimlərindən biri, məşhur Acheulean Yashtukh saytı;Soyuq mağaranın (sümük zıpkınlar kolleksiyası) mezolit inventarı, mağara ayının ön qolundan olan "rəis heyəti". Eramızdan əvvəl 3-cü minilliyin sonlarına aid dolmenlərin metal mədəniyyətinin materialları da böyük əhəmiyyət kəsb edir. e., Transqafqazda yalnız Abxaziya təmsil olunur; orta tunc dövrünə aid balta dəfinələri, habelə son tunc dövrünə aid orijinal yüksək bədii forma və bəzək əşyaları, silah və alətlər; tunc qulplu ornamentli baltalara Qafqazın heç bir yerində rast gəlinmir; ritual xəncərlər, kəmər tokaları və s. Muzeyin fəxri məşhur qədim yunan mərmər divarı və Suxumi körfəzinin dibindən ucaldılmış qədim dövrlərə aid yerli işlərin büstüdür; Son Tunc dövrünə aid bir atlı və it ilə bir dini aigret; qrif şəklində olan Assuriya tunc qalxanı (e.ə. VI əsr); 5-6-cı əsrlərə aid Yunan dəbilqəsi və qalxanı. e.ə e. Abxaziyanın təbiət tarixinin abidələri də az maraqlı və elmi əhəmiyyət kəsb etmir. Muzeydə sərgilənən skumbriya balığının daşlaşmış skeletləri 50 milyon il əvvələ aiddir. 8-9 min il əvvəl yaşamış mağara ayı fosillərinin toplanması böyük elmi əhəmiyyət kəsb edir. Bu materiallar Psxu kəndində mağarada tapılıb.
19-cu əsrin 60-cı illərinin əvvəllərində Abxaziyanın tarixini və təbiətini sevənlərin ağlına əhalidən mədəni-tarixi dəyərli eksponatlar toplamaq və Suxumda muzey təşkil etmək ideyası var idi. 1877-1878-ci illər Rusiya-Türkiyə müharibəsi başlamazdan əvvəl, toplanmış eksponatlar rayondan çıxarılıb və muzey fəaliyyətini dayandırıb. Nəticədə Abxaziyanın təbiət tarixinə aid ən qiymətli numizmatik, etnoqrafik, arxeoloji eksponatlar və materiallar itmişdir. Bir qrup aqronom, meşəçi və müəllimin təşəbbüsü ilə 1913-cü ildə yenidən Suxumda muzeyin yaradılmasına başlanıldı. Bölgənin öyrənilməsi, materialların toplanması üçün “Cəmiyyət” yaratmaq üçün layihə hazırlanmışdır. 1915-ci ilin birinci yarısında Suxumda "Suxumi dairəsinin təbiəti və əhalisini sevənlər və tədqiqatçılar cəmiyyəti" üzvlərinin ümumi yığıncağı keçirildi. Şuraya A.Sinitsin (sədr), B.Kiselev, V.Kozlov, V.Semaşko, B.Zaxarova, D.Qrandolevski, V.Kristalevski və başqaları daxil idi. “Cəmiyyət” yaranandan onun nəzdində tarix-diyarşünaslıq muzeyinin təşkilinə başlanılıb. İlk illərdə rayon idarəsinə məxsus kiçik rütubətli binada yerləşirdi. 1916-cı ildə “Cəmiyyət” üzvlərinin təkidi ilə Suxum şəhər hökuməti muzeyə 500 rubl məbləğində subsidiya ayırdı ki, bu da muzey üçün münasib otaq icarəyə götürmək və onu ictimaiyyətə açmağa imkan verdi. Muzeyin rəsmi açılışı 1917-ci il mayın 17-də olmuşdur[1].
1920-ci ilin sonlarında Abxaziyada gürcü menşeviklərinin hakimiyyəti dövründə Suxum rayonunun Təbiət və Əhali Aşiqləri və Tədqiqatçıları Cəmiyyəti fəaliyyətini dayandırdı və muzey onunla birlikdə bağlandı. Toplanmış bütün eksponatlar menşeviklər tərəfindən Gürcüstan muzeylərinə aparılıb. Abxaziyada sovet hakimiyyəti qurulduqdan sonra yeni şəraitdə tarixşünaslıq işi bərpa olundu. 1922-ci ilin avqustunda Suxumda "Abxaz Elmi Cəmiyyəti" (ABNO) yaradıldı, 1923-cü il mayın 13-də şura və rəyasət heyəti seçildi. Bir il sonra muzey bu gün yerləşdiyi binaya köçdü. 1928-ci ildə muzey Abxaziya SSR Xalq Maarif Komissarlığı sisteminə verilmiş və Dövlət Muzeyi statusu almışdır. 1946-cı ildən muzey Abxaziya MSSR Xalq Komissarları Soveti yanında Mədəniyyət və Maarif Müəssisələri İdarəsinin, 1953-cü ildən isə Abxaziya MSSR Mədəniyyət Nazirliyinin tabeliyindədir. İxtisasca tarixçi, arxeoloq və etnoqraf olmamasına baxmayaraq, muzey qiymətlilərinin toplanmasında böyük diqqət yetirən İosif Adzinba 1933-cü ildə muzeyin direktoru təyin edilir. Onun nəznində dində muzeydə tarixi-inqilab şöbəsi açıldı. 1937-1938-ci illərdə bütün ölkəni repressiyalar bürüyərkən Abxaziyada milli-azadlıq hərəkatı və onun ideoloji liderləri E.Eşba, N.Lakoba, N.Akirtava, Q.Atarbekov və başqalarına aid sənədlər muzeyin fondundan yoxa çıxdı. Böyük Vətən Müharibəsinin ilk günlərindən muzey işçiləri Abxaziyadan olan əsgərlərin, faşist işğalçılarına qarşı qəhrəmancasına mübarizəsini aydın şəkildə üzə çıxaran sənədləri, fotoşəkilləri, məktubları toplamağa başladılar. 1960-cı illərdən etibarən muzeyin Abxaziya Elmi-Tədqiqat İnstitutu, digər elmi müəssisələr və Moskva, Leninqrad, Kiyev, Minsk, Tbilisi və digər şəhərlərin aparıcı muzeyləri ilə əlaqələri daha da sıxlaşmışdır.
1977-ci ilin ortalarında Oktyabrın 60 illiyi şərəfinə Leninqraddakı SSRİ Xalqlarının Etnoqrafiya Muzeyində Abxaziya Dövlət Muzeyinin əməkdaşları (Yu.Arqun və E.Acındjal) “Abxazlar ( məişət və incəsənət)”, burada Abxaziya Dövlət Muzeyinin kolleksiyalarından 300-dən çox eksponat nümayiş etdirilib. 1978-ci ilin sonunda SSRİ Mədəniyyət Nazirliyinin kollegiyasının qərarı ilə Abxaziya Dövlət Muzeyinə birinci kateqoriya verildi və o, SSRİ Mədəniyyət Nazirliyi və Sovet İttifaqının Mərkəzi Komitəsi tərəfindən Diplomla təltif edildi. Mədəniyyət İşçiləri Həmkarlar İttifaqı. Muzey böyüdükcə onun strukturu da böyüdü. 1980-ci ilə qədər muzeyin iki filialı (Suxum şəhərindən İncəsənət Qalereyası və N. Athosdakı Yeni Athos Panteleimon Katedrali), beş ekspozisiya şöbəsi var idi: təbiət, arxeologiya, 19-cu əsr tarixi, sovet dövrü tarixi, etnoqrafiya. O cümlədən fondlar və elmi təbliğat şöbələri. 1980-ci ildən muzeydə Abxaziya tarixinin qədim bölmələri üzrə yeni şöbələr və sektorlar yaranmışdır. 1987-ci ildə Böyük Oktyabr İnqilabının yetmiş illiyi ilə əlaqədar olaraq hökumətin qərarı ilə Abxaziyada Abxaziya Dövlət Muzeyinin daha 2 filialı - Qulripş rayonundakı Yasoçka memorial muzeyi və Yeni Afosda rəsm qalereyası təşkil edildi.Monastır kompleksi. Muzeyin əsas fəaliyyət istiqamətlərindən biri muzey qiymətlilərinin toplanması, emalı və saxlanması, yəni fondun daim artırılmasıdır. Şəhər və rayonlara aparılan elmi ekspedisiyalar 1989-cu ilə qədər fondu nadir etnoqrafiya və arxeologiya eksponatları ilə mütəmadi olaraq doldurmağa imkan verdi. Təkcə respublikada deyil, xaricdə də elmi ekspedisiyalar həyata keçirilirdi. 1976-cı ildə bir qrup muzey işçisi Qaraçayevo-Çerkesskə getdi və burada nəinki materiallar topladı, həm də abxazların tarixi və mədəniyyəti haqqında mühazirələr və məruzələr oxudular. Oxşar ekspedisiyalar Adıgey, Soçi və Adler bölgələrində də həyata keçirilib.
Endoltseva Ekaterina Yurievna. Abxaziya krallığının memarlıq plastikliyi (VIII-XI əsrlər) Abxaziya Dövlət Muzeyinin kolleksiyasından (Suxum, RA) // Pravoslav Müqəddəs Tixon Humanitar Universitetinin bülleteni. Seriya 5: Xristian İncəsənətinin Tarixi və Nəzəriyyəsi Problemləri. - 2019. - No 33.
- ↑ "Мероприятия, посвящённые празднованию 100-летия Абхазского государственного музея". 2017-02-02 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-01-22.