Şahmat fiqurları — şahmat oyununda istifadə olunan simvollardır. İki oyunçunun fiqurlarını bir-birindən fərqləndirmək üçün fiqurlar iki rəngdə olur: tünd və açıq (adətən ağ və qara). Hər oyunçunun başlanğıcda 16 fiquru olur.
Fiqurların hərəkəti
| Fiqur | Hərəkət | Dəyəri |
|---|---|---|
|
Yalnız bir xana üzrə diaqonal, düz, irəli və geri hərəkət edərək fiquru vura bilir. Şahmat qədim dövrlərdə müharibənin modelləşdirilməsidir. Buna görə də, liderini itirən bir qrup əsgər uduzduğu kimi, şahını itirən oyunçu da oyunu uduzur. Bütün oyun şaha əsaslanır. Şahını itirən oyunçu məğlub hesab olunur. Ancaq şah eyni zamanda oyunun ən zəif fiqurudur. Şah hər oyunçuda bir ədəddir. Ağ oyunçunun şahı başlanğıcda e1 xanasında, qara oyunçunun şahı isə e8 xanasında yerləşir. | ∞ |
|
Boş xanalar üzrə irəli, geri, sağa, sola və diaqonal hərəkət edərək qarşısındakı fiquru vura bilir. Vəzir atdan başqa oyundakı hər bir fiqurun hərəkət qabiliyyətinə malikdir. Şahmat oyununun ən vacib və ən güclü fiqurudur. Vəzir hər oyunçuda bir ədəddir. Ağ oyunçunun vəziri başlanğıcda d1 xanasında, qara oyunçunun vəziri isə d8 xanasında yerləşir. | 9 |
|
İstədiyi qədər irəli, geri, sağa və sola gedə bilər. Önündəki fiquru vura bilir. Top həm də öz xəttində hərəkət istiqamətində rəqibin ilk fiqurunu vurmaq potensialına malikdir. Top hər oyunçuda 2 ədəddir. Ağ oyunçunun topları başlanğıcda a1 və h1 xanalarında, qara oyunçunun vəziri isə a8 və h8 xanalarında yerləşir. | 5 |
|
İstədiyi qədər diaqonal gedə bilər. Fillərdən biri həmişə ağ, digəri isə qara xanalarda hərəkət edir. Fil hər oyunçuda 2 ədəddir. Ağ oyunçunun filləri başlanğıcda c1 və f1 xanalarında, qara oyunçunun filləri isə c8 və f8 xanalarında yerləşir. | 3 |
|
Hər istiqamətdə yalnız tərs və ya düz "L" hərfi formasında hərəkət edir (üç xana şaquli iki xana üfüqi və ya iki xana şaquli və üç xana üfüqi). Şahmat oyununda fiqurların üzərindən tullanaraq irəliyə doğru hərəkət edə bilən yeganə fiqurdur. At həmçinin "L" hərfi formasında geri də hərəkət edə bilir. Tam "L" hərfi formasında 8 istiqamətə gedə bilir. At hər oyunçuda 2 ədəddir. Ağ oyunçunun filləri başlanğıcda b1 və g1 xanalarında, qara oyunçunun filləri isə b8 və g8 xanalarında yerləşir. | 3 |
|
Piyadalar qabağında bir fiqur olmadıqda irəli və düz hərəkət edir. Piyadalar başlanğıcda (ilk hərəkət) istəsələr, iki xana hərəkət edə bilərlər. Bu hərəkətlərində gəldikləri xananın sağında və yaxud solunda rəqib oyunçunun bir piyadası varsa, qoşa ötürmədən dərhal sonrakı hərəkətdə onlar bu piyadanı sanki bir xana irəliləmiş kimi keçə bilərlər (Keçiddə götürmə). Piyadalar bir xana irəli diaqonal olaraq digər fiqurları vura bilər. Səkkizinci xanaya çatan piyadalar, oyunçunun istəyinə uyğun olaraq, şahdan başqa istənilən fiqur ilə dəyişdirilə bilər. Bu fiqur adətən ən güclü fiqur olan vəzir olur. Piyada hər oyunçuda 8 ədəddir. Ağ oyunçunun piyadaları başlanğıcda a2, b2, c2, d2, e2, f2, g2 və h2 xanalarında, qara oyunçunun piyadaları isə a7, b7, c7, d7, e7, f7, g7 və h7 xanalarında yerləşir. | 1 |
Adlar
Fiqurların adları ilə nəzərdə tutulan simvollar dildən asılı olaraq dəyişir. Məsələn, bir çox dillərdə ingilis dilində "cəngavər" kimi tanınan fiqur tez-tez "at", İngiliscə "yepiskop" isə yepiskopun müasir hərəkət tərzini uyğunlaşdıran, lakin yeni adını deyil, fərqli dillərdə tez-tez "fil" kimi tərcümə olunur.
| Şah | Vəzir | Top | Fil | At | Piyada | Şahmat | Şah | Mat | |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| fiqur | ♔ ♚ | ♕ ♛ | ♖ ♜ | ♗ ♝ | ♘ ♞ | ♙ ♟ | n/a | + or † | # or ++ or ‡ |
| Afrikaans |
K Koning king |
D Dame lady |
T Toring tower |
L Loper runner |
R Ruiter rider |
(P) Pion |
Skaak | Skaak | Skaakmat |
| Alban |
M Mbreti king |
D Dama / Mbretëresha lady / queen |
T Torra tower |
F Fili / Oficeri elephant / officer |
K Kali horse |
(U) Ushtari soldier |
Shahu | Shah | Shah mat |
| Ərəb |
م مَلِك (malik) king |
و وزير (wazïr) vizier |
ر رخ / طابية (rukhkh / ṭābiya) fortress / castle |
ف فيل (fīl) elephant |
ح حصان (ħiṣān) horse |
ب بيدق / عسكري (baidaq / `askarī) pawn / soldier |
شطرنج (shaṭranj) | كِش مَلِك (kish malik) | كِش مات (kish māt) |
| Azərbaycan |
Ş Şah |
V Vəzir vizier |
T Top cannon |
F Fil elephant |
A At horse |
P Piyada foot soldier |
Şahmat | şah shah |
mat mat |
| Erməni |
Ա Արքա (Ark῾a) king |
Թ Թագուհի (T῾agowhi) queen |
Ն Նավակ (Navak) ship |
Փ Փիղ (P῾ił) elephant |
Ձ Ձի (Dzi) horse |
Զ Զինվոր (Zinvor) soldier |
Շախմատ (Šaxmat) Ճատրակ (Čatrak) |
Շախ (Šax) | Մատ (Mat) |
| Bask |
E Erregea king |
D Dama lady |
G Gaztelua castle |
A Alfila |
Z Zalduna knight |
(P) Peoia pawn |
Xake | Xake | Xake mate |
| Belarus () |
К кароль king |
Вз візыр vizier |
Лд ладзьдзя boat |
А афіцэр officer |
В вершнік rider |
(Л) латнік pawn |
Шахматы | Шах | Мат |
| Benqal |
R রাজা (rājā) King |
M মন্ত্রী (montri) Minister |
N নৌকা (noukā) Boat |
H গজ / হাতি (gôj / hāti) Elephant |
G ঘোড়া (ghoṛā) Horse |
B বোড়ে / সৈন্য (boṛe / śoinno) Walker / Troop |
দাবা (dābā) | কিস্তি (kisti) Check |
কিস্তিমাত (kistimāt) Checkmate |
| Bolqar |
Ц цар |
Д дама / царица lady / tsaritsa |
Т топ cannon |
О офицер officer |
К кон horse |
(П) пешка foot soldier |
Шахмат / Шах | Шах | (Шах и) мат |
| Katalan |
R rei |
D dama / reina lady / queen |
T torre tower |
A alfil |
C cavall horse |
(P) peó |
Escacs | Escac / Xec | Escac i mat |
| Çin |
K 王 (wáng) king |
Q 后 (hòu) queen |
R 車 (jū) |
B 象 (xiàng) elephant |
N 馬 (mǎ) horse |
(P) 兵 (bīng) soldier |
國際象棋 (guójì xiàngqí) international chess |
將軍 (jiāngjūn) |
將死 (jiāng sǐ) |
| Çex |
K král king |
D dáma lady |
V věž tower |
S střelec shooter |
J jezdec rider |
(P) pěšec foot soldier |
Šachy | Šach | Mat |
| Dan |
K konge king |
D dronning queen |
T tårn tower |
L løber runner |
S springer jumper |
(B) bonde peasant |
Skak | Skak | Skakmat |
| Niderland |
K koning king |
D dame / koningin lady / queen |
T toren / kasteel tower / castle |
L loper / raadsheer runner / counsellor |
P paard horse |
(pi) pion |
Schaken | Schaak | Mat / Schaakmat |
| İngilis |
K king |
Q queen |
R rook, castle |
B bishop |
N knight |
(P) pawn |
Chess | Check | Checkmate / Mate |
| Esperanto |
R reĝo king |
D damo lady |
T turo tower |
K kuriero courier |
Ĉ ĉevalo horse |
(P) peono |
Ŝako | Ŝak | Ŝakmato |
| Eston |
K kuningas king |
L lipp flag |
V vanker chariot / carriage |
O oda spear |
R ratsu riding horse |
(E) ettur forwarder |
Male after |
Tuli / Šahh fire |
Matt |
| Fin |
K kuningas king |
D daami / kuningatar lady / queen |
T torni tower |
L lähetti messenger |
R ratsu ride |
(S) sotilas soldier |
Shakki | Shakki | Matti / Shakkimatti |
| Fransız |
R roi king |
D dame lady |
T tour tower |
F fou jester |
C cavalier rider |
(P) pion |
Échecs | Échec | Échec et mat |
| Qalisiya |
R rei king |
D dama / raíña lady / queen |
T torre tower |
B bispo bishop |
C cabalo horse |
(P) peón foot soldier |
Xadrez | Xaque | Xaque mate |
| Gürcü |
მფ მეფე (mep'e) king |
ლ ლაზიერი (lazieri) queen |
ე ეტლი (etli) chariot |
კ კუ (ku) tortoise |
მ მხედარი (mkhedari) rider |
პ პაიკი (paiki) pawn |
ჭადრაკი (Čadraki) | ქიში (K'ishi) | შამათი (Shamat'i) |
| Alman |
K König king |
D Dame lady / queen |
T Turm tower |
L Läufer runner |
S Springer jumper |
(B) Bauer peasant / farmer |
Schach | Schach | Matt / Schachmatt |
| Yunan |
Ρ βασιλιάς (vasiliás) king |
Β βασίλισσα (vasílissa) queen |
Π πύργος (pýrgos) tower |
Α αξιωματικός (axiomatikós) officer |
Ι ίππος (íppos) horse |
(Σ) πιόνι (pióni) pawn |
Σκάκι (Skáki) | Σαχ (Sach) / Ρουά (Rouá) | Mατ (Mat) |
| Hind |
R राजा (rājā) king |
V वज़ीर / रानी (vazīr / rānī) vizier / queen |
H हाथी (hāthī) elephant |
O ऊँट (ūṁṭ) camel |
G घोड़ा (ghoṛā) horse |
(P) प्यादा (pyādā) infantryman |
शतरंज () | शह (Shah) | शहमात (Shahmāt) |
| İvrit |
מ מלך (Melech) king |
מה מלכה (Malka) queen |
צ צריח (Tzariach) tower |
ר רץ (Ratz) runner |
פ פרש (Parash) horseman |
רגלי (Regli) foot soldier |
שחמט (Shakhmat) | שח (Shakh) | מט (Mat) |
|
S sarki king |
Q sarauniya queen |
R sansanin fortress |
G giwa elephant |
J jarumi mounted warrior |
(P) soja soldier |
ces | ceki | ceki mat | |
| Macar |
K király king |
V vezér / királynő leader / queen |
B bástya bastion |
F futó runner |
H huszár / ló hussar / horse |
(Gy) gyalog / paraszt footman / peasant |
Sakk | Sakk | Matt / Sakk-matt |
| İsland |
K kóngur king |
D drottning queen |
H hrókur rook |
B biskup bishop |
R riddari knight |
(P) peð pawn |
Skák | Skák | Skák og mát |
| İdo |
R rejo king |
D damo lady |
T turmo tower |
E episkopo bishop |
K kavalo horse |
(P) piono |
Shakoludo | Shako | Shakmato |
| İndoneziya |
R raja king |
M menteri minister / vizier |
B benteng castle / fortress |
G gajah elephant |
K kuda horse |
(P) pion |
Catur | Sekak / Ster | Sekakmat |
| Slavyanlararası |
K kralj king |
C carica / dama empress / lady |
Z zamok / věža castle / tower |
L lovec hunter |
J jezdec / konj rider / horse |
(P) pěšak infantryman |
Šahy | Šah | Mat |
| İrland |
R rí king |
B banríon queen |
C caiseal bulwark |
E easpag bishop |
D ridire knight |
(F) fichillín / ceithearnach little chess piece / |
Ficheall | Sáinn | Marbhsháinn |
| İtalyan |
R re king |
D donna / regina lady / queen |
T torre tower |
A alfiere standard-bearer |
C cavallo horse |
(P) pedone foot soldier |
Scacchi | Scacco | Scacco matto |
| Yapon |
K キング (kingu) |
Q クイーン (kuīn) |
R ルーク (rūku) |
B ビショップ (bishoppu) |
N ナイト (naito) |
(P) ポーン (pōn) |
チェス (chesu) | 王手 (ōte) / チェック (chekku) |
詰み (tsumi) / チェックメイト (chekkumeito) |
| Yava |
R raja king |
Q ratu / perdhana mentri queen / prime minister |
B bèntèng fortress |
M mentri minister |
K jaran horse |
(P) pion |
sekak | ||
| Kannada |
ರಾ ರಾಜ (raaja) king |
ಮ ಮಂತ್ರಿ (mantri) minister |
ಆ ಆನೆ (aane) elephant |
ರ ರಥ (ratha) chariot |
ಕು ಕುದುರೆ (kudure) horse |
ಪಾ ಪದಾತಿ (padaati) foot soldier |
ಚದುರಂಗ () | ||
| Qazax |
Кр патша (patşa) king |
У уәзір (uäzır) vizier |
Т тура (tura) tower |
П піл (pıl) elephant |
А ат (at) horse |
(П) пешка (peşka) / (С) сарбаз (sarbaz) foot soldier / warrior |
шахмат (şahmat) | шах (şah) | мат (mat) |
| Koreya |
K 킹 (king) |
Q 퀸 (kwin) |
R 룩 (rug) |
B 비숍 (bi syob) |
N 나이트 (na i teu) |
(P) 폰 (pon) |
체스 (che seu) | 체크 (che keu) | 체크메이트 (che keu me i teu) |
| Latın |
R rex king |
M regina queen |
T turris / elephas tower / elephant |
A signifer / cursor / stultus / alphinus standard-bearer / messenger / fool |
E eques knight |
(P) pedes / pedo foot soldier |
Scacci | Scaccus | Mattus |
| Latış |
K karalis king |
D dāma lady |
T tornis tower |
L laidnis |
Z zirgs horse |
(B) bandinieks peasant |
Šahs | Šahs | Šahs un mats |
| Litva |
K karalius king |
V valdovė queen |
B bokštas tower |
R rikis Lithuanian military commander |
Ž žirgas horse |
(P) pėstininkas pawn |
Šachmatai | Šach | Matas |
|
Na noltrunau king |
Ni noltruni'u queen |
S slanydi'u castle |
X xanto elephant |
Xi xirma horse |
(S) sonci soldier |
caxmati | gunta attack |
lo nolraitru cu morsi the king is dead |
|
| Lüksemburq |
K Kinnek king |
D Damm lady |
T Tuerm tower |
L Leefer runner |
P Päerd horse |
(B) Bauer farmer |
Schach | Schach | Schachmatt |
| Makedon |
K крал king |
D кралица / дама queen / lady |
T топ cannon |
L ловец hunter |
S коњ / скокач horse / jumper |
P пешак / пион infantryman / pawn |
шах | шах | мат |
| Malayalam |
K രാജാവ് (raajavu) king |
Q മന്ത്രി (manthri) minister |
R തേര് (therú) chariot |
B ആന (aana) elephant |
N/Kt കുതിര (kuthira) horse |
(P) കാലാള് / പടയാളി (kaalal / padayaali) foot soldier |
ചതുരംഗം (chathurangam) | ചെക്ക് |
ചെക്ക് മേറ്റ് |
| Marathi |
R राजा (rājā) king |
V वजीर (vajīr) vizier |
H हत्ती (hātti) elephant |
O उंट (Unṭ) camel |
G घोडा (ghoḍā) horse |
(P) प्यादे (pyāde) foot soldier |
बुद्धिबळ (buddhibal) | शह (shah) | शहमात (shahmāt) |
| Monqol |
Н ноён |
Б бэрс (fers) vizier |
т тэрэг (tereg) chariot |
Т тэмээ (temee) camel |
М морь (mor) horse |
(Х) хүү (hüü) boy |
Шатар | шаг / дуг / цод | мад |
| Bukmol |
K konge king |
D dronning queen |
T tårn tower |
L løper runner |
S springer jumper |
(B) bonde peasant |
Sjakk | Sjakk | Sjakkmatt |
| Nyunorsk |
K konge king |
D dronning queen |
T tårn tower |
L løpar runner |
S springar jumper |
(B) bonde peasant |
Sjakk | Sjakk | Sjakkmatt |
| Oriya |
K ରଜା (rôja) king |
Q ରାଣୀ (raṇi) queen |
R ଡଙ୍ଗା (ḍôṅga) boat |
B ହାତୀ (hati) elephant |
N ଘୋଡ଼ା (ghoṛa) horse |
P ସୈନିକ (sôinikô) soldier |
ଚେସ୍/ଶତରଞ୍ଜ (chess/śôtôrôñjô) | ଚେକ୍ (check) | ଚେକମେଟ୍ (checkmate) |
|
M Mootii |
Mt Mootittii |
G Gidaara, masaraa |
A abuunii |
N namkabajaa |
Cheezii | Mirkaneeffannaa | Waayila / Mate | ||
| Fars |
ش شاه king |
و وزیر vizier / minister |
ق/ر قلعه/رخ castle |
ف فیل elephant |
ا اسب horse |
س/پ سرباز/پیاده soldier |
شطرنج (shatranj) | کیش (kish) | مات (mat) |
| Polyak |
K król king |
H / królowa general (hist.) / queen |
W wieża tower |
G goniec / laufer courier / (ger. derived) |
S skoczek / koń jumper / horse |
(P) pion / pionek pawn |
Szachy | szach | mat / szach-mat |
| Portuqal |
R rei king |
D dama / rainha lady / queen |
T torre tower |
B bispo bishop |
C cavalo horse |
(P) peão foot soldier |
Xadrez | Xeque | Xeque-mate |
| Rumın |
R rege king |
D damă / regină lady / queen |
T turn / tură tower |
N nebun fool |
C cal horse |
(P) pion |
Șah | Șah | Mat / Șah mat |
| Rus |
Кр король (korol') king |
Ф ферзь / королева (ferz' / koroleva) vizier / queen |
Л ладья (ladya) boat |
С слон (slon) elephant |
К конь (kon') horse |
(П) пешка (peshka) |
шахматы (shakhmaty) | шах (shakh) | мат (mat) |
| Şotland kelt |
R righ king |
B bànrigh queen |
T tùr tower |
E easbaig bishop |
D ridir knight |
(P) pàn pawn |
feòirne | casg | tul-chasg |
| Serb-xorvat |
K kralj (К краљ) king |
D kraljica / dama (Д краљицa / дама) queen / lady |
T top / kula (Т топ / кула) cannon / tower |
L lovac / strijelac / laufer (Л ловац / стрелац / лауфер) hunter / archer / runner |
S skakač / konj (С скaкaч / коњ) jumper / horse |
(P) pješak / pion / pijun ((П) пешак / пион / пијун) footman / pawn |
Šah (Шах) | Šah (Шах) | Mat (Мат) |
| Şimali Soto |
К Kgoši |
Kg Kgošigadi |
N Ntlosebô / Moshate |
Mp Mopišopo |
M Mogale |
S Seitšhireletšo |
Tšhêšê | Check | Checkmate |
| Siciliya |
R re king |
D riggina queen |
T turru tower |
A alferu |
S scecc[h]u donkey |
(P) pidinu foot soldier |
Scacchi | ||
| Slovak |
K kráľ king |
D dáma lady |
V veža tower |
S strelec shooter |
J jazdec rider |
(P) pešiak infantryman / pawn |
Šach | Šach | Mat / Šachmat |
| Sloven |
K kralj king |
D dama lady |
T trdnjava castle |
L lovec hunter |
S skakač jumper |
(P) kmet farmer |
Šah | Šah | Mat / Šahmat |
| İspan |
R rey king |
D dama / reina lady / queen |
T torre tower |
A alfil |
C caballo horse |
(P) peón foot soldier |
Ajedrez | Jaque | Jaque mate |
| İsveç |
K kung king |
D dam / drottning lady / queen |
T torn tower |
L löpare runner |
H springare / riddare horse/knight |
(B) bonde peasant |
Schack | Schack | Schack matt |
| Tamil |
K அரசன் (arasaṉ) king |
Q அரசி (araci) queen |
R கோட்டை (kōṭṭai) castle |
B அமைச்சர் / மந்திரி (amaicchar / manthiri) minister |
N/Kt குதிரை (kutirai) horse |
(P) காலாள் / சிப்பாய் (kālāḷ / cippāy) foot soldier / |
சதுரங்கம் (sathurankam) | முற்றுகை (muṟṟukai) | இறுதி முற்றுகை (iṟuti muṟṟukai) |
| Teluqu | రాజు (rāju) king |
మంత్రి (maṃtri) minister |
ఏనుగు (ēnugu) elephant |
శకటు (śakaţu) |
గుర్రం (gurraṃ) horse |
బంటు (baṃţu) soldier |
చదరంగం (cadaraṃgaṃ) | దాడి (dāḍi) | కట్టు (kaţţu) |
| Tay |
ข ขุน (khun) king |
ต เม็ด / ตรี / มนตรี (met / tri / montri) counselor |
ร เรือ (ruea) ship |
ค โคน (khon) |
ม ม้า (ma) horse |
(บ) เบี้ย (bia) menial |
หมากรุก (makruk) | รุก (ruk) | จน (chon) |
| Türk |
Ş/K şah / kral shah / king |
V vezir vizier |
K kale castle |
F fil elephant |
A at horse |
(P) er / piyon soldier / pawn |
Satranç | Şah | Mat |
| Ukrain |
Kр король (korol) king |
Ф ферзь (ferz) vizier |
T тура (tura) tower |
C слон (slon) elephant |
K кінь (kin) horse |
(П) пішак / пішка (pishak / pishka) foot soldier |
Шахи (shakhi) | Шах (shakh) | Мат (mat) |
| Urdu |
بادشاہ (bādshāh) |
وزیر (vazīr) |
رخ (rukh) |
فيلہ (fiyalah) |
گھوڑا (ghōṛā) |
پیادہ (pyādah) |
شطرنج (šaṭranj) | شہ (sheh) | شہمات (shehmāt) |
| Vyetnam |
V vua king |
H hậu queen |
X xe chariot |
T tượng / tịnh / voi elephant |
M mã / ngựa horse |
tốt / chốt / binh soldier |
Cờ vua | Chiếu / Chiếu tướng | Chiếu bí / Chiếu hết / Sát cục / Tuyệt sát |
| Vall |
T teyrn / brenin lord / king |
B brenhines queen |
C castell castle |
E esgob bishop |
M marchog rider |
(G) gwerinwr peasant |
Gwyddbwyll | Siach | Siachmat |
Unicode simvolları
Unicode kodlaşdırmasında şahmat fiqurlarını təmsil edən xüsusi simvollar var.
| Ad | Şah | Vəzir | Top | Fil | At | Piyada | |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Ağ | Simvol | ♔ | ♕ | ♖ | ♗ | ♘ | ♙ |
| Kod | U+2654 | U+2655 | U+2656 | U+2657 | U+2658 | U+2659 | |
| HTML | ♔ | ♕ | ♖ | ♗ | ♘ | ♙ | |
| Qara | Simvol | ♚ | ♛ | ♜ | ♝ | ♞ | ♟ |
| Kod | U+265A | U+265B | U+265C | U+265D | U+265E | U+265F | |
| HTML | ♚ | ♛ | ♜ | ♝ | ♞ | ♟ | |
İstinadlar
- The Estonian chess terms were coined by .
-
. www.fide.com. İstifadə tarixi: 22 March 2019.
The pieces bear the names: Koenig, Dame, Turm, Laeufer, Springer, Bauer
- ↑ H. J. R. Murray, , ch. 11.
Vikianbarda Şahmat fiqurları ilə əlaqəli mediafayllar var.