Ağıllı dizayn (ing. intelligent design, ID) — canlı orqanizmlərin indiki (və ya indikinə yaxın) formada hansısa "ağıllı yaradıcı" tərəfindən yaradıldığını iddia edilən kreatsionizmin növlərindən biri olan qeyri-akademik konsepsiyadır.
Bu iddianı dəstəkləmək üçün "ağıllı dizayn" tərəfdarları bir sıra elməbənzər arqumentlər irəli sürür ki, bunlardan ən diqqətəlayiq olanı "sadələşdirilməyən mürəkkəblik" və "müəyyən mürəkkəblik" (və ya "xüsusi mürəkkəblik")-dir.
"Ağıllı dizayn" anlayışının heç bir empirik əsaslandırması yoxdur və sınaqdan keçirilmiş və ya əsaslandırılmış fərziyyələr təklif etmir və buna görə də elmi ictimaiyyət tərəfindən qeyri-akademik kimi tanınır.
Əsas müddəalar
"Discovery Institute" qeyri-kommersiya ictimai təşkilatında çalışan "Ağıllı dizayn " hərəkatının aparıcı nümayəndələri bunu elmi nəzəriyyə hesab edirlər, kainatın və həyatın müəyyən əlamətləri ən yaxşı ağıllı ilkin səbəblə izah olunur və şüurlu idarəetmə olmadan təbii proseslərdən yarana bilməz. Onlar hesab edirlər ki, mürəkkəblik meyarlarının köməyi ilə, insanın hansısa məqsədlə yaratdığı şeylərdə olduğu kimi, əvvəlki şüurlu təsirin zəruriliyini sübut etmək olar.
Sadələşdirilməmiş mürəkkəblik
"Sadələşdirilməyən mürəkkəblik" termini biokimyaçı Maykl Behe (ing. Michael J. Behe) tərəfindən "Darvinin qara qutusu" (1996) kitabında təqdim edilmişdir, baxmayaraq ki, fenomenin özü 1993-cü ildə "Pandalar və insanlar haqqında" kitabının ikinci nəşrində təsvir edilmişdir. Behe "Sadələşdirilməyən mürəkkəbliyi" sistemin əsas funksiyasını yerinə yetirməyə kömək edəcək şəkildə bir neçə bir-birinə yaxşı uyğunlaşmış hissədən ibarət vahid sistem kimi təyin edir. Üstəlik, hissələrdən birinin olmaması sistemin fəaliyyətini dayandırmasına səbəb olur. Behe öz konsepsiyasını göstərmək üçün siçan tələsindən istifadə edir. Siçan tələsi bir neçə hissədən ibarətdir. Onlardan hər hansı birinin olmaması siçan tələsinin funksiasını pozacaq. Ağıllı dizayn konsepsiyasının tərəfdarları iddia edirlər ki, təbii seçmə sadələşdirilməyən mürəkkəb sistemlər yarada bilməz, çünki onlar yalnız bütün hissələri mövcud olduqda fəaliyyət göstərirlər.
Behe görə, belə sistemlər bağırsaq çöpünün bakteriyal qamçısı, qan laxtalanma şəlaləsi, kirpiklər və qazanılmış immunitet sistemidir.
İstinadlar
- Mark Perakh, Matt Young. Is Intelligent Design Science? (Why Intellegent Design Fails). Rutgers University Press. Ed. Matt Young, Taner Edis. 2004. 185–196. ISBN 0-8135-3433-X.
- Boudry M, Blancke S, Braeckman J. 2017-09-08 at the Wayback Machine//Q Rev Biol. 2010 Dec;85(4):473–82.
- , Начиная с 1960-х гг. в США, а затем в Западной Европе сформировалось движение «научного креационизма», возникли многочисленные общества и академии, отстаивавшие тезис, что естествознание полностью подтверждает достоверность библейского повествования о сотворении Вселенной и человека, а теория эволюции – лишь одно из возможных объяснений развития органического мира.
- [ing.] 2018-02-20 at the Wayback Machine // Encyclopædia Britannica
- [ing.]. (Expanded ed., 1st Harvard University Press pbk.). Cambridge, MA: Harvard University Press. 2006. ISBN 0-674-02339-0.
- . 2010-09-30 tarixində . İstifadə tarixi: 2010-09-19.