Ağgünbəd (Üskü)
Ağgünbəd (fars. آقگنبد) — İranın Şərqi Azərbaycan ostanının Üskü şəhristanı ərazisinə daxil olan kənd.[2] Şəbüstərdən 50 km cənub-qərbdədir. Ağgünbəd kəndi Şahı adasında yerləşir. Şəhərdə yerləşən Ağgünbəd limanı ticarət və iqtisadi işlərdə Urmiya gölünün önəmli limanlarından biridir. Ağgünbəd limanı yeddi Ağgünbəd kəndində yaşayanları Urmiya şəhəri ilə birləşdirir. Ağgünbəd limanı İslam adasının qərb sahilində və Urmiya gölünün şərq tərəfində yerləşir. Yerlilərin dediyinə görə, bu kəndin qurucuları Azərbaycan Respublikasından buraya köçmüş və dəniz və rütubətli iqlim səbəbiylə mülayim bölgədə Ağgünbəd bölgəsində Urmiya gölü yaxınlığında yaşayan insanlar idi.
| Ağgünbəd | |
|---|---|
 | |
| 37°48′59″ şm. e. 45°25′23″ ş. u.HGYO | |
| Ölkə | |
Dehxuda sözlüyünə görə Ağgünbəz sözü "böyük, dəyərli, şərəfli, hündür, qürurlu" anlamını verən (ağ anlamını vermir) Ağ, Aq və günbəz sözlərindən yaranmışdır. Ağ saqql ailənin başçısı, yerin başçısı, dəyər və hörmət sahibi olan bir insan deməkdir.
Azərbaycan dilində Ağgünbədin anlamı böyük və dəyərli bir günbəzə sahib bir yer deməkdir və bu ad əski Hülakü xan qalasının bəzəklərinə görə Sasanilər dönəminə aiddir.
Ağgünbəd kəndinin turistik yerlərindəm Ağgünbəd çimərliyi, köhnə gəmi limanı, Hülakü xan zirvəsi, Gölbaşı bulağı, kəndin yaxınlığında və Hülakü zirvəsi ətrafındakı bağlar, bölgənin dağlarının mərkəzində yerləşən Çiçik bağ (kiçik bağ) və Volvobağ bağları daxildir. Müxtəlif heyvanlar vəhşi, Qaradaş dağı, zirvənin köhnə mağaraları, Kişmişli dərəsi və yazda qış və payızda yağan yağışlar səbəbindən yaranan şəlalələrdir.
Qara dağ, Qalacıq dirəsk, Qoşun dibi, Öküz yolu, Uca quzey, Əkbər kəməri, Kərb əl-Nağı kəməri, Qara Torpaq, Çoğar, Saxsılı köhül, Xan Əhməd dərəsi, Göyərçin Suyu, Aşağı qaracaba (Qoyun yolu, Qpılı məsnə), Hüseyn bəy uçan, Yuxarı qaracaba, Qala (Hülakü xan qalası), Vəli damı, Kişmiş, Qılınc, Armud ağacı, Nov dərəsi, Xeyr dərəsi, Suyrulu, Ağqaya, Sorbonlu bucaq, Almalı, Ayaz komu, Qozlu
Qozlu çökəkliyi neçə hissəyə bölünür ki onlardan Badamça novu, Abasdan qələməsi, Qozlonundar, Quzlonun sibə, Ağzı bir, Qələməli dərə, Məcid qələməsi, İncə kəmər, Dəlik ardıc, Moson, Yemişanlı Bucaq, Torpaqlı yurd, Xurşid düşən novu, Yeriq və Qara burunun adını çəkmək olar.
Suluca (Uşqun dağı), Dadaş arxacı, Qamış olan bucaq, Yumuru, Qurdvuran dərəsi, Qarqa qayası, Qasım əkən,
Xan yurdu (Düz ağıl), Bala mehman, Böyük mehman, Daşkəsən, Girvə dibi, Yastı bucaq, Düdüklü, Düdüklünün baxacaq, Çırpılı bucaq, Qaldatı, Sərçə suyu, Qız meşə, Məcid bucağı, Dərə bənövşəsi, Bənövşənin yumuru, Kəhriz dərəsi, Arxac novu, Ulu bağ (Həcər bucağı, Gor ağacı) Çəlili təpə, Qızılqaya, Keçi bağ (Məşd Abdulla bucağı, Dərbənd, Qazan qoyan, At Bağlayan, Danaçı Bucağı), Qamışlı (Kiçik bağ dalısı, Əsgər əkən bucaq, Sarımsaqlı bucaq, Hacı Həsən Arxacı, Zinə, Dar) (Novu), İki Ağac , Yuxarı düşən bucaq, Aşağı düşən bucaq, Topallı bayır, Quyuluq dalısı, Quyuluq (Piyala suyu), Divarqaya, Güney, Su olan çeşmə, Boğu gədiyi, Qopuq.
Urmiya Gölü Milli Parkı İran sarı maralları və erməni qoçları üçün vacib bir yaşayış yeridir.[3]
Həmişəyaşıl sərv, terebint püstəsi, dağdağan, yemişan, badam, süd turşusu, albalı, buğda, nanə, kəklikotu, ənginar, duz otu, zanbaq, yulaf, yemlik və əsmə.
Erməni qoçları və sarı marallar.
Qızılqaz, qutan, kukuos və çömçəquyruq.
Zəhərli və yarı zəhərli ilan, kərtənkələ və buqələmun növləri.
Bəbir və maral kimi heyvanlar, qutanlar, flaminqolar və digər köçəri quşlar adanın bataqlıq hissələrində və sahillərində yaşayır.
Hülakü xan qalası Urmiya gölünün şərqində, İslam adasında yerləşən Azərbaycan bölgəsinin tarixi qalalarından biri sayılır. Qalanın yolunda dağın döşündə qəribə şəkildə qurulmuş bir çox su anbarları var. Bu su anbarlarının yanında, yağış yağdıqda suyu rezervuarlara yönəldən və bütün mövsümlərdə tələb olunan su ilə təmin edən su axınları var. Hülakü xan qalasının divarları ümumiyyətlə daşdan tikilmişdir. Bu qala istehkam və yerləşmə baxımından Babək, Qahqah və Coşun qalalarına bənzəyir. Qalanın üç tərəfi təhlükəli çöküntülərlə əhatə olunmuşdur ki, bu da qalanı qoruyanlara qala müdafiəsini asanlaşdırırdı.
Həmdullah Qəzvini'nin dediyi kimi Şahı adası və ya Şaha olaraq bilinən əski qala, suyun geri çəkiləcəyi təqdirdə bir gölün ortasında görünəcək böyük bir ada bənzər bir adadır. Hülakü və başqa monqol generallarının məzarlarının yerləşdiyi bir dağın başında yerləşir. Bu qala İlxanlar tərəfindən nəzərdən keçirilmiş Sasanilər dönəminə aiddir.
Şaha və Dogdor və ya Digdor, eramızın VII əsrində Hülakü tərəfindən yenidən qurulan və üsyançı liderlərin (Şarat) liderləri tərəfindən yenidən qurulmuş iki qədim qaladır. Hafiz Ebro onu Urmiyanın Qızıl qalası adlandırdı. Bağdadın və bir çox bölgənin talan edilməsi oraya köçürüldü. Sonralar, bu qala Hülakünün dəfn yerinə çevrildikdə, eyni adla da adlandırıldı. Bu tarixi qala Ağgünbəd kəndindən iki kilometr aralıda yerləşir və bəziləri qala üçün eyni addan istifadə edirlər.
Harun ər-Rəşidin nəvəsi Mütəvəkkil Abbasi'nin olaylarını izah etdiyi İbn əl-Muskəviyyə, "Şaha" və "Yekdar" ın bu bölgələrin üsyankar liderləri tərəfindən, yəni Şara tərəfindən işğal edilmiş iki qala olduğunu söylənilir. Eramızın 7-ci əsrində Hülakü Şahkeh Hafez Ebro qalasını yenidən qurdu və Urmiya gölünün qızıl qalası adlandırdı; Bağdadın və digər xilafət ölkələrinin talanından ələ keçirdikləri xəzinələri və qənimətləri bu qalaya yerləşdirməyi əmr etdi, sonradan bu qala onun dəfn yeri və məzarı oldu və bu səbəbdən yerli dildə "Qala qalası" adı ilə məşhur oldu.
Əmir Teymurun müasiri Hafez Ebru tarixini və coğrafiyasını yazarkən yer tamamilə yaşayışsız idi. İslam tarixçilərinin Şara qalası və ilk İslam əsrlərindən bəri ilk tikilisi hesab etdiyi xarabalıqlar və tarixi abidələr Ağgünbəd kəndində qalır. İçində daş kitabə və kitabə yoxdur
Bu əsər İranın milli əsərlərindən biri kimi 18 mart 2008-ci ildə 22591 qeydiyyat nömrəsi ilə qeydiyyata alınmışdır.
Tarixi Ağgünbəd kəndi dağın aşağı hissəsində və gölün kənarında yerləşir və kənd və Qərbi Azərbaycan əyalətinin bir hissəsi yaxınlığında hava hücumundan müdafiə var.
Bundan əlavə, İranın döyüş bölgələrində İraq döyüş təyyarələrini hədəf alan İran qırıcıları hava bazalarına qayıdarkən qırıcı mühərrikləri və ya İran qırıcı pilotlarının xəsarətləri səbəbindən bəzən yerə çırpılır və bəzən göldə olur. Hansı ki, relyef və hərbi qüvvələr tərəfindən idarə olunurdu.
İrandakı səkkiz illik müharibə zamanı, izdihamlı və izdihamlı şəhərlərlə müqayisədə İranın kəndlərində nisbi sakitlik olduğuna görə kəndlər şəhərlərdə bombalanma təhlükəsi ilə əlaqədar kəndlərə və bağlara sığınan çox sayda insanı qonaq etdi. Müharibə zamanı İraq tərəfindən bombalanan günbəz idi, Ağgünbəd kəndi Təbriz kimi yaxınlıqdakı kəndlərdən kəndə sığınan ailələrlə dolu idi.
Ağgünbəd kəndi əhalisinin əsas məşğuliyyəti əkinçilik, maldarlıq, bağçılıq və göl gəmiləri və liman idarəçiliyi, ətraf mühitin qorunması, quşçuluq, xoruz və göbələk yetişdirməkdir. Kəndin əsas məhsulları taxıl, paxlalı bitkilər, yaz meyvələri və fındıq və bağ, meşə və dağ meyvələridir.
Ağgünbəd kəndinin köhnə və ənənəvi hissələrində, tarixi məzmununa görə, tarixi serialların hissələri iran yayım təşkilatı tərəfindən dəfələrlə lentə alınmışdır.
Su çatışmazlığı böhranı ilə mübarizə aparan ölkənin şəhər və kəndlərinin hikayəsini əks etdirən sənədli "Su hikayələri", ikinci hissədə Ağgünbəd kəndinin su problemləri ilə məşğul olur.
2006-cı il məlumatına görə kənddə 898 nəfər yaşayır (267 ailə).[4]
Kəndin əhalisi azərbaycanlılardan ibarətdir və azərbaycan dilində danışır. Burada yaşayan insanlar şiə müsəlmandır.
- ↑ 1 2 GeoNames (ing.). 2005.
- ↑ Azərbaycan Milli Ensiklopediyası (25 cilddə). 1-ci cild: A – Argelander (25 000 nüs.). Bakı: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi. 2009. səh. 190. ISBN 978-9952-441-02-4.
- ↑ "Arxivlənmiş surət". 2023-07-01 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-08-11.
- ↑ "Kəndin əhalisi". 2011-11-14 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-11-14.