Əlixan Tokayev
Əlixan İnusoviç Tokayev (oset. Токаты Алихан; 1893, Darvaqs, Rusiya imperiyası – 1920, Krasnodar) — Osetin dramaturqu, şairi və publisisti. Osetin dilində ilk sonatanın müəllifi.[1].
| Əlixan İnusoviç Tokayev | |
|---|---|
| oset. Токаты Алихан | |
 | |
| Doğum tarixi | 1893 |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 1920 |
| Vəfat yeri | |
| Fəaliyyəti | yazıçı, şair |
Əlixan Tokayev 1893-cü ilin iyulunda Terek vilayətinin Darvaqs kəndində böyük kəndli ailəsində anadan olub. Milliyətcə osetindir. 1907-ci ildə Darqavs kilisə məktəbini bitirmiş, sonra ailənin təsərrüfat işlərinə kömək etmişdir.
Ə.Tokayev 1913-cü ildə 1916-cı ildə bitirdiyi Bakı Dənizçilik Məktəbinə daxil olmuşdur.[2] Bakıda Əlixan inqilabi ideyalarla tanış olmuş, bolşeviklərin gizli hərəkatında iştirak etmişdir. Eyni zamanda ədəbi fəaliyyətlə də məşğul olmağa başlamışdır. Sonra Əlixan Tokayev Sankt-Peterburq Rəssamlıq Akademiyasına daxil olmuşdur. Lakin qısa müddət sonra oranı bitirmədən tərk etmək məcburiyyətində qalmışdır.
Əlixan Tokayev 1917-ci ildə "Kermen" Şimali Osetiya inqilabi partiyasına daxil olub. Şimali Qafqazda baş verən inqilabi hadisələrdə fəal iştirak etmişdir. Tokayev Pyatiqorskda Terek Xalq Şurasının seçildiyi II Terek vilayətinin qurultayının işində iştirak etmişdir.
Əlixan Tokayev 1909-1910-cu illərdə yazmağa başlamışdır. Şeirdən əlavə, dram və publisistik məqalələr də yazırdı. Onun yaradıcılığının əsas problematikası insanların ağır həyatı, azadlıqlarına inam, mövcud sistemlə mübarizə, qədim dövrün zərərli adətlərinə qarşı mübarizə təşkil edirdi. Ə.Tokayevin yaradıcılığı Osetiya poeziyasının inkişafında keyfiyyətcə yeni bir mərhələ oldu. Onun şair kimi formalaşmasında müəyyən təsiri olan Rusiya və Qərbi Avropa simvolizmi təsir etmişdir. Tokayev eyni zamanda XIX əsrin sonu - XX əsrin əvvəllərində "yeni şairlərin" axtarışlarında olanları başa düşür, Osetin şeirinin formalarını və ritmini zənginləşdirir, yeni rəng və səslərlə işıqlandırırdı.
Əlixan Tokayev klassik sonata formasında şairin “Xoşbəxtlik muncuğu” (“Tsykuraiy Færdig”) şeirlərindən biri yazılmışdır ki, onun süjet əsasını sahibinin arzusunu yerinə yetirən sehrli muncuq haqqında xalq motivi təşkil edirdi.
Tokayev təmsillər də yazmışdır. Bunların arasında “Eşşək və bülbül” (“Xuruq æmæ bulæmærg”), “Xoruz, qaz, ördək və hinduşka” (“Uasæg, xaz, babyz æmæ gogyz”) vardır. Əlixan Tokayevin yaradıcılığında ilk əsərlərindən olan "Ağ qarğalar" beş aktlı dramı önəmli yer tutur. Tamaşa 1912-ci ildə yazılıb və ilk dəfə 25 fevral 1914-cü ildə Bakıda həvəskar səhnədə səhnələşdirilib.[3]
Əlixan Tokayev həm də poetik tərcümə ustası idi, Petofi, Bryusov, Balmontun bəzi əsərlərini osetin dilinə tərcümə etmişdir. O, qısa ömrü ərzində çoxlu sayda əsərlər yazsa da, amma yazdıqlarının əksəriyyəti nəşr olunmamış qalmışdır.[4]
- ↑ Бибоева И. Г., Кизиты М. Р., Писатели Осетии, библиографический справочник, стр. 118
- ↑ "Точная дата рождения | Литературный сайт Александра Ольшанского". 2014-03-12 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-10-21.
- ↑ "Пригородный Район". 2020-11-22 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-10-21.
- ↑ "Токаев Алихан Инусович". 2021-10-21 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-10-21.
- Токаев Алихан Инусович // Бибоева И. Г., Казиты М. Р. Писатели Осетии: Библиографический справочник. — Владикавказ: Ир, 2015. — С. 115—117. — ISBN 978-5-7534-1499-01
- Токаев Алихан Инусович
- Хетагурова Д. К., Творчество Алихана Токаева и эстетика символизма
- Токаев Алихан Инусович Arxivləşdirilib 2021-10-21 at the Wayback Machine