Ağrı üsyanları (türk. Ağrı ayaklanmaları) — 1930-cu ildə Türkiyənin şərqində Ağrı vilayətində kürdlərin Türkiyə hökumətinə qarşı üsyanları. Üsyan zamanı partizan qüvvələrinin başçısı Cıbran qəbiləsindən Ehsan Nuri idi.
| Ağrı üsyanları | |
|---|---|
 | |
| Tarix | 17 sentyabr 1930 |
| Yeri | |
|
|
|
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Üsyanlar
1926-cı ildən 1930-cu ilə qədər Türkiyənin Ağrı ilində müxtəlif üsyanlar qaldırılmışdır. Birinci üsyan 16 may 1926-cı il tarixində Cəlali Barho öndərliyindəki kürd tayfaları tərəfindən Ağrı dağı yaxınlıqlarında qaldırılmışdır.Türkiyə Silahlı Qüvvələri üsyanı bir ay sonra basdırmışdır. Növbəti ilin sentyabr ayında Türkiyə Silahlı Qüvvələri əraziyə yenidən hücum etmiş, yerli əşirətlərin qaldırdıqları ikinci üsyanı basdırmışdır. Bundan sonra Ağrıda yaranan böhran daha da dərinləşmişdir. 1927-ci ilin sentyabr ayındaBirləşmiş Krallığın dəstəyi iləİhsan Nuri tərəfindənAğrı Respublikası qurulmuşdur. 1928-ci ildə Ağrı Respublikasının dövlət xadimlərinin təşəbbüsü ilə tərtib edilmiş Kürdüstan bayrağı ilk dəfə istifadəyə verilmişdir. 1930-cu ilin iyul ayında öndərliyi türk qoşunları təxminən 15,000 törətmişdir. Bu böhranı sona çatdırmaq istəyən Türkiyə ordusu 1 iyulda Ağrı dağını mühasirəyə almış və 7 iyul 1930-cu ildə ümumi əməliyyata start vermişdir. 25 iyulda sona çatan döyüşdə kürd liderlərin çoxusu həlak və ya həbs olunmuş, İhsan Nuri isə İrana qaçmışdır. Həbs olunanlar daha sonra Adanada edam edilmişdir.
İstinadlar
- Bulud, Faiq. (türk). İstanbul: Yön Yayıncılık. 1991. OCLC . 2022-03-27 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-08-28.
- Qəhrəman, Əhməd. (türk). İstanbul: . 2003. ISBN 975-6525-48-7. 2022-03-27 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-08-28.
- Edmonds, S. C. "Kurdish Nationalism",". Journal of Contemporary History (ingilis). 6 (No. 1). 1971: 91.
- // Encyclopedia of the Peoples of Africa and the Middle East (ingilis). Volume I. Infobase Publishing. 2009. səh. 385. ISBN 9780816071586. 2012-10-18 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-08-28.
- Vali, Abbas. (ingilis). Mazda Publishers. 2003. səh. 199. ISBN 978-1-56859-142-1. 2012-10-18 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-08-28.
- // Encyclopedia of the Peoples of Africa and the Middle East (ingilis). Infobase Publishing. 2009. səh. 38. 2022-03-27 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-08-28.
- Allsopp, Harriet. The Kurds of Syria: Political Parties and Identity in the Middle East. I.B. Taurisl. 2016. ISBN 0857726447.
- Eygi, Mehmet Şevket. . milligazete.com.tr (türk). . October 17, 2009. November 10, 2011 tarixində . İstifadə tarixi: August 26, 2019.
- Tahsin Əriş, Felit Özsoy. (türk). Pêrî Yayınları. 2007. səh. 271. ISBN 978-975-9010-57-7. 2022-03-27 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-08-28.
- Alakom, Rohat. (türk). Avesta. 1998. səh. 180. ISBN 975-7112-45-3. 2019-08-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-08-28.
Əlavə ədəbiyyat
- Olson, Robert. "The Kurdish Rebellions of Sheikh Said (1925), Mt. Ararat (1930), and Dersim (1937–8): Their Impact on the Development of the Turkish Air Force and on Kurdish and Turkish Nationalism". . 40 (1). 2000: 67–94. doi:. JSTOR .
- Cağaptay, Soner. Islam, Secularism and Nationalism in Modern Turkey: Who is a Turk?. Routledge. 2006. ISBN 978-1-134-17448-5.