Əmir Qurbanov
Əmir Abakaroviç Qurbanov (rus. Амир Абакарович Курбанов; 23 dekabr 1909 (5 yanvar 1910), Buynaksk rayonu, Dağıstan MSSR – 1966, Mahaçqala) — qumuq dramaturqu, yazıçı, aktyor və teatr xadimi, Dağıstan MSSR Əməkdar İncəsənət xadimi (1955), Dağıstan MSSR Xalq artisti (1959), SSRİ Yazıçılar İttifaqının üzvü (1943)[1].
| Əmir Abakaroviç Qurbanov | |
|---|---|
 | |
| Təxəllüsü | Əmir Qurbanov |
| Doğum tarixi | |
| Doğum yeri | Teben Cenqutay aulu, Teymurxanşura uyezdi, Dağıstan vilayəti, Çar Rusiyası |
| Vəfat tarixi | (56 yaşında) |
| Vəfat yeri | Mahaçqala, Dağıstan, SSSR |
| Vətəndaşlığı | Rusiya İmperiyası, SSSR |
| Milliyyəti | Qumuq |
| Təhsili | Buynaksk Teatr Texnikumu, Leninqrad İncəsənət Akademiyası |
| Fəaliyyəti | yazıçı, dramaturq, aktyor |
| Fəaliyyət illəri | 1929-1966 |
| Əsərlərinin dili | Qumuqca, rusca |
| İstiqamət | sosialist realizmi |
| Janrlar | şeir, poema, pyes |
| Mükafatları | Dağıstan MSSR Əməkdar İncəsənət xadimi (1955), Dağıstan MSSR Xalq artisti |
Əmir Qurbanov 23 dekabr 1909-cu ildə Rusiya İmperiyasının Dağıstan vilayəti, Teymurxanşura uyezdi, Teben Cenqutay aulunda yoxsul kəndli ailəsində doğulmuşdur.[1] Milliyyətcə qumuq türküdür. 1916-cı ildə, yeddi yaşında olarkən anası Daqibatı itirmişdir. Bir qədər sonra Denikin ordusuna qarşı vətəndaş müharibəsinə qoşulan atası Abakar ağır yaralanmış və 1920-ci ildə vəfat etmişdir. Beləliklə, ailənin iki oğul və beş bacıdan ibarət yeddi üzvü yetim qalmışdır. 1921-ci ildə Əmir Teben Dequtay aulundakı uşaq evinə sığınmış, iki ildən sonra onu Buynaks uşaq evinə köçürmüşlər. 1925-ci ildə o, Buynaksk Pedaqoşi Məktəbinə daxil olmuş, az sonra Buynaksk Teatr Texnikumuna dəyişilmiş və 1930-cu ildə həmin məktəbi bitirmişdir. Daha sonra Leninqrad İncəsənət Akademiyasının nəzdində fəhlə bölməsini bitirmiş,məzun olduqdan sonra 1932-1937-ci illərdə Qumuq Musiqili Dram Teatrında rejissor kimi fəaliyyət göstərmişdir. Əmir Qurbanov 1937-ci ilin oktyabr ayında NKVD tərəfindən həbs edilərək repressiyaya məruz qalmış və Sibirə sürgün edilmişdir. 1944-cü ilin əvvəlində sürgündən azad edilərək vətənə dönmüşdür. 1947-ci ildə SSRİ Yazıçılar İttifaqının üzvlüyünə qəbul edilmişdir. Bu dövrdə o artıq kifayət qədər tanınmış dramaturq, nasir və aktyor idi. Ömrünün sonuna qədər teatr fəaliyyətindən uzaqlaşmamışdır[1].
Həyat yoldaşı Uşkiyat Surxay qızı Səfərəliyeva Qumuq Musiqili Dram Teatrının aktrisası olmuşdur. Daha çox komik rolların ifaçısı kimi tanınmışdır. Əmir Qurbanov 1937-ci ildə həbs edildikdən sonra Uşkiyat xanım ərinin azad edilməsi ilə bağlı gərgin mübarizə aparmış, Kremlə çoxlu sayda şikayət məktubları yazmış, Moskvaya gedərək SSRİ Ali Sovetinin sədri Mixail Kalininlə görüşmüşdür. Bu işdə ona görkəmli qumuq müğənnisi Tatam Muradov dəstək olmuşdur. Uşkiyat Səfərəliyeva 1960-cı ildə Dağıstan MSSR-in Xalq artisti adına layiq görülmüşdür. Ölümü Əmir Qurbanov həyatının son illəri özünü xəstə, yorğun, əsəbi hiss etmiş, bu isə onun yaradıcılıq fəaliyyətinə təsirsiz qalmamışdır. 12 iyul 1966-ci ildə Mahaçqaladakı mənzilində müəmmalı şəkildə dünyasını dəyişmişdir. Bəziləri onun elektrik vurmasından, bəziləri isə bilinməyən hansısa qəsd hadisəsindən öldüyünü təxmin edirlər[1].
Əmir Qurbanov bədii yaradıcılığa 1929-cu ildə başlamışdır. O, kumık və Dağıstan teatrının yaradıcılığarından və təşkilatçılarından biridir. Əmir Qurbanov Qafqazda sosialist inqilabinın problemlərə, vətəndaş müharibəsinə və kolxoz quruculuğuna həsr olunmuş otuzdan çox tamaşanın müəllifidir. Onun pyesləri Alim Paşa Salavatov adına Qumuq Musiqili Dram Teatrında, həmçinin bir sıra Dağıstan teatrlarında və Şimali Qafqaz teatrlarında səhnəyə qoyulmuşdur. Əmir Qurbanov, eyni zamanda, 1960-cı ildə nəşr olunan ilk "Dağıstan dramaturqlarının pyesləri" toplusunun tərtibçisidir. O, həmçinin, tamaşaçıların diqqətini əsasən personajın daxili dünyasına yönəldən, qəhrəmanı canlı şəkildə ifadə etməyə çalışan güclü obrazlar yaratmış, istedadlı, olduqca yaradıcı bir teatr aktyorudur. Bir aktyor kimi, Dağıstan, rus və Qərb klassiklərinin əsərlərindəki obrazların unudulmaz səhnə həyatını yarad bilmişdir. Bunların içərisində Nadirşah (M. Xurşilov, "Andalal"), Bolat (A. Salavatov, "Qırmızı partizanlar"), Barxudar (A. Şirvanzadə, "Namus"), Musa (M.Lermontov, "İspanlar"), Otello (Şekspir, "Otello"), Jevakin (N.V. Qoqol, "Evlilik"), Alıpkaç (Mətn Rüstəmovun, musiqisi Həsənovun “Ağacın altında” əsəri), Hacı Murad (L.M. Tolstoy, “Hacı Murad”) və b. obrazlar daha çox diqqəti çəkir. Müəllifin bir neçə nəsr əsəri, xüsusilə “Dağ ətəyində” (1963) povesti ona uğur gətirmişdir[1].
- Birinci respublika mükafatı (1934)
- Qırmızı Əmək Bayrağı ordeni
- Dağıstan MSSR-in Əməkdar İncəsənət xadimi (1955)
- Dağıstan MSSR-in Xalq artisti (1959)
- Dağıstan MSSR-in Ali Sovetinin Fəxri-fərmanı
- «Çoban Araslan», (1934-cü ildə Birinci Respublika mükafatına layiq göyülmüşdür)
- «Əli və Vəli» (komediya, 1935)
- «Paxıllıq» (1947)
- «Əli dayı» (1948),
- «Anamı ərə verirəm» (1964),
- «Döngə» (dram),
- «Borağan» (nağıl, 1951),
- «Asiyatın sevgisi» (dram, 1946),
- «Qonşular» (dram, 1948),
- «Qarlı dağlarda» (dram, 1952),
- «Kaytmazın toyu» (vodevil, 1955),
- «Gülüş və kədər»
- «Çoban»
- «Birinci hərbi komissar»
- «Əziz həyat» (M.S.Yəhyaevlə birgə, 1960),
- «Avovlu dağlar» (1959),
- «Dağ ətəyində» (povest, 1963).
- «Kimdir günahkar?… Ana!».
- «Beybulla» (Bir pərdəli pyes)
- «Ayşad suçludurmu?» (Bir pərdəli pyes)
- «Gecə fırtınasında» (Bir pərdəli pyes)
- Говоров С., Кумыкский театр. Махачкала, 1955.
- ↑ 1 2 3 4 5 "Курбанов Амир Абакарович". 2020-02-14 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-01-01.