Dünbüli Əbdürrəzaq bəy Nəcəfqulu xan oğlu (1762/63, Xoy ş. 1827/28, Təbriz) — Azərbaycan və İran tarixçisi, təzkirəçi, şair.
| Əbdürrəzaq bəy Dünbili | |
|---|---|
| Əbdürrəzaq bəy Nəcəfqulu xan oğlu Dünbüli | |
| Doğum tarixi | 1753 və ya 1760 |
| Doğum yeri | Xoy |
| Vəfat tarixi | 1826 |
| Vəfat yeri | Təbriz |
| Fəaliyyəti | yazıçı, tərcüməçi, tarixçi |
Həyatı və yaradıcılığı
Xoy bölgəsində yaşamış məşhur dünbililər nəslindəndir. Atası Təbriz bəylərbəyisi olmuşdur. 10 yaşın da ikən icti mai-siyasi səbəblər üzündən girov kimi Şiraza göndərilmiş, 14 il Şirazda ev dustağı, bir müddət isə İsfahanda qalmış, Ağa Mə həmməd şah Qacar İsfahanı tutduqdan sonra (1785) başqa azərbaycanlı girovlarla birlikdə vətənə qayıtmışdır. Mükəmməl təhsil almış, bir müddət vəliəhd Abbas mirzə Qovanlı-Qacarın yanında xidmət etsə də, əsasən, elmi-ədəbi fəaliyyətlə məşğul olmuşdur. Ərəb və fars dillərində yazmışdır.
Avtobioqrafik səciyyəli "Hədaiq ül-cinan" ("Cənnət bağları") əsərində həyatının Şiraz dövrünü, şirazlı alim və şair müasirlərinin həyat və yaradıcılığını işıqlandırmışdır.
"Hədiqə" ("Bağ"), "Rövzət ül-adab və cənnətül-əbvab" ("Ədəb bağçası və qəlb cənnəti", 1809), "Həqayiq ül-ənvar" ("Nurun həqiqəti", 1814), "Hədaiq ül-üdəba" ("Ədiblər bağı", 1816), "Nigaristani-Dara" ("Dara sərgisi", 1825) təzkirələrində klassik və müasir ərəb, fars və Azərbaycanlı şairlərinin, o cümlədən Nizami Gəncəvi, Fələki Şirvani, Xaqani Şirvani, Əbülüla Gəncəvi, Mücirəddin Beyləqani və başqalarının həyat və yaradıcılığından danışılır. Fətəli şah dövründən bəhs edən "Məasiri-sultaniyyə" ("Sultan abidələri", 1826-cı ildə Təbriz də nəşr edilmişdir), "Camei-xaqani" ("Şahlığın mükəmməl tarixi"), Dünbülilər sülaləsinin tarixi haqqında "Riyaz ül-cənnə" ("Cənnət bağları"), "Məftun" təxəllüsü ilə yazdığı mənzum və mənsur bədii yaradıcılıq nümunələrinin bir hissəsinin toplandığı "Təcrübət ül-əhrar və təsliyyət ül-əbrar" ("Nəcabətlilər üçün təcrübə və müqəddəslər üçün təsəlli", 1813) əsərləri, qəzəl və qəsidələrdən ibarət "Divan"ı, "Naz və Niyaz", "Hümayün-namə", "Səlim və Səlfi" məsnəviləri var.
"Məasiri-sultaniyyə" əsərində XVIII yüzilin sonu –XIX yüzilin əvvəllərində Azərbaycanda baş vermiş hadisələr, o cümlədən Qarabağ, Gəncə, Şəki, Quba, Bakı, Lənkəran xanlıqları haqqında da məlumat verilir. Səfəvilər dövlətinin süqutundan bəhs edən "İbrətnamə" əsərini (əsli latınca adıcadır) türkcədən fars dilinə tərcümə etmişdir.
Mənbə
- Hüseynzadə Ə., XIX əsrin ikinci yarısında Azərbaycan tarixşünaslığı, B., 1967;
- Tərbiyət M., Danişməndani-Azərbaycan, B., 1987, səh. 204–208.